Morgunblaðið - 16.02.1995, Blaðsíða 4

4 B FIMMTUDAGUR 16. FEBRÚAR 1995
VIÐSKIPTI
MORGUNBLAÐIÐ
Kvartað imclaii órétt-
látiun leikregluni
í hugbúnaðargerð
Fréttaskýring
Umfangsmikil hugbúnaðargerð fer fram á
vegum fjármálastofnana og ríkisstofnana
sem ekki er virðisaukaskattskyld meðan
hugbúnaðarfyrirtæki þurfa að innheimta
fullan skatt af sinni þjónustu. Krístinn
Bríem kynnti sér kvartanir Samtaka
íslenskra hugbúnaðarfyrirtækj a til
skattyfírvalda um ójafna samkeppnisstöðu
vegnaþessa
SAMTÖK hugbúnaðarfyrir-
tækja leituðu í maí á sl.
ári til skattayfirvalda og
vöktu athygli á því að
Reiknistofa lífeyrissjóðanna inn-
heimti ekki virðisaukaskatt af
þjónustu sinni sem hún léti sjóðun-
um í té. Óskuðu samtökin upplýs-
inga um það hvers vegna þessi
skattmeðferð væri heimil og hvaða
reglur giltu um virðisaukaskatt af
starfseminni.
Fjármálaráðuneytið svaraði því
til að umrædd þjónusta teldist'
óumdeilanlega til skattskyldrar
starfsemi. Var því lýst yfir að þeg-
ar ábendingar bærust skattyfir-
völdum um að skattskilum ein-
stakra aðila kynni að vera ábóta-
vant yrði það sérstaklega kannað.
Samtökin létu ekki staðar numið
heldur óskuðu jafnframt svara við
því frá fjármálaráðuneytinu í októ-
ber sl. með hvaða hætti fjármála-
stofnanir stæðu skil á virðisauka-
skatti vegna hugbúnaðargerðar,
þjónustu vegna hugbúnaðargerðar
og annarrar tölvuvinnslu. I bréfi
sínu til ríkisskattstjóra frá 4. októ-
ber segjast samtökin hafa fulla
vissu fyrir því að fyrirtæki eins og
Reiknistofa bankanna og Tölvu-
miðstöð sparisjóðanna innheimtu
ekki virðisaukaskatt af þjónustu
sinni. Ef slík starfsemi væri boðin
af einkaaðilum þyrfti slíkt að koma
til. Er á það bent að SKÝRR sem
bjóði eigendum sínum hliðstæða
þjónustu innheimti virðisaukaskatt
af henni.
Þá segir að fyrirtækin hafi orðið
fyrir tjóni vegna skakkrar sam-
keppisstöðu þar sem þjónustu-
stofnanir bankakerfis hafi selt for-
rit og þjónustu vegna þeirra án
virðisaukaskatts í samkeppni við
félagsmenn samtakanna.
Gríðarlegur vöxtur í
hugbúnaðardeildum banka
í þessu sambandi benda samtök-
in á að hugbúnaðardeildir banka
hafi vaxið gríðarlega undanfarin
ár sem afieiðing af þessari skekktu
samkeppnisstöðu og valdið mikilli
þenslu í launamálum tölvunar- og
kerfisfræðinga. Bankakerfið hafi á
undanförum árum verið að stór-
auka þjónustuna með hvers kyns
upplýsingamiðlun. Þessi þjónusta
sé í mörgum tilfellum í samkeppi
við upplýsingamiðlun fyrirtækja í
samtökum hugbúnaðarfyrirtækja.
Er þar vísað til tölvutengingar
banka þar sem verið er að selja
uppflettiaðgang að þjóðskrá, van-
skilaskrá, gengistöflum o.fl. án
virðisaukaskatts á sama tíma og
samkeppnisaðilar þurfa að inn-
heimta virðisaukaskatta af sinni
þjónustu.
„Á meðan íslensk hugbúnaðar-
fyrirtæki fá ekki verkefni fyrir ís-
lenskar fjármálastofnanir næst
ekki að byggjast upp sú þekking
sem er nauðsynleg til að standa
jafnfætis erlendri samkeppni eða
jafnvel hefja útflutning. I þessu
sambandi má nefna að erlend hug-
búnaðarfyrirtæki eru að bjóða
bönkum gjaldkerakerfi
á meðan íslensk hug-
búnaðarfyrirtæki hafa
ekkert í höndum,“ segir
í erindinu. Fara sam-
tökin þess á leit við ríkisskattstjóra
að kannað verði hvort virðisauka-
skattskil bankakerfisins séu með
eðlilegum hætti og árétta það sjón-
armið sitt að svo sé ekki. Þessu
bréfi hefur ekki verið svarað.
Upphaf þessa máls má rekja til
þess að Samtök hugbúnaðarfyrir-
tækja leituðu fyrir nokkrum
misserum til systursamtaka sinna
í nágrannalöndunum og öfluðu
upplýsinga um hveijir væru helstu
viðskiptavinir hugbúnaðarfyrir-
tækja. Sú athugun leiddi Ijós að
stóran hluta af veltu fyrirtækja í
þessum löndum má rekja viðskipta
við banka, tryggingarfélög og
ríkisstofnanir. Hér á landi eru þessi
viðskipti aftur á móti hverfandi.
Stofnanir þróa heilu kerfin
„í sjálfu sér er ekkert sem bann-
að það að stofnun ráði starfsmann
til að sjá um brýnustu þarfir í
tölvumálum," segir Eggert Claess-
en, stjórnarmaður í samtökunum.
„Þegar fyrirtæki eða stofnanir eru
hins vegar farin að þróa heilu kerf-
in er það orðið athugavert. Við
höfum sérstaklega litið til ríkisins
í þessu sambandi sem hefur auðvit-
að vissum skyldum að gegna. Það
er stundum sagt að gæfa greinar-
innar sé sú, að hugbúnaðargerð
hafi ekki fengið mikla styrki eða
fjárstuðning frá ríkinu. Hins vegar
hlýtur sú krafa að vera gerð á
hendur ríkisvaldinu að það láti fyr-
irtækin njóta verkefna á vegum
ríkisins þannig að þau geti síðar
gert sér mat úr þeim á erlendum
markaði.
Besta dæmið um þetta eru kerf-
in sem eru í notkun í opinberri
stjórnsýslu. Þrátt fyrir fámennið
hefur ísland yfir að ráða
öllum upplýsingakerfum
sem þörf er á í nútíma-
þjóðfélagi. Hins vegar
eru það eingöngu stofn-
anir sem hafa yfir þessum kerfum
að ráða en ekki fyrirtækin. Þau
hafa aldei fengið að kljást við þessi
verkefni á heimamarkaði og geta
því ekki keppt á erlendum mörkuð-
um.“
Sjúkrahúskerfi hönnuð hjá
tölvudeild ríkisspítala
„Ég get nefnt sem dæmi að
fyrirtæki sem ég starfa hjá hefur
unnið að þróun hugbúnaðar fyrir
heilbrigðiskerfið og boðið hann
sjúkrahúsunum. Tölvudeild ríkis-
spítalanna hefur hins vegar boðið
sjúkrahúsunum kerfi án endur-
gjalds sem eru þróuð innan deildar-
innar. Það vakna auðvitað ýmsar
spurningar í þessu sambandi. Hvað
kostaði þróunin á þessum kerfum?
Hver heimilaði þróun þeirra? Var
greiddur virðisaukaskattur vegna
kerfanna og verður eitthvað úr
Búist við nið-
urstöðu í vor
Af vefjum og
samvirkum
mörkuðum
Hagsjáin
*
A samvirkum markaði vex hagur hvers not-
anda af því að sem flestir noti viðkomandi
vöru eða þjónustu. Dæmi um slíka markaði
eru stýrikerfí tölva, bréfsímar og mynd-
bandstæki. Benedikt Stefánsson sýnir hér
fram á að gróska er í hagrannsóknum á
þessu sviði en sitt sýnist hverjum
EINHVERN tímann á síð-
asta ári var líkt og stífla
brysti í heimi tölvutækni
og íjarskipta. Veraldar-
vefurinn var á allra vörum og æ
fleiri sáu ástæðu til þess að tengj-
ast alþjóða tölvunetinu Internet,
kanna kosti tölvusamskipta og
gagnasöfn um víða veröld. Þessar
auknu vinsældir voru ekki síst að
þakka forritinu Mosaic, sem var
fyrst dreift í teljandi mæli árið
1993. Engu að síður hefur sú tækni
sem býr að baki veraldarvefnum
verið til reiðu árum, jafnvel áratug-
um saman. Hér virðist um að ræða
sígilt dæmi um hvernig röð atburða
ræður því að ólíkir þættir renna
saman í eina heild sem tekur síðan
skyndilegan vaxtarkipp. Nokkrir
hagfræðingar hafa að undanförnu
beint sjónum að slíkum áhrifum,
sem hér verða nefnd samvirkni.
Samvirkni á borð við þá sem
gefur að líta á Internetinu hefur
verið skilgreind á eftirfarandi hátt:
Hagur hvers notanda af viðkomandi
vöru eða þjónustu vex eftir því sem
fleiri nota hana. Á hefðbundnum
mörkuðum eru áhrif aukinnar eftir-
spurnar hinsvegar gjarnan nei-
kvæð, verð hækkar eða notendur
verða fyrir óþægindum vegna bið-
raða og þrengsla.
Samvirkni er ekki bundin við
tölvunet. Fyrr á öldinni hölluðu
flestir framleiðendur ritvéla sér að
einu sniði Iyklaborða, sem hefur
gert þeim sem læra að vélrita blind-
andi lífið léttara. Eigendur fágætra
bifreiðategunda vita að þeir sem
kaupa vinsælustu bílana geta valið
milli fleiri verkstæða og greiða
lægra verð fyrir þjónustu og vara-
hluti. Annað dæmi er stýrikerfi
tölva. Þegar vinsældir stýrikerfís á
borð við DOS og Windows vex njóta
notendur þess meira úrvals vél- og
hugbúnaðar og tölvu- eða hugbún-
aðariðnaður verður arðbærari at-
vinnugrein.
Þessi dæmi eiga það sameigin-
legt að annars vegar er um að
ræða kerfi, staðal eða vörutegund
og hins vegar hugbúnað, jaðartæki
eða þjónustu sem tengist viðkom-
andi kerfi. Þegar samvirkni gætir
hefur í upphafi átt sér stað sam-
keppni um staðal eða ráðandi kerfi
á viðkomandi markaði. Fyrirtæki
keppa því ekki aðeins um markaðs-
hlutdeild, heldur svip markaðarins
í heild.
Gott dæmi um slíka samkeppni
er þróun myndbandstækja til
heimanota. Eins og lesendum er
væntanlega í fersku minni voru í
upphafí mörg ólík myndbandskerfi
í boði. Sony reið á vaðið með mynd-
bandstæki sem notuðu Betamax-
spólur. Annað japanskt fyrirtæki,
Victor (JVC), fylgdi í kjölfarið með
tæki eftir VHS-staðlir.um. Innan
fárra ára hafði VHS náð yfirráðum
á markaðnum. Vinsældir VHS
ruddu jafnframt brautina fyrir nýja
atvinnugrein, myndbandsleigur og
framleiðslu skemmti- og fræðslu-
efnis á myndböndum.
Það sem virðist hafa ráðið úrslit-
um er að Sony vildi einoka fram-
leiðslu og þróun Betamax-tækninn-
ar, en Victor kaus að deila VHS-
staðlinum og þróun hans með öðr-
um framleiðendum. Framboð VHS-
tækja óx hraðar en tækja með öðru
sniði, þv( framleiðendur og kaup-
endur treystu því að Victor myndi
ekki halda uppi verði eða takmarka
framboð til að ná einokunaraðstöðu.
Margir brenndu sig væntanlega á
því að veðja á Beta-tæknina eða
tæki eftir öðrum stöðlum, sem nú
koma að litlu gagni vegna skorts á
myndefni. Hið sama gildir um fram-
leiðendur efnis og myndbandsspóla
eftir þessum stöðlum. Þegar til lengri
tíma er litið hefur það hins vegar
reynst flestra hagur að eitt kerfí
varð ráðandi. Myndbandsmarkaður-
inn náði að vaxa og dafna vegna
þess að samkeppni myndaðist bæði
um framboð efnis og tækja. Ef mörg
kerfi væru enn við líði er viðbúið að
myndbandamarkaðurinn væri ekki
eins gróskumikill og hann er.
Verðugt umhugsunarefni er
hvort sú ákvörðun Sony að reyna
að hefta samkeppni um framleiðslu
Betamax-tækja var rétt eða röng.
Þegar geislaplötur komu til skjal-
anna ákvaðu Sony og Phillips að
deila tækninni með öðrum og auð-
velduðu keppinautum að framleiða
geislaspilara og -plötur. Nú hefur
Sony þó tekið upp fyrri sið og á í
harðri samkeppni við aðra framleið-
endur um hönnUn stafrænna upp-
tökutækja.
Annað þekkt dæmi er ákvörðun
IBM að fela Microsoft að framleiða
stýrikerfí fyrir einkatölvu fyrirtæk-
isins og að girða ekki fyrir það að
önnur fyrirtæki gætu búið til tölvur
með sama sniði. Forráðamenn IBM
virtust ekki sjá fyrir hvílík gróðalind
væri fólgin í stýrikerfínu né hversu
fljótt myndi draga úr hagnaði af
framleiðslu vélbúnaðar með vax-
andi samkeppni.
Fyrirtækjum sem reynt hafa að
einoka stýrikerfi eða vélbúnað hefur
hins vegar ekki vegnað betur. Apple
hefur orðið að sætta sig við tak-
markaða markaðshlutdeild og fyrir-
tæki á borð við Wang, sem eitt sinn
var umsvifamikið á þessu sviði,
heyra sögunni til. Tilraun IBM til
að ná stýrikerfismarkaðnum aftur
á sitt vald virðist einnig hafa mis-
tekist.
Ein af ástæðum þess að hagfræð-
ingar hafa beint sjónum að sam-
virkni er að samkeppni á borð við
þá sem á sér stað á tölvumarkaði
gæti hugsanlega leitt til óhagfelldr-
ar niðurstöðu, sóunar á fjármunum
og einokunar.
Yfirburðir á nýjum markaði geta
reynst drjúg gróðalind. Fyrirtæki
geta ekki spáð um framtíðina með
fullri vissu og leiðast því stundum
út í vafasama fjárfestingu í von um
að hreppa stóra vinninginn. Þá