Morgunblaðið - 20.04.1995, Blaðsíða 18

18 F FIMMTUDAGUR 20. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
IMÁTTÚRUVERNDARÁR EVRÓPU
SKIPU-
LAG
GRÓÐUR-
SETN-
INGAR
Reitur 168
Flatarmál (ha) 0,88
Gróðurhverfi B
Gróðurþekja 2
Halli 1
Hallaátt SA
Jarðvegsdýpt 1
Grjót á yfirborði M
Undirlag G
Birki N
Nýgræðsla N
Núverandi ástand lands
Ræktunaráætlun
Reitur 168
Svæðaskipting S 4
Flatarmál (ha) 0,88
Gróðurhverfi B
Gróðurþekja 2
Nýgræðsla N
Athugasemdir Blanda mold
Gróðursetning með skít
Tegund 1
Nafn
Hlutfall 50%
Fjöldi 1.103
Tegund 2
Nafn BF/SF
Hlutfall 50%
Fjöldi 1.103
Fjöldi á hektara 2.500
Athugasemdir Pl E/B-SF/BF
Bergfura
ogelri 100"
3 m
Stafafura
Stafafura og birki
Sitkagreni
og birki
- ekkert skjól mót SA-átt annars sæmilegt skjól
Skipulagstillaga
Skipulag
skógræktar
hér á landi
S
'TO
C
■D
C
<0 (O
~~ C
*D
•Í2 S
■Q
*= ^
® is.
0><N
'O .
V) .
S
co
<0

4
Áhrif
skógræktar V
á stærð
skóglendis
á íslandi
Nýskógar til
ársins 2050,
500 ferkm.
G
Nýskógar frá
aldamótum,
, - 75 ferkm.
Birkiskógaleyfar
\
Flatarmál landsins,
103,1 þús. ferkílómetri
d °
Fer- kílómetrar Hlutfall af landinu Hlutfall af landnáms- skógum Hlutfall af skógar- leyfum
Stærð landsins 103.125 100,00%
Skóglendi við landnám 28.000 27,15% 100,00%
Birkiskógaleyfar 1.300 1,26% 4,64% 100,00%
Nýskógar frá aldamótum 75 0,07% 0,27% 5,77%
Nýskógar til ársins 2050 500 0,48% 1,79% 38,46%
Samtals skóglendi 1994 1.375 1,33% 4,91% 105,77%
Samtals skóglendi 2050 1.875 1,82% 6,70% 144,23%
Eru skógræktarmenn að
skemma landið?
Mörgum fínnst skógrækt hér á
landi vera stunduð af of miklu kappi
en minni forsjá og hafa sumir af
því áhyggjur að innan tíðar kafni
Island í skógi, útsýni spillist og
sérkenni landslagsins fari forgörð-
um.
Þeir sem ekki taka jafn djúpt í
árinni 1 gagnrýni sinni á skógrækt
halda því fram að skógrækt sé
stunduð skipulagslaust og ekkert
tillit sé tekið til annarra sjónarmiða
eins og vemdunar náttúruminja,
þjóðminja og varðveislu sérstæðs
landslags svo dæmi séu tekin.
Klifað hefur verið á dæmum
þessu til sönnunar og er helst að
nefna barrtrén á Þingvöllum sem
hafa verið þymir í augum sumra.
Þessi gagnrýni beinist ætíð að
skógarteigum sem stofnað var til
fyrir áratugum á tímum þegar hug-
takið náttúravemd var nánast
óþekkt eða hafði aðra merkingu en
það hefur í dag.
Því miður er umræða um þessi
mál oftast borin uppi af tilfinning-
um og smekk manna frekar en fag-
legum sjónarmiðum og snýst frekar
um hvað mönnum finnst ljótt og
óviðeigandi eða fallegt og við hæfí.
Stærð skóglenda á íslandi í
sögnlegu samhengi
Núverandi skógarleifar þekja
aðeins 1,25% af flatarmáli landsins
eða um 1.300 km2. Talið er að skóg-
ur hafí þakið um 28.000 km2 við
landnám þannig að 95% skóglendis-
ins hafa eyðst á 1100 áram byggð-
ar í landinu.
Frá því að skógrækt hófst upp
úr aldamótum hafa verið gróður-
settar um 60 milljónir plantna.
Fyrstu áratugina var aðallega gróð-
ursett í náttúrulegt skóglendi en
upp úr 1970 fara skógræktarmenn
að gróðursetja í mun meiri mæli í
skóglaust land. Nú fer nánast öll
gróðursetning fram á skóglausu
landi. Af 60 milljónum plantna má
lauslega áætla að um 2/a hafi verið
plantað í skóglaust land og aukið
þannig við skóglendið sem því nem-
ur. Flatarmál nýskóga gæti þá ver-
ið um 75 km2 sé miðað við að gróð-
ursettar hafí verið 4.000 plöntur á
ha að meðaltali og 3A plantnanna
hafi náð fótfestu. Skóglendið hefur
því aukist um tæp 6% og þekur um
1,33% af flatarmáli landsins.
Skógrækt hefur aukist jafnt og
þétt á síðustu áratugum en um
1990 varð veraleg aukning á út-
plöntun. Arið 1989 vora gróðursett-
ar um 2 milljónir plantna en árið
1992 jókst gróðursetning verulega
og náði um 5 milljónum plantna.
Fjöldinn hefur síðan staðið í stað
síðastliðin tvö ár.
Sé gengið út frá því að haldið
verði áfram með svipaða gróðursetn-
ingu fram á miðja næstu öld munu
bætast við skóglendi landsins um
500 km2. Hlutfall skóglendis af flat-
armáli landsins mun því vaxa úr
1,33% I 1,82% eða um hálft pró-
sent. Hér er ekki tekið með í reikn-
inginn viðhald á núverandi skóglendi
en áætlað að það haldist óskert.
Það er því ljóst af ofangreindu
að íslensku landslagi stafar engin
hætta af skógræktarstarfí elju-
samra íslendinga, vel að merkja ef
skynsamlega verður staðið að öllum
undirbúningi og framkvæmd þess.
Ef vel ætti að vera þyrfti að
herða róðurinn og stefna að því að
endurheimta a.m.k. 25-50% af
upphaflegum skógum landsins fyrir
lok næstu aldar.
Hver er staðan í skipulagningu
skógræktar?
Á síðustu áram hefur skipulag
skógræktar verið tekið föstum tök-
um. í dag hafa a.m.k. fjórir sér-
fræðingar á sviði skógræktar það
að aðalstarfi að skipuleggja núver-
andi og verðandi skóga landsins.
Frá 1986 þegar markvisst starf á
þessu sviði hófst hafa um 15.000
ha verið skipulagðir sérstaklega
með skógrækt í huga.
En betur má ef duga skal. Enn
er verið að hefja skógrækt á nýjum
löndum án þess að fyrir liggi skóg-
ræktarskipulag. Menn hafa sett
fyrir sig skort á fjármagni til að
greiða fyrir slíka vinnu þrátt fyrir
að kostnaður við hana sé aðeins
1-3% af stofnkostnaði. Skipulags-
yfírvöld hafa gefíð þessu starfí allt
of lítinn gaum og hafa Skógrækt
ríkisins, skógræktarfélög og sveit-
arfélög borið allan kostnað af þess-
ari vinnu. Að mínu mati ættu skipu-
lagsyfírvöld að styrkja kaupendur
slíkra verkefna því að það er öllum
í hag að hér verði vgl að verki staðið.
Hvernig er skipulagsvinnu við
skógrækt háttað?
Skipulagning skógræktar fer
þannig fram að það land sem taka
á til skógræktar er kortlagt eftir
sérstöku kerfí á loftmynd í mæli-
kvarða 1:5000. Landinu er skipt
upp í misstórar einingar eða reiti.
Hver reitur getur verið frá broti
úr hektara upp í 10 til 20 hektara
þeir allra stærstu. Fer stærðin eftir
því hvort gróðurfar og landslag er
ljölbreytilegt eða fábreytt. Hver
reitur fær sína kennitölu og era
jafnframt skráðar staðlaðar upplýs-
ingar sem lýsa gróðurfari, legu,
jarðvegi og tijágróðri þar sem hann
er fyrir hendi. Þá skráir sá sem
kortleggur ýmsar aðrar upplýsingar
um reitinn s.s. hvort þama sé skjól,
hætta sé á næturfrosti, hvaða teg-
undir tijáa og ræktunaraðferð henti
best. I sumum tilvikum mælir hann
ekki með gróðursetningu. Margar
ástæður geta legið að baki slíku
mati, t.d. sérstæð náttúra, þjóð-
minjar, beijaland eða þá að skóg-
ræktarskilyrði séu að hans mati það
léleg að ekki beri að planta í reitinn
af þeim sökum.
Mörg önnur atriði era skráð á
loftmyndina, s.s. klettar, lækir, veg-
ir, raflínur, mannvirki, rústir og
önnur kennileiti sem gera kortið fjöl-
breyttara og auðveldara í notkun.
Einnig era sýndar tillögur að vega-
og girðingastæðum ef þess er þörf.
Ur þessum gögnum er síðan unn-
ið. Teiknað er kort og tekin saman
skrá yfir þær upplýsingar sem var
safnað. Að lokum er gerð ræktun-
aráætlun og er hún birt bæði í formi
korts og töflu sem sýnir hvaða tijá-
tegundum kemur til greina að
planta og áætlaðan fjölda þeirra í
hveijum reit. Einnig er lýst undir-
búningi og aðferðum við gróður-
setningu sem helst henta á hinum
ýmsu reitum.
Hveijir aðrir koma að
skipulagi skógræktar?
Þótt vinnubrögð við gerð skóg-
ræktarskipulags séu í föstu formi
er mismunandi hveijir aðrir en
skipuleggjendurnir koma að slíku
verki. Það fer eftir því hvar á land-
inu er verið að vinna og hverskonar
skógrækt er verið að skipuleggja.
A Fljótsdalshéraði þar sem skóg-
rækt er stunduð á löndum bænda
af miklum krafti hefur frá upphafi
verið kappkostað að standa vel að
skipulagsmálum. Skógræktar-
skipulag fyrir hveija jörð er að sjálf-
sögðu unnið í samráði við landeig-
anda. Að auki hafa Héraðsskógar
sem hafa yfíramsjón með verkinu
látið gera sérstaka úttekt á nátt-
úra- og þjóðminjum þar sem landi
hefur verið skipt upp í flokka eftir
vemdargildi. í hveijum flokki er
lýst hvort æskilegt sé að stunda
skógrækt og þá hvemig á þeim
svæðum sem falla þar undir.
Það hefur færst í vöxt, sérstak-
lega þar sem verið er að skipu-
leggja skógrækt í nánasta um-
hverfí þéttbýlis að skógræktar-
skipulag sé unnið í samráði og sam-
starfí við landslagsarkitekta. Þetta
á ekki síst við þar sem landslags-
arkitektum hefur verið falið að
skipuleggja landsvæði til útivistar.
Þeir hafa viðað að sér gögnum um
náttúru og sögu staðarins og leggja
fram tillögur um hvernig og hvað
beri að varðveita. Þeir svara einnig
fyrir hvaða landslagsmyndir beri
að varðveita og hvernig þær breyt-
ast við skógræktina. Þeir taka einn-
ig virkan þátt í að forma ytri mörk
og samsetningu skógarins.
Hverjir skipuleggja og fyrir
hveija?
Þáttur Skógræktar ríkisins er
stór, en stofnunin hefur með hönd-
um skipulagningu á nytjaskógrækt
bænda, en skv. lögum skal það liggja
fyrir áður en að framkvæmdum
kemur. Þessum lögum hefur verið
fylgt strangt eftir í seinni tíð og er
öll samningsbundin bændaskógrækt
því skipulögð. Auk þess er í auknum
mæli verið að vinna að skipulagn-
ingu skógræktarsvæða og skóg-
lenda Skógræktar ríkisins en þar er
enn mikið verk eftir óunnið.
Hjá skógræktarfélögunum er
skipulagning skógræktar nýhafin
að einhveiju marki. Skógræktarfé-
lag Islands hefur ráðið til sín sér-
fræðing til að sinna þeim málum
en skógræktarfélögin hafa, oft með
stuðningi sveitarfélaga, staðið
straum af kostnaði við skipulagn-
ingu á löndum undir þeirra umsjón.
Skilningur á því hve nauðsynleg
skipulagsvinnan er, fer ört vaxandi
en eins og áður sagði stendur skort-
ur á fjármagni því fyrir þrifum að
tekið sé verklega á þessum málum.
Það hefur einnig færst í vöxt að
einstaklingar og félög sem stunda
skógrækt á eigin vegum láti skipu-
leggja fyrir sig landið áður en rækt-
unarstarfið hefst.
Hvernig er hægt að bæta
skipulagningu skógræktar?
Áður en tekin er endanleg ákvörð-
un um skógrækt á einhveiju svæði
þarf að kanna hvort hætta sé á að
ræktunin spilli á einhvern hátt sér-
stæðum náttúra- og þjóðminjum.
Þetta er það sem gert hefur verið á
Fljótsdalshéraði. Einnig þarf að
kanna hvort sérstæð búsvæði dýra
og plantna séu í hættu.
Það er nefnilega ekki takmark
skógræktar að spilla verðmætum
sem þegar era fyrir hendi í náttúr-
unni heldur er markmiðið að styrkja
gróðurfarið og auka fjölbreytni þess.
í nálægð þéttbýlisstaða þar sem
höfuðmarkmið skógræktar er að
skapa skjólgóð svæði til útivistar
þarf að gæta þess að skógræktin
verði öllum þeim er útivist stunda
að sem mestum notum. Hestamenn
verða að hafa sína reiðstíga, göngu-
fólk göngustíga, gera þarf ráð fyrir
áningarstöðum, bílastæðum o.s.frv.
Ef vel skal standa að verki verða
fleiri að koma að verkinu en þeir
sem skipuleggja sjálfa skógræktina,
þ.e. náttúrufræðingar og landslags-
arkitektar.
Það sem mest ríður á er að setja
meiri kraft í skipulagningu skóg-
ræktar og helst ætti ekki að taka
stór lönd til skógræktar nema að
fyrir liggi fullbúið skógræktarskipu-
lag.
Höfundur cr Arnór Snorrason
skógfræðingur.