Morgunblaðið - 03.06.1994, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LIF
FÖSTUDAGUR 3. JÚNÍ1994 C 3

verði læsir. Við vitum ekki um
töluna núna en reiknum með að
varla séu meira en 20-30% læsir.“
Við verðum að hreinsa
vatnsbólin
„Heilsugæsla og heilsuvernd er
ekki síður brýnt en menntamálin,
því ungbarnadauði er alvarlegt
vandamál. Alls konar sjúkdómar
stafa af því að ekki er nægilega
gætt að vatnsbólunum og því eru
sérstakir hópar okkar sem fara
og leiðbeina um hvernig eigi að
halda vatninu hreinu. Takist okkur
það er miklum áfanga náð. Við
höfum tekið upp samstarf við al-
þjóðleg kvennasamtök með góðum
árangri og fáum marga erlenda
sjálfboðaliða hingað sem vinna
með okkur í 1-2 ár.“
Galdralækningar eru hefð i
Mósambik
„Þegar þessir sjálfboðaliðar
snúa heim vonumst við til að sam-
tök og einstaklingar í þeirra lönd-
um taki að sér hjálparverkefni
hér, svo sem að senda smágreiðslu
með börnum á mánuði svo þau
geti gengið í skóla eða fengið föt.
Þetta er enn í litlum mæli vegna
þess að Mósambik var lokað land
lengi vel vegna stríðsins. Ég sagði
áðan að ýmsar mósambískar hefð-
ir væru hemill á framfarir, þar á
meðal eru galdralækningar sem
hafa tíðkast öldum saman hér.
Engu að síður líta margir á þær
sem eðlilegan og sjálfsagðan þátt
í þjóðlífí okkar og þær verða það
ugglaust áfram. Það er þó
áhyggjuefni að fólk sækir nú
meira til galdralækna. Ekki vegna
hefðanna heldur af því almenn
heilsugæsla önnur en sú sem við
í samtökunum veitum er svo rán-
dýr að fólk hefur fæst efni á að
fara til venjulegra lækna. En ef
þú spyrðir mig hvort mér fyndist
æskilegt að sá tími kæmi að við
hættum að eiga okkar galdra-
lækna, myndi ég svara neitandi.
Gamlar hefðir skal virða og
galdralæknar eru mikilvægur hluti
arfleifðarinnar," sagði Gertrudes
Vitorino. ■
Jóhanna Kristjónsdóttir
Morgunblaðið/JK
Flestir götusalar eru konur eða börn en karlar reka búðir.
Litlar skólastelpur í Maputo.
ambik var til að tefja að stefnu-
mál okkar næðu fram að ganga,“
sagði Gertrudes. „Fjölkvæni hafði
ekki þótt tiltökumál og víða -
einkum úti um landið - voru kon-
ur ekki annað en vinnudýr á ökr-
unum og nutu hvorki eins né neins.
Börn gengu sjálfala því mæður
þeirra höfðu ekki tök á að sinna
þeim, hvað þá heldur sjá um að
þau sæktu skóla. Sem betur fer
er nú margt á betri leið. Hópar
sjálfboðaliða og hjálparmanna eru
starfandi og fara út um allt, full-
orðinsfræðsla hefur verið sett á
laggirnar og reynt er eftir megni
að fá konur til að skilja að dætur
þeirra eigi að læra að lesa ekki
síður en drengir. Það hefur viljað
loða við að drengir sitji fyrir og
stafar meðal annars af því hvað
verðlag hefur farið upp úr öllu
valdi og foreldrar verða að borga
fyrir skólabækur og ýmislegt í
skólagöngu barnanna. Hér þykir
sjálfsagt að eiga átta til tíu börn
og það hefur verið lenska að ein-
ungis elsti sonur fái að fara í skól-
ann. Við höfum skipt landinu niður
í svæði og skipulag er allgott. Við
vonumst til að innan tíu ára takist
að ná þeim árangri að um 60-70%
er yfirleitt mjög einstaklingsbundið
verðmæti þar sem engar tvær fast-
eignir eru nákvæmlega eins. Urlausn
verður því að byggja á nánari athug-
unum s.s. aldri fasteignar, bygging-
argerð, byggingarefni og kaupverði.
Sé kaupverð hátt má kaupandi að
öðru jöfnu eiga von á að ásigkomu-
lag eignar sé betra en þegar kaup-
verðið er lágt.
Upplýsingaskylda seljanda
Seljanda ber að eigin frumkvæði
að gefa kaupanda upplýsingar um
öll þau atriði, sem hann veit um eða
mátti vita um og hann ætlar að skipti
kaupandann verulegu máli við mat
á eigninni. Vanræki seljandi þessa
skyldu er um sök að ræða og er
hann því bótaskyldur gagnvart kaup-
anda. Upplýsingaskylda seljanda
hefur einnig vissa þýðingu þegar
vafi er um hvort um galla er að ræða.
Seljandi á ekki aðeins að gefa
kaupanda upplýsingar um þau at-
riði, sem hann veit beinlínis um, held-
ur á hann líka að vekja athygli kaup-
anda á þeim atriðum, sem gefa til-
efni til gruns um að eitthvað sé at-
hugavert við. Þegar seljandi hefur
beint athygli kaupanda að hugsan-
legum göllum, er boltinn kominn til
þess síðamefnda og hans að láta
fara fram frekari athugun. Seljandi
hefur þá efnt upplýsingaskyldu sína
og er þar með laus undan ábyrgð.
Skoðunarskylda kaupanda
Hafi kaupandi skoðað eignina áður
en kaup voru gerð og séð eitthvað
athugavert, er ekki hægt að tala um
„leynda galla“ síðar. M.ö.o. getur
kaupandi ekki gert sér vonir um að
fá annað og meira en hann sá. Skoð-
un kaupanda getur einnig haft áhrif
á upplýsingaskyldu seljanda þar sem
úr henni dregur að svo miklu leyti
sem seljandi má ætla að kaupandi-
hafi sjálfur rannsakað ástand eignar-
innar. Viti seljandi um galla, sem
kaupandi hefði átt að sjá, en sér
ekki, ber honum að benda á gallann,
ef honum er ljóst að kaupanda yfir-
sást.
Ákvæðið „kaupandi hefur skoðað
Upplýsingaskylda
seljanda gagnvart
kaupanda fasteignar
er algjör, en ef hægt er
að sanna að seljandi hafi
vísvitandi leynt kaupanda
upplýsingum um óstand
eignar, er sel jandinn
skaðabótaskyldur.
eignina og sættir hann sig við ástand
hennar í einu og öllu,“ er að finna
í flestum kaupsamningum og afsöl-
um. í réttarframkvæmd hafa slík
ákvæði ekki verið talin hafa sjálf-
stæða • þýðingu við hlið skoðunar-
skyldu kaupanda og útilokar slíkt
ákvæði alls ekki að kaupandi geti
borið fyrir sig leynda galla síðar. Ef
fasteign telst gölluð koma til svokall-
aðar vanefndaheimildir til handa
kaupanda, en þær eru: riftunarrétt-
ur, réttur til afsláttar af kaupverði
og bótaréttur.
Kaupandi gallaðrar fasteignar á
fyrst og fremst kröfu á hendur selj-
anda, þ.e. heimildarmanni sínum.
Hann á almennt ekki kröfu á við-
semjendur seljanda því á milli þeirra
ei' ekki réttarsamband. Hinsvegar
kann kaupandi að eiga beina kröfu,
utan samninga, á hendur þeim er
eignina byggði þótt sá aðili sé ekki
viðsemjandi hans. Einnig getur hann
átt kröfu á hendur meisturum húss-
ins ef galla má rekja til vanrækslu
þeirra. ■
Jóhnnna• Ingvarsdóttir
Morgunblaðið/Þorkell
Pappír er m.a. búinn tii úr gömlum bankanótum og dagblöðum.
F ólk fær vinnu
og útrás fyrir sköpunargleðina
EINSKONAR listasmiðja hefur verið opnuð á þriðju hæð verslunar-
hússins við Eiðistorg á Seitjarnarnesi. Þar skipta 8-10 manns með
sér sex stöðugildum, en þetta sama fólk var á atvinnuleysisskrá
þar til listasmiðjan var opnuð fyrir þremur vikum. Hjónin Grímur
Friðgeirsson og Halldóra Björnsdóttir standa að listasmiðjunni,
sem ber heitið Listfengi, eins og verslun þeirra á neðstu hæð sama
verslunarhúss.
Kort eru gerð úr endurunnum pappír og eru
skreytt með ýmsu móti.
Á veturna er
vinnustofa fyrir al-
menning á þessum
sama stað þar sem
áhugafólk getur
komið á kvöldin og
um helgar og unn-
ið að listsköpun.
Leiga fyrir aðstöðu
og áhöld er 300
krónur á klukku-
tímann og er leið-
sögn innifalin.
Slíkur rekstur er
nýr af nálinni hér
á landi og sjálfsagt
þarf talsverðan
tíma til að hugmynd af þessu tagi
festi sig í sessi. Nu er hins vegar
unnið allan daginn á þessum stað
og oft fram á kvöld. Halldóra og
Grímur segja að um 10% þeirra
sem voru á atvinnuleysisskrá á
Nesinu hafi fengið vinnu í lista-
smiðjunni, en Seltjarnarnesbær og
atvinnuleysistryggingasj óður
styrkir verkefnið.
„Við vorum mjög heppin með
starfsfólk, sem er bæði hresst og
áhugasamt. Hluti af starfsfólki er
myndlistamenntað, þar á meðal
leiðbeinendur
og útlitshönn-
uðir. Við lögð-
um áherslu á
að aldursdreif-
ing yrði sem
mest hjá þeim
sem kæmu að
vinna hér og
tókst það
ágætlega.“
Strax í upp-
hafi var ákveð-
ið að nota ódýrt
hráefni og að
framleiðsla
listasmiðjunnar
yrði eins um-
hverfisvæn og
kostur væri.
Listasmiðjan
leitar viða
fanga og er
tekið á móti
ýmsum hlutum sem til eru á mörg-
um heimilum, en fólk er hætt að
nota, til dæmis krukkum, tölum,
húsgögnum og blúndum svo eitt-
hvað sé nefnt.
Allt notað
Bankanótur, víxlar, skuldabréf
og tímarit eru meðal þess sem er
endurunnið í Listfengi. Stærstur
hlutinn kemur kurlaður, en tíma-
ritin eru kurluð á staðnum og úr
þessu búinn til pappír í gjafakort,
bréfsefni, diskamottur og fleira.
Ef kort eða bréfsefni misheppn-
ast, er hugmyndafluginu gefinn
laus taumur og eitthvað annað
búið til úr pappírnum, til dæmis
grímur eða hattar.
Auk pappírsgerðar býr starfs-
fólk til frumlegar möppur úr
bylgjupappa og einnig öskjur í
ýmsum stærðum. Lítil málverk eru
á einu vinnuborði, kertastjakar úr
pappahólk, undirskál og netahring
á öðru, vínhilla á því þriðja og
teikningar af hugmyndum eru hér
og þar. Ekki fer
á milli mála að
sköpunargleðin
er mikil og
sömuleiðis hug-
myndaflugið.
Þriggja
mánaða
reynslutími
Þau Halldöra
og Grímur
segja að bæjar-
yfirvöld hafi
ákveðið að
styrkja verk-
efnið í þijá
mánuði. Ætl-
unin er að selja
hluta fram-
leiðslunnar á
staðnum, en
einnig í aðrar
verslanir.
Vissulega vonast þau til að lista-
smiðjan eigi framtíð fyrir sér, því
þau eru sannfærð um ágæti þess
sem þar er gert. Minjagripafram-
leiðsla er meðal þess sem er í þró-
un og eru Halldóra og Grímur
mjög spennt fyrir henni. Fólk fær
vinnu og útrás fyrir sköpunargleði
og verðmæti eru búin til í stað
þess að þeim sé fleygt.
■
Biynja Tomer
Ef bréfsefni misheppnast er til
dæmis hægt að búa til hatt.