Morgunblaðið - 20.04.1995, Blaðsíða 12

12 F FIMMTUDAGUR 20. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
___________NÁTTÚRUVERNPARÁR EVRÓPU
Lífrænn búskapur
- liður í náttúruvernd
Ljósm. Ólafur R. Dýrmundsson .
FALLEGAR mjólkurkýr á lífræna býlinu „Eichwaldhof" efst í
Rínardal í Þýskalandi. Heilsufar þeirra er betra, þær mjólka
minna en endast mun betur en kýr á venjulegum búum. Þessar
kýr eru af kúakyni í útrýmingarhættu og stuðlar bóndinn m.a.
að náttúruvernd með því að rækta þær ábúi sínu.
EFLING og útbreiðsla líf-
rænna búskaparhátta er
meðal þess athyglisverð-
asta í þróun landbúnaðar á seinni
árum. Markaður fyrir gæðavottaðar
lífrænar landbúnaðarafurðir fer
vaxandi og er fylgst vel með þeirri
þróun hér á landi. Með lögum um
lífræna landbúnaðarframleiðslu nr.
162/1994 og reglugerð um þessa
framleiðsluhætti, sem nýlega tók
gildi, hafa málin skýrst. Þar er
fjallað um hvers konar framleiðslu,
vinnslu, flutning, geymslu, pökkun
og dreifingu svo og eftirlit, vottun
og vörumerki fyrir lífrænar afurð-
ir.
Lífrænir búskaparhættir ein-
kennast af alhliða umhverfis- og
búfjárvernd og er framleiðslan háð
ströngu gæðaeftirliti á öllum stig-
um. Tryggt er að ekki séu notuð
ýmiss konar lyf, hormónar og eitur-
efni, í stað tilbúins áburðar er not-
aður margvíslegur lífrænn áburður,
mikil áhersla er lögð á jarðvegs-
og gróðurvernd og búfé eru búin
mannúðleg lífsskilyrði og góður
aðbúnaður í hvívetna. Virðing fyrir
náttúrunni er í fyrirrúmi og því
má með sanni segja að lífrænir
búskaparhættir, eins og þeir eru
skilgreindir hér á landi og erlendis,
séu í ágætri sátt við náttúruna. Því
hlýtur þessi þróun að vera fagnað-
arefni náttúruvemdarfólki hér á
landi og vel við hæfi að tilgreina
nokkur dæmi um þessi tengsl nú á
Náttúruverndarári Evrópu.
Reiknað er með að bændur þurfi
2-10 ár til að aðlaga bú sín lífræn-
um framleiðsluháttum. Áður en
hafíst er handa þarf að gera úttekt
á gögnum og gæðum jarðarinnar
og því liggur beint við að gera land-
nýtingaráætlun fyrir hana í sam-
ræmi við landkosti. Innan hennar
yrði m.a. beitaráætlun fyrir jörðina,
bæði heimaland og afrétt, sé hann
nýttur. Þar með yrði tryggt að beit-
arálagi væri ætíð stillt í hóf með
tilliti til ástands jarðvegs og gróð-
urs. Þannig yrði viðhaldið sem fjöl-
breytilegustum gróðri, en á það er
ætíð lögð áhersla í lífrænum land-
búnaði að margbreytileika lífríkis-
ins sé viðhaldið eftir föngum.
Reyndar er mælt með blönduðum
búskap fremur en sérhæfðum, þ.e.
lífrænni ræktun nytjagróðurs, bú-
fjárhaldi ýmiss konar og beit í út-
haga, þar sem eðliskostir landsins
fá að njóta sín sem best. Ljóst er
að sum beitilönd munu ekki upp-
fylla þær ströngu umhverfiskröfur
sem gerðar eru til lífrænna búskap-
arhátta. Þá þarf að huga að land-
bótum, t.d. með því að gera áætlun
fyrir hveija jörð um markvissar
uppgræðsluframkvæmdir á aðlög-
unartímanum. Er þá unnt að beita
hvers konar lífrænum aðgerðum svo
sem dreifingu búfjáráburðar, úr-
gangsheys og moðs og áburðar
unnum úr fisk- og sláturúrgangi
ásamt ræktun belgjurta, grasa og
tijágróðurs, eftir aðstæðum og nýt-
ingarháttum. Lífrænn landbúnaður
er því vissulega raunhæf leið til
landbóta.
Þá er komið að tengslum lífræns
landbúnaðar við skóg- og tijárækt
af ýmsu tagi, en þau eru augljós
ekki síður en við landgræðslu.
Skjólleysi háir víða ræktun nytja-
gróðurs, svo sem grænmetis og
byggs, og skjólbeltarækt þarf því
að vera liður í lífrænum búskap ef
vel á að vera. Jafnframt getur búfé
notið góðs af því skjóli sem þannig
skapast. Skógrækt í stærri stíl kem-
ur einnig vel til greina á lífrænum
býlum, þó ekki með þeim hætti að
heilar bújarðir séu lagðar undir ein-
hæfa ræktun, heldur í tengslum við
aðra nýtingu í blönduðum búskap.
Saman gæti farið verndun náttúru-
legra skóglenda birkis og víðis,
ræktun erlendra tijátegunda og
bæði viðar- og beitarnytjar á sömu
jörðinni. Þessi búskapur þarf að
skapa atvinnu og það er hann lík-
legri til að gera en almennur, ein-
hæfur landbúnaður, sem í vaxandi
mæli leitar á náðir ýmissa hjálpar-
efna og orkufrekrar tækni á kostn-
að vinnuafls. Einnig mætti tengja
skógræktina uppbyggingu aðstöðu
fyrir þjónustu við ferðamenn á líf-
rænum býlum. Vistvæn ferðaþjón-
usta þar sem boðið er upp á aðlað-
andi umhverfí og hollan mat hlýtur
að eiga framtíð fyrir sér hér á landi.
Hér hefur verið vikið stuttlega
að tengslum lífræns sveitabúskapar
við náttúruvernd. En hvað um þétt-
býlið? Þar er einnig verk að vinna
á svipuðum grundvelli og þá á ég
einkum við lífræna garð- og tijá-
rækt, bæði til gagns og ánægju.
Vitað er um einstaklinga sem
stunda lífræna ræktun í görðum
sínum í kaupstöðum og kauptúnum
með góðum árangri. Þeir mættu
gjarnan vera fleiri. Þannig mætti
m.a. draga úr áburðar- og eitur-
efnamengun og sennilega myndi
fugla- og skordýralíf njóta góðs af
þeim breytingum þegar til lengri
tíma er litið. I stað tilbúins áburðar
kæmi m.a. gróðurmold og lífrænn
áburður úr safnkössum. Að sjálf-
sögðu myndu lífrænir ræktendur
ekki úða ttjágróður í skrúðgörðum
sínum með skordýraeitri enda þörf-
in minni hér en víðast hvar erlendis
þar sem mun fleiri meindýr skaða
gróður.
Þéttbýlisbúar, og reyndar allir
neytendur, geta einnig stuðlað með
óbeinum hætti að náttúruvernd með
því að kaupa lífrænt vottaðar land-
búnaðarafurðir. Framboð á þeim fer
væntanlega vaxandi, bæði á græn-
meti og búfjárafurðum, sé tekið
mið af þróuninni í nágrannalöndum
okkar. Framleiðslukostnaður líf-
rænna afurða er hærri en almennt
gerist á búvörumarkaði því að
kostnaður vegna umhverfisvemdar
er innifalinn að verulegu leyti. Þar
af leiðir að neytandinn er ekki að-
eins að greiða fyrir mikil gæði og
hollustu með hærra verði, hann
veit að um leið er verið að stuðla
að útbreiðslu lífræns landbúnaðar
sem er liður í náttúruvernd. Mark-
miðið er að vinna með náttúrunni
er ekki gegn henni.
Ólafur R. Dýrmundsson
ráðunuutur.
Náttuniverndarráð Evrópu
1995 og atvinnulífíð
Evrópuráðið hefur beint þeim
tilmælum til aðildarríkj-
anna, að árið 1995 verði
helgað náttúruvemd. Slík tilmæli
bámst einnig árið 1970, og var þá
lögð áhersla á að friðlýsa ákveðin
landsvæði í ríkjunum, sem ástæða
þótti til að vemda gegn ágangi
manna og dýra. í ár er aftur á
móti horft framhjá friðlýstum svæð-
um og bent á nauðsyn þess að nátt-
úmvemd nái einnig til landsvæða
sem liggja utan friðlýstra svæða.
Einkum er höfðað til vitundarvakn-
ingar almennings í þessum efnum,
ekki síst bama og unglinga, og
áhersla lögð á aukna náttúmvemd
og útivist í nágrenni þéttbýlis.
Umhverfisráðuneytið hefur skip-
að nefnd fulltrúa ýmissa stéttarfé-
laga, ráða og samtaka, sem láta
sig náttúmvernd varða, til að und-
irbúa og standa að þátttöku íslands
í Náttúmvemdarári Evrópu 1995.
íPormlega setti umhverfisráðherra
Náttúruvemdarár Evrópu 1995 á
íslandi með opnun ljósmyndasýn-
ingar á vegum, Evrópuráðsins í
Ráðhúsi Reykjavíkur 4. febrúar sl.
Átakinu hafa verið valin ein-
kunnarorðin „hyggjum að framtíð-
inni - hlúum að náttúrunni". Merki
með íslenskri holtasóley hefur verið
hannað í tilefni átaksins, lagstúfur
saminn og ljóð við hann.
Nefnd ráðuneytisins, sem á að
standa að framkvæmd átaksins á
Islandi, hefur beint þeim tilmælum
til sveitarfélaga, fjölda samtaka og
félaga um náttúruvernd og útivist
að þau aðlagi starfsemi sína þessu
átaki í ár með áherslu á náttúm-
vernd og útivist í nágrenni þéttbýl-
is. Ýmsar uppákomur í þessa veru
á vegum opinberra eða einkaaðila
er unnt að halda undir merki átaks-
ins hljóti þær jákvæða umsögn
nendarinnar. Ýmislegt hefur þegar
verið gert og annað meira er í
undirbúningi.
En hvað geta fyrirtækin í
landinu lagt af mörkum á
Náttúruverndarári Evrópu
1995?
Fyrst er að nefna þá hefðbundnu
leið að fá fjárhagslegan stuðning
fyrirtækja við ákveðnar aðgerðir
sem stuðla að náttúruvernd og úti-
vist. í rauninni er slíkt nokkuð
auðsótt, ef hlutur fyrirtækisins er
hafður í huga. Vekja þarf með öll-
um ráðum athygli almennings á
framlagi fyrirtækisins til slíkra
mála, sem er í raun auglýsing fyr-
ir fyrirtækið og gefur því ákveðna
viðskiptavild eins og hver önnur
auglýsing. Aðstandendur slíkra
aðgerða verða að átta sig á því,
að hér gilda markaðslögmálin sem
og víðast annarsstaðar, eins og
dæmin sýna t.a.m. úr heimi íþrótt-
anna.
Fyrirtækin geta einnig sýnt eigið
fmmkvæði t.d. með því að prenta
merki átaksins með einkunnarorð-
um þess á límmiða og merkja fyrir-
tækispóst sinn slíku merki. Þau
geta prentað merkið á ruslapoka,
sem auðkenndir eru fyrirtækinu
með auglýsingu og dreift þeim um
allt land með ferðamönnum, sem
nota þá undir rusl, sem þeir tína
m.a. upp á áningarstöðum. Bensín-
stöðvar um landið geta merkt ru-
slatunnur merkinu til að auðvelda
ferðamönnum að losa sig við ruslið
og svo mætti lengi telja.
Einn er þó sá þáttur, sem ber
að vekja sérstaka athygli á. Hveij-
um atvinnurekanda má vera ljóst
hversu þáttur starfsmanna er mik-
ill í rekstri fyrirtækja og hvað góð-
ur starfsandi skiptir miklu í afkomu
fyrirtækja. Oftar en ekki er starfs-
mönnum og mökum þeirra boðið í
mat og drykk til að hressa upp á
starfsandann. Oft enda slíkar sam-
komur á verri veg en ætlað var,
jafnvel með minniháttar pústrum,
móðgunum og deilum einstakra
viðstaddra, oftast vegna óhóflegrar
neyslu drykkja, sem bornir hafa
verið fram í góðum tilgangi, neyt-
endum þeirra að kostnaðarlausu,
Slíkar samkomur bæta ekki alltaf
starfsanda fyrirtækisins og geta
jafnvel verkað á annan veg.
Væri ekki árangursríkara að
bjóða starfsfólki, mökum þeirra og
börnum til útivistar í nágrenni þétt-
býlissvæða þar sem börnin eru höfð
í fyrirrúmi í náttúruskoðun, leikjum
og matarveislu? Með því skapast
ákveðin tengsl og vinátta milli ijöl-
skyldna starfsmanna, virðing allra
fjölskyldumeðlima fyrir fyrirtækinu
og framtakssemi þess vex og
ákveðin tortryggni maka í garð
fyrirtækis og annarra starfsmann
er rutt úr vegi. Hægt er að leita
til sérfróðra aðila, sem geta leið-
beint börnum og fullorðnum við
náttúruskoðun, hvort sem í hlut á
steinaríkið, gróður landsins, fuglar
eða skorkvikindi. Hægt er að
stunda skógrækt, landgræðslu,
fjöruskoðun, skoðun mýrlenda og
tjarna, holta og hrauns, gera ýmsar
athuganir og uppgötvanir og skrá
niðurstöður undir leiðsögn sér-
fróðra manna. Bifreið og búnaður
geta verið merkt Náttúruvemdar-
ári Evrópu 1995 ásamt merki fyrir-
tækisins og ekki er ónýtt að vekja
athygli fjölmiðlafólks á uppátæk-
inu. Starfsmönnum stofnana og
samtaka, sem hafa náttúruvernd á
stefnuskrá sinni, þykir mikið til um
frumkvæði einkaaðila á þessu sviði
og hafa oftrar en ekki lagt slíku
framtaki lið bæði með ráðgjöf,
skipulagningu ferða og leiðsögn.
Má þar nefna Náttúrufræðistofnun
íslands, Hið íslenska náttúrufræði-
félag, Fuglaverndarfélag íslands,
Náttúruverndarfélag Suðvestur-
lands, Félag leiðsögumanna o.fl.
Ekki er útilokað að fyrirtæki fái
reinar á landi eða í ljöru auðkennd-
ar fyrirtækinu, svo að unnt verði
að vitja sörtiu slóða aftur og fylgj-
ast með breytingum frá ári til árs.
Vel heppnuð ferð mun lengi í minn-
um höfð, hafa jákvæð áhrif á
starfsandann, auka virðingu starfs-
manna fyrir fyrirtækinu og for-
svarsmönnum þess og vera starf-
seminni allri til framdráttar.
Lokaorð
Það er deginum ljósara að um-
hverfismálin verða í brennidepli í
íslensku athafnalífi á næstu árum.
Við íslendingar stöndum nágranna-
þjóðum okkar langt að baki í þessum
efnum og má nefna til þess ýmsar
ástæður, sem of langt mál er að
rekja hér. Mikil útgjöld bíða sveitar-
félaga og fyrirtækja í landinu við
að uppfylla ákvæði nýrra reglna um
umhverfismál. Umhverfisvitund al-
mennings vex frá degi til dags.
Henni fylgja sívaxandi kröfur um
betri stjórn umhverfismála í fyri-
tækjunum. Almenningur er óvæg-
inn í dómum sínum en almennings-
álitið skiptir fyrirtækin öllu máli.
Oft tekst fyrirtækjum illa að koma
því sem vel er gert innan fyrirtækj-
anna til skila til neytenda og eru
því oft ranglega dæmd. Er Náttúr-
verndarár Evrópu 1995 e.t.v. miðill
sem fyrirtækin geta notað til að
vekja á sér athygli fyrir umhverf-
isvænt framtak og koma jákvæðum
boðum til almennings?
Óskar Maríusson, fulltrúi
Vinnuveitendasambands íslands.
Lagstúfur Náttúruverndarráðs
Evrópu 1995 hér á landi
SóI-Ib ildn.
U r iír r r~rff
L*g: Melkorka Ólafsdóttir
*jfl J\jV-0
jr.i-lí grsr. jRljn-U ilrnyn-ir
hraint og tsrt.
Tuti: Sigrún Helgad.
VIÐ setningu náttúruvemdar-
árs Evrópu hér á landi sem
fram fór í febrúar var kynnt
lag eftir Melkorku Ólafsdóttur
sem hún samdi þegar hún var
10 ára, en textinn er eftir
móður hennar Sigrúnu Helga-
dóttur. Barnakór þjóðkirkj-
unnar í Hafnarfirði söng lagið
við það tækifæri. Nú er unnið
að hljóðritun lagsins í flutningi
kórsins til dreifingar.