Morgunblaðið - 16.02.1995, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 16. FEBRÚAR 1995 B 5
þessari þróun? Að mínu áliti henta
kerfi ríkisspítalanna aðeins tveim-
ur til fjórum af stærstu sjúkrahús-
um landsins en ekki öllum og hvað
þá öðrum stofnunum svo sem
hjúkrunarheimilum. Svona kerfi
gæti t.d. hentað í þróunaraðstoð í
Austur-Evrópu þar sem tölvuvæð-
ing er ekki á háu stigi. Tækifærið
mun hins vegar aldrei gefast fyrir
okkur. Okkur grunar einnig t.d.
að Reiknistofa lífeyrissjóðanna
sendi menn út í bæ til að annast
þjónustu á vélbúnaði. Við viljum
vita hvort þetta sé leyfilegt eða
eðlilegt og hvort reiknistofan greiði
tilskilin gjöld. Þá má ekki gleyma
stærsta dæminu sem er Reikni-
stofa bankanna.
Ég fullyrði að það er hægt að
nefna svipuð dæmi úr öðrum grein-
um. Þarna eru leikreglur beinlínis
óréttlátar. Hins vegar skil ég
vanda framkvæmdavaldsins í að
framfylgja þessum lögum og
ákveða hvar eigi að draga mörkin
í innheimtu virðisaukaskatts.“
Sú spurning vaknar hvort ríkis-
stofnanir, bankar og tryggingafé-
lög forðist hugbúnaðarfyrirtæki
vegna þess að stjórnendur telji
þjónustu fyrirtækjanna of dýra.
„Auðvitað þarf að breyta ímynd
hugbúnaðarfyrirtækjanna og það
er hluti af okkar vinnu hjá Samtök-
um íslenskra hugbúnaðarfyrir-
tækja. Allar fullyrðingar um að
laun í greininni séu há og þjónust-
an mjög dýr eru hins vegar úr lausu
lofti gripnar. Þetta fólk er ekkert
betur launað en fólk í öðrum grein-
um með sambærilega menntun,“
segir Eggert.
„Málið er erfitt viðureignar"
Jón Steingrímsson, forstöðu-
Markaðsyfir-
burðir geta
reynst drjúg
gróðalind
gæti samvirkni komið í veg fyrir
nýsköpun. Þegar einn staðall hefur
náð yfirráðum á ný tækni gjaman
erfitt uppdráttar löngu eftir að eldra
kerfið er í reynd orðið úrelt. Marg-
ir sjá einnig ofsjónum yfir þeim
gróða sem samvirkur markaður
getur veitt fyrirtækjum og einstakl-
ingum, nægir þar að nefna þau
auðæfi sem DOS-stýrikerfið hefur
fært Bill Gates, einum af stofnend-
um Microsoft.
Þótt einokun sé oftast litin horn-
auga í hagfræði hníga nokkur rök
að því að á mörkuðum þar sem
samvirkni gætir sé til bóta að eitt
fyrirtæki, eða staðall sem ráðið er
af einum aðila, nái yfirráðum. Þeg-
ar eitt kerfi (t.d. myndbandskerfi)
virðist skjótast fram úr öðmm eykst
traust kaupenda og framleiðenda
vara sem tengjast kerf- _________
inu (t.d. tækja og mynd-
banda). Markaðurinn
vex því hraðar en ella.
Fyrirtæki sem ræður
ríkjum á slíkum mark-
aði getur haldið sam-
keppni í skefjum, en
jafnframt eru kaupendur og fram-
leiðendur tengdra vara betur settir
en ef mörg ósamhæfð kerfi toguð-
ust_ á.
A hinn bóginn getur verið að
hættan á að fyrirtæki nái lykilað-
stöðu fæli kaupendur og framleið-
endur frá viðkomandi kerfi. Ef Sony
hefði t.d. verið eini framleiðandi
Beta-tækja er líklegt að mynd-
bandstæki hefðu ekki fallið jafn
hratt í verði og raun bar vitni, færri
hefðu keypt tækin og mörg fyrir-
tæki hefðu ekki hætt sér út í fram-
leiðslu efnis á myndböndum.
Samvirkni virðist gæta á mörg-
um mörkuðum, ekki síst í upplýs-
ingatækni og þjónustu sem eru þær
atvinnugreinar sem vaxa hraðast í
þróuðum hagkerfum um þessar
mundir. Af þessu verða þó ekki
dregnar skýrar vísbendingar um
hvort að stjórnvöld eigi að skipta
sér af slíkum markaði.
Umræðan sem fram fer um sam-
virka markaði minnir því mjög á
deilur um markaðsbresti fyrr á öld-
inni. Markaðsbrestur er, eins og
orðið ber með sér, veila í markaðs-
kerfínu þar sem fyrirtæki og neyt-
endur geta ekki komist að hag-
felldri niðurstöðu. Slíkir brestir hafa
verið notaðir sem rök fyrir ríkisaf-
skiptum. Margir hagfræðingar hafa
þó bent á að það nægi ekki að
rökstyðja afskipti ríkisins með því
að vísa til markaðsbresta. Ef ríkis-
valdið byggi yfír upplýsingum og
aðferðum til þess að betja í brestina
væru þátttakendur á markaðnum
þegar búnir að bæta um betur.
I nýlegri grein eftir S.J. Liebow-
itz, prófessor við viðskiptadeild
Texasháskóla í Dallas, og Stephen
E. Margolis, prófessors við Ríkishá-
skóla Norður-Karolínu í Raleigh,
er raunar varað við því að gera of
mikið úr áhrifum samvirkni *).
________ Fyrirbærið er að þeirra
mati áhugavert frá sjón-
arhóli fræðilegrar hag-
fræði, en breytir litlu um
þekkingu okkar á hag-
kerfinu í reynd. Grein-
arhöfundar halda því
fram að margir hagfræð-
ingar sem fjalla um efnið komi
auga á samvirkan markað þar sem
viðskipti eru með hefðbundnu sniði
og viðteknar kenningar í hagfræði
skýri ágætlega það sem er á seiði.
Það sem máli skiptir er að að mark-
aðskerfið virðist ráða þokkalega við
aðstæður þar sem samvirkni gætir,
segja þeir. Þrátt fyrir þrotlausar
rannsóknir á efninu hafi engum
hagfræðingi tekist að sýna fram á
að markaðskerfið hafi brostið og
rangt kerfi eða staðall hafi náð
yfirhöndinni á samvirkum markaði.
I mörgum tilvikum getur eitt kerfi
eða fyrirtæki haft yfirburði á
ákveðnu sviði, en það þarf ekki að
merkja að markaðskerfið hafi ekki
skilað viðunandi árangri.
*) Liebowitz, S.J. og Margolis, S. E. (1994)
3Network Extemality: An Uncommon Tra-
gedy, Journal of Economic Perspectives, Vol.
8 No. 2, Vor.
Höfundur er við doktorsnám í
hagfræði við Kaliforníuháskóla í
Los Angeles.
VIÐSKIPTI
maður virðisaukaskattsskrifstofu
ríkisskattstjóra, segir að í kjölfar
ábendinga frá Samtökum hugbún-
aðarfyrirtækja og íjármálaráðu-
neytinu hafi ríkisskattstjóri hafið
könnun á því hvort hugbúnaðar-
gerð á vegum ýmissa aðila falli
undir skattskylda starfsemi eða
ekki. Búast megi við því að niður-
staða í málinu fáist einhvern tím-
ann á vormánuðum.
Jón kvaðst aðspurður ekki geta
rætt einstök dæmi um hugsanlega
skattskylda þjónustu hjá fjármála-
stofnunum. „Við beinum fyrir-
spurnum um skattskyldu til við-
komandi aðila og ákveðum hvað
gera skuli í framhaldi af svari við
þeim. Svona mál eru almennt séð.
fremur erfíð viðureignar. Nánast
öll fyrirtæki eru með einhvern
hugbúnað í sínum rekstri og eftir
því sem þau eru stærri er meiri
ástæða til að setja á stofn hugbún-
aðardeild. Þá vakna spurningar
varðandi aðila sem ekki eru skatt-
skyldir hvort ekki sé búið að raska
samkeppnisstöðu þeirra sem fram-
leiða og selja hugbúnað. Þetta
getur átt við um fleiri svið en
hugbúnaðargerð, t.d. sérfræði-
þjónustu sem óskattskyldir aðilar
þurfa á að halda og er almennt í
boði hjá atvinnufyrirtækjum.“
Sameiginleg
bókhaldsskrifstofa
Hjá Reiknistofu bankanna hafa
menn aldrei hafa heyrt af athuga-
semdum forráðamanna Samtaka
hugbúnaðarfyrirtækja um að
leggja beri virðisaukaskatt á þjón-
ustu reiknistofunnar. „Við keppum
ekki við hugbúnaðarfýrirtæki að
neinu leyti,“ segir Þórður Sigurðs-
son, forstöðumaður. „Á sínum
tíma var bókhaldsþjónusta sem
seld var öðrum aðilum söluskatt-
skyld en eigið bókhald var ekki
skattskylt.
Það hefur alla tíð verið litið svo
á að Reiknistofa bankanna sé sam-
eiginleg bókhaldsskrifstofa bank-
anna og enginn hefur fett fíngur
út í þennan skilning. Við höfum
gætt þess mjög að selja ekki vinnu
nema til eigenda. Stjórnin hefur
lagt ríka áherslu á það að við
færum ekki inn á verksvið ann-
arra. Það er ekki sjáanlegt að
neitt hugbúnaðarfyrirtæki myndi
geta séð um neitt af okkar kerf-
um.“
Fjármálaráðuneytið hefur
spurst fyrir um starfsemi Reikni-
stofu lífeyrissjóðanna og hefur
erindinu þegar verið svarað. Jakob
Ólafsson, framkvæmdastjóri
reiknistofunnar, segist telja að
fullyrðingar Samtaka íslenskra
hugbúnaðarfyrirtækja séu úr
lausu lofti gripnar og þau hafi
augljóslega ekki kynnt
sér málið. „Reiknistofa
lífeyrissjóðanna er sam-
eignarfýrirtæki og við
lítum svo á að hér sé
verið að skipta kostnaði við rekst-
ur á tölvubúnaði. Hins vegar höf-
um við innheimt virðisaukaskatt
af öðrum en eignaraðilum. Fulltrú-
ar frá skattyfirvöldum hafa komið
hingað til okkar og fóru yfir þessi
atriði. Það hafa engar athuga-
semdir börist vegna þessa fyrir-
komulags."
„Margir á gráu svæði
varðandi virðisaukaskatt“
Jakob kvaðst hins vegar telja
að margir stærri aðilar væru á
gráu svæði varðandi virðisauka-
skatt. „Það vantar í lög og reglur
um virðisaukaskatt, hvernig
deildir eiga að meðhöndla sín
mál. Ríkisstofnanir sem eru með
sérfræðinga í vinnu hjá sér greiða
ekki virðisaukaskatt af launum
þeirra. Hins vegar þurfa t.d. verk-
fræðistofur og ýmis ráðgjafarfyr-
irtæki að greiða virðisaukaskatt
af útseldri vinnu. Það eru til fiöl-
mörg dæmi um svona atriði og
þörf á skýrari reglum um svona
mál.“
Af hálfu tölvudeildar ríkisspítal-
anna er því sömuleiðis vísað á bug
að starfsemin eigi þátt í því að
raska samkeppnisstöðunni á tölvu-
markaðnum. „Tölvudeild ríkisspít-
ala sér um innkaup og þróun tölvu-
kerfa stofnunarinnar ásamt þjón-
ustu við notendur," segir Gunnar
Ingimundarson, yfírverkfræðing-
ur. „Þjónustan er umfangsmesti
þátturinn í starfseminni en ríkis-
spítalar kaupa einnig talsverðan
hluta hugbúnaðar og þjónustu frá
öðrum fyrirtækjum. Virðisauka-
skattur af sérfræðiþjónustu á
þessu sviði er endurgreiddur þann-
ig að þar er jöfnuður
milli hugbúnaðarfyrir-
tækja annarsvegar og
starfsemi innan veggja
stofnana hins vegar.
Þarfir ríkisspítala fyrir tölvukerfi
eru oft mjög sérhæfðar og oft
ekki fáanlegar lausnir á almennum
markaði. Af þeirri ástæðu hefur
fyöldi kerfa verið þróaður á tölvu-
deildinni. Þessi kerfi eru eingöngu
hönnuð miðað við innanhúsþarfir
og hingað til hafa þau ekki verið
seld eða látin í té öðrum spítölum.
Styrkleiki deildarinnar felst fyrst
og fremst í nálægð hennar við
notendur og þekkingu á þörfum
þeirra. Þessi þekking hefur verið
byggð upp á þeim 15 árum sem
deildin hefur starfað. Ég tel hags-
munum notenda og hugbúnaðar-
fyrirtæka best borgið með form-
legu samstarfi milli tölvudeilda
sjúkrahúsanna og hugbúnaðarfyr-
irtækja, þar sem sérhæfðar lausn-
ir eru þróaðar, jafnvel með útflutn-
ing í huga.“
Getur átt við
aðra þjónustu
Þegar kemur að vöruflutningum
þá höfum við heiminn í hendi okkar
!-'■■■ ..... Við bjóðum:-.. 1
• Flugsendingar • Heimakstur á vörum
• Hraðsendingar til og frá íslandi • Útflutningsskjalagerð
• Tollskýrslugerð • Transit og endursendingar
ZIMSEN
FLUTNINGSMIÐLUN
^_________Við erum að Héðinsgötu 1-3, þar sem flugfraktin er, Sfmi 88 01 60, fax 88 01 80_^