Morgunblaðið - 07.04.1995, Síða 3
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 7. APRÍL 1995 B 3
KOSNINGAR 8. APRÍL
Björgum
velferðinni!
Forsenda velferðar
Velferð sérhvers ríkis
byggist á öflugu at-
vinnulífí. Hvergi í
heiminum finnst sterkt
velferðarkerfi nema til
staðar sé öflugt efna-
hagslíf, sem ber velferð-
ina uppi. Fyrir 100
árum var tómt mál að
tala um að byggja
öflugt velferðarkerfí
hér á landi; sjúkrahús,
elliheimili, bamaheimili,
vemdaða vinnuaðstöðu
fyrir fatlaða og skóla-
kerfi svo dæmi séu tek-
in. Fábreytt og veik-
burða atvinnulíf hefði aldrei staðið
undir slíkum kostnaði. Sömu sögu
er að segja frá mörgum þróunar-
ríkjum í dag. Forsenda góðs vel-
ferðarkerfis er öflugt atvinnulíf.
Velferðarkerfið er rekið fyrir
skatta, sem lagðir em á fyrirtæki
eða einstaklinga. Hvorutveggja á
uppmna sinn hjá fyrirtækjunum,
því einstaklingar greiða skatta
sína, beina (t.d. tekjuskatt) eða
óbeina (virðisaukaskatt) með tekj-
um, sem aflað er hjá fyrirtækjum.
Þess vegna ætti það að vera keppi-
kefli þeirra, sem vilja varanlega
velferð, að sjá til þess að fyrirtæk-
in, smá og stór, blómstri.
Viðjar atvinnulífsins
Skattar og aðrar álögur hins
opinbera íþyngja atvinnulífinu. En
það er ýmislegt fleira, sem hindrar
atvinnulífið og drepur það í dróma.
Þjónusta opinberra aðila (t.d. toll-
og skattyfírvalda), kostnaður við
stofnun fyrirtækja og margt fleira
hindrar atvinnulífið. Það má líkja
atvinnulífinu við dráttarklár, sem
dregur vagn velferðarinnar. Ef
lagðar eru of miklar byrðar á klár-
inn hægir hann ferðina og getur
jafnvel hnigið niður örendur ef
okið keyrir úr hófi. Vandi þeirra,
sem er raunvemlega annt um vel-
ferðina, er að stilla byrðinni í hóf
og losa um viðjar á atvinnulífinu.
En það þarf ekki síður að stilla í
hóf þeim byrðum, sem lagðar em
á vinnandi einstaklinga. Ef þeir
sjá engan árangur erfiðis síns,
dugnaðar og framkvæðis vegna
þess að allt er hirt af þeim í skatta,
munu þeir leggja frá sér amboðin
og ganga til hvílu. Hver á þá að
draga vagninn? Vilji menn varan-
lega velferð verða þeir að huga
að uppmna velferðarinnar. Það er
ábyrgðarleysi og lýðskmm að lofa
að bæta velferðina endalaust án
þess að geta þess hvemig hún
skuli greidd.
Spumingar
Fyrir tveimur vikum skrifaði ég
grein í Morgunblaðið undir fyrir-
sögninni: „Gerir velferðarkerfið
alla (jafn) fátæka". Þar varpaði
ég fram þeirri hógvæm spumingu
hvort við kynnum að hafa gengið
of langt í því að skattleggja ein-
staklinga. Hvort allir væm að
verða fátækir. Þetta er grundvall-
arspurning. Ég lagði ekki til að
velferðarkerfið yrði lagt niður.
Langt því frá. Ég hef einmitt
áhyggjur af gmnni velferðarinnar.
Dugnaði, fmmkvæði og atorku
einstaklinga og fyrirtækja. Bresti
það, er velferðin í hættu.
Skattasaga
Þeir auknu skattar, sem ríkis-
stjórn Steingríms Hermannsonar
lagði á landslýð, vom farnir að
draga úr þreki einstaklinga og
fyrirtækja þegar ríkisstjórn Davíðs
Oddssonar tók við. Atvinnuleysi
myndaðist og vonleysi blasti við.
Ríkisstjóminni hefur tekist að
stöðva aukningu þessarar skatt-
heimtu. Atvinnuleysi er minnkandi
og fyrirtækin er far-
in að skila hagnaði.
Það mun koma vel-
ferðinni til góða. En
skattbyrðin er of
þung á einstakling-
um. Ekki er hægt að
lækka hana umtals-
vert nema auka halla
ríkissjóðs eða
minnka framlög til
velferðarkerfísins.
Halli ríkissjóðs er að
sjálfsögðu ekkert
annað en ávísun á
aukna skatta í fram-
tíðinni. Sem sagt
skattar á bömin okk-
ar. Ríkissjóður hefur
meðvitað verið rekinn með halla
undanfarin ár til þess að fleyta
þjóðinni yfir þær þrengingar, sem
hún hefur gengið í gegnum vegna
minnkunar aflaheimilda. Atvinnu-
leysið og niðurskurður velferðar-
kerfisins hefðu orðið miklu meiri,
ef markið hefði verið sett á halla-
lausan ríkissjóð. Þess vegna blasir
við sú staðreynd að skattbyrðin
verður ekki lækkuð svo um munar
nema takist að lækka útgjöld til
velferðarkerfisins, sem alls ekki
Forsenda góðs velferð-
arkerfís, segir Pétur
H. Blöndal, er öflugt
atvinnulíf.
þýðir að það verði lagt af. Spum-
ingin er um hagræðingu og afnám
oftryggingar, sem víða viðgengst
og kostar offjár.
Ögmundar þáttur
Jónassonar
Við Ögmundur Jónasson áttum
með okkur kappræður nokkrar á
mánudag. Fram kom að Ögmund-
ur vill lækka skattbyrði einstakl-
inga. Milljarðar þar. Þar emm við
hjartanlega sammála. En hvar
ætlar Ögmundur að taka milljarð-
ana? Við því fékkst ekkert raun-
hæft svar. Það er loddaraskapur
og móðgun við kjósendur að gera
ráð fyrir því að þeir skilji ekki að
skattalækkun upp á milljarða guf-
ar ekki upp. Halli ríkissjóðs mun
aukast en ekki minnka. Ögmundur
greip þá enn í hálmstráið mikla:
Fjármagnstekjuskatt einstaklinga.
Hugmyndir era uppi um að vaxta-
tekjuskattur yrði notaður til þess
að lækka eignarskatta, sem em
með þeim hæstu í OECD-iöndum.
Þar verður því enginn afgangur.
Hátekjuskattur gæfi sömuleiðis
sáralítið vegna þess hve fáir em
með mjög háar tekjur. Hvar ætlar
Ögmundur þá að taka milljarðana
sína?
Skattafsláttur sjómanna
A ofangreindum fundi lýsti Ög-
mundur því yfir að hann teldi að
samræma ætti skattlagningu sjó-
manna sköttum annarra. Hann
vill sem sagt afnema sjómannaaf-
sláttinn, sem kostar ríkissjóð um
1,5 milljarða á ári.
Ef Ögmundur ætlar að verða
trúverðugur ætti hann að setjast
með mér yfir vanda velferðarinnar
og velta fyrir sér þeim spumingum
sem ég kom með. Er eðlilegt að
hjón með þrjú börn og 220 þúsund
kr. tekjur á mánuði, séu betur
sett hjá Félagsmálastofnun
Reykjavíkurborgar en sem laun-
þegar borgandi skat.ta? Hvernig
svara opinberir starfsmenn þeirri
spurningu?
Iiöfundur er tryggingafræðingur
og skipar 8. sæti á lista
Sjálfstteðisflokksins í Reykjavík.
Pétur H.
Blöndal
Morgunblaðið, ASÍ og
skattleysismörkin
HEITI greinar á að
gefa til kynna inntak
hennar. Éf vel er á
haldið, er heitið óað-
skiljanlegur hiuti
greinarinnar. Því er
þá ekki bara skellt
framan við í lokin, því
að eitthvað verður
króinn að heita, heldur
verður það til um leið
og greinin, sem er þá
einnig samin með hlið-
sjón af heitinu.
í lok jólaföstu samdi
ég grein, sem ég
nefndi Áherslur laun-
þegasamtakanna í
skattamálum era
rangar og sendi til birtingar í árs-
lok. Hún birtist svo 2. feb., en
nefndist þá Rangar áherslur_ í
skattamálum. Áherslur hverra? Ég
hef metnað til, að mér sé ekki eign-
aður þessi klúðurslegi titill. í grein-
inni eru launþegasamtökin aðeins
einu sinni nefnd, það kemur hvergi
fram, að ádrepunni er einkum beint
til þeirra. Hið eina skipti, sem þau
em nefnd, átti að nægja til að
tengja greinina við heiti hennar.
Þar kemur þessi áhersla fram og
hefði væntanlega tekið minna
dálkarými á fyrirsagnaletri en þær
málalengingar, sem urðu við það
óþarfar. Þótt um síðir sé, kem ég
nú þessari athugasemd á framfæri
og nota tækifærið til að herða á
ádrepunni. Ég gæti þess að hafa
titil stuttan með því að láta ASÍ
koma í stað allra launþegasamtak-
anna, þótt fleiri eigi sneiðina.
Morgunblaðið hefur tekið upp
þann ágæta sið að draga út úr
hverri grein eitthvert atriði, sem
sýni anda greinarinnar og áherslu
höfundar. Um mína grein stendur:
Umbylting skattkerfisins er hið
mikilvægasta að mati Hólmgeirs
Bjömssonar, sem nú er um að
ræða til almennra kjarabóta. Það
er sjálfsagt til of mikils ætlast, að
sá sem fæst við að semja þetta
skilji hveija grein. Ég tala að vísu
um umbyltingu, en aðeins á af-
mörkuðum þætti skattkerfisins.
Þvert á móti kemur skýrt fram,
að ég geri ráð fyrir, að meginein-
kenni þess haldist.
Það er ekki svo að skilja, að ég
telji umbyltingu skattkerfisins
óæskilega. Ég teldi rétt, að skatt-
lagningin færi vaxandi með hækk-
andi tekjum, en skattleysismörk
væm lág, nálægt lágmarkslaun-
um. Álagning á lægstu tekjur
umfram skattleysis-
mörk væri aðeins
20-30%, en færi brátt
hækkandi. Ég tel
heppilegra, að hún fari
jafnt vaxandi á ein-
hveiju bili, þ.e. eftir
jöfnu beinnar línu, en
að hún hækki í þrepum
eins og áður var. Sjálf-
sagt er að fella bama-
bætur inn í skattkerf-
ið. Álagningin getur
t.d. verið misjöfn eftir
fjölda bama í fjöl-
skyldu. Breytingar af
þessu tagi era hins
vegar þungar í vöfum,
og alls ekki er hægt
að ætlast til, að löggjafinn fari að
hlaupa eftir einhveijum hugmynd-
um_ í Morgunblaðsgrein.
Ég hef hins vegar í tveimur
greinum bent á stórkostlega brota-
löm í skattkerfinu og jafnframt
sýnt fram á, að úr henni má bæta
án þess að umbylta því öllu og án
þess að skatttekjur ríkisins minnki
vemlega. Þessi brotalöm stafar af
því, að lágtekjufólki em greiddar
út ýmsar bætur, sem svo skerðast
með vaxandi tekjum. Það er sem
gott og blessað, en löggjafinn hef-
ur ekki séð að sér, allar þessar
bætur, þ.e. bamabætur og húsa-
leigubætur eða vaxtabætur, eiga
að skerðast á nokkurn veginn sama
tekjubilinu. Mönnum er svo mikið
í mun að ijölskyldur með meira
en 200 til 230 þúsund njóti einsk-
is, að ijölskyldur með tekjur frá
skattleysismörkum (tæplega 120
þús.) að þeim mörkum, sem fyrr
eru nefnd, eiga þess lítinn sem
engan kost að auka ráðstöfunar-
tekjur sinar með auknum atvinnu-
tekjum. Þegar tekið hefur verið
tillit til annarra tekjutengdra
gjalda svo sem greiðslu í lífeyris-
sjóð, stéttarfélagsgjalds og tekju-
tengdrar afborgunar af námslán-
um, getur svo farið, að aðeins örfá
prósent verði eftir, jafnvel alls ekki
neitt! Dæmin um það em þó líklega
fá, en algengt ér, að afgangurinn
verði ekki nema 25-30%. Það er
umbylting þessa kerfis, sem ég tel
vera brýnasta úrlausnarefnið til
kjarabóta lág- og miðlungstekju-
fólks. Því hefur verkalýðshreyfing-
in ekki sinnt. Núverandi kerfi er
eins og stagbætt flík, þar sem bót
er sett ofan á bót án þess að gá
að, hvort hald sé í kring. Það er
löggjafanum til háborinnar
skammar, og það er ekki hægt
Stórfelld hækkun skatt-
leysismarka, segir
Hólmgeir Björnsson,
yrði til þess að margir
launþegar hættu að
greiða skatt.
annað en undrast, að löggjafar-
samkoma 63 manna, sem nýtur
ráðgjafar sérfræðinga í ráðuneyt-
um og víðar, skuli geta gert sig
seka um slíka óhæfu.
Mér til mikillar ánægju hef ég
séð, að Alþýðubandalagið hefur
tekið í kosningastefnuskrá sína að
setja þak á jaðarálögur. Hins veg-
ar fór eins og margir óttuðust, að
„aðilar vinnumarkaðarins" og
ríkisstjómin sýndu það ábyrgðar-
leysi í samningum að láta ríkið
greiða niður launin með lækkun
tekjuskatts og velta vandanum
yfir á næstu ríkisstjórn. Jafnan er
klifað á, að halli ríkissjóðs valdi
verðbólgu, þetta em því verðbólgu-
samningar. Reynslan hefur sýnt
það, sem menn máttu vita, að ekki
er raunhæft að gera ráð fyrir vem-
legri lækkun ríkisútgjalda. Eini lið-
urinn, sem hefur lækkað að marki,
er framlög til landbúnaðar. Sá nið-
urskurður var reyndar ákveðinn á
síðasta kjörtímabili. Það er mikill
árangur í niðurskurði, ef tekist
hefur að stöðva aukningu ríkisút-
gjalda. Hins vegar er það þjóðinni
lífsnauðsyn að auka útgjöld til
menntamála, ef hún á að standast
samkeppni, og því er niðurskurður
skatta nú mikið ábyrgðarleysi.
Enn em nokkrir stjómmála-
menn með hugmyndir um stór-
fellda hækkun skattleysismarka.
Það yrði til þess, að margir laun-
þegar hættu að greiða skatt. Ég
ætla ekki að hafa um þetta mörg
orð, en skora á þessa menn að
íhuga vandlega, hvort ekki væri
verið með því að búa til e.k. lág-
launamörk, þröskuld, sem erfítt
yrði að yfirstíga. Þetta skattleysi
yrði nokkurs konar niðurgreiðsla
launa, sem greiddi götu láglauna-
iðnaðar í landinu. Atvinnurekendur
gætu með nokkram sanni bent
launþegum á, að til lítils væri að
sækjast eftir hækkun launa upp
fyrir þetta mark.
Höfundur er tölfræðingur, starfar
á Rannsóknastofnun
landbúnaðarins.
Hólmgeir
Björnsson
Upp úr hjólförunum
MARGT fólk er
mjög vanafast, líka í
stjórnmálum. Það kýs
sinn flokk án þess að
hugleiða nánar stefnu
hans og markmið eða
leggja dóm á þau verk
sem hann hefur unnið
að á undangengnu
kjörtímabili.
Við sem stöndum að
framboði G-listanna
um land allt leggjum
hins vegar áherslu á
að fólk ræði stefnu og
taki afstöðu á gmnd-
velli málefna. Þannig
höfum við viljað ræða
við frambjóðendur
Sjálfstæðisflokksins um hugmyndir
þeirra um einkavæðingu í heilbrigð-
is- og skólakerfínu. Við höfum vilj-
að ræða þær breytingar sem gerðar
hafa verið í húsnæðismálum og
skattamálum fjölskyldufólki í óhag.
En við höfum ekki látið þar staðar
numið. Við höfum sett fram hug-
myndir til úrbóta í öll-
um þessum málaflokk-
um. Við höfum bent á
hvemig útrýma megi
atvinnuleysi sem er nú
meira á íslandi en ver-
ið hefur frá stríðslok-
um. Vonandi hefur
þessi umræða náð eyr-
um sem flestra, þó
óneitanlega hafi verið
gerðar ítrekaðar til-
raunir til að kæfa
hana með auglýsing-
askrumi í sjónvarpi
og á flettiskiltum.
Við erum sannfærð
um að í alþingiskosn-
ingunum nú liggja fyr-
ir tveir valkostir. Annars vegar
geta menn kosið hægri stefnu
frjálshyggju og einkavæðingar.
Hins vegar geta menn kosið mótað-
ar tillögur Alþýðubandalagsins og
óháðra, tillögur sem settar em fram
undir merkjum félagshyggjunnar,
tillögur um það hvernig stuðla megi
Annars vegar kjósa
menn um hægri stefnu,
— ■
að mati Ogmundar
Jónassonar, hins vegar
G-listann.
að jöfnuði og verðmætasköpun og
útrýma atvinnuleysi.
Þetta eru valkostimir sem fyrir
liggja. Við biðjum kjósendur að
draga ályktanir af stjórnarstefnu
síðustu ára og kynna sér rækilega
tillögur okkar um breytingar. Nú
þarf hver og einn að hugleiða hvers
konar samfélag hann kýs sér og
sínum á næsta kjörtímabili og taka
afstöðu að vandlega yfirveguðu
máli.
Höfundur skipar 3. sæti G-listans
i Reykjavík.