Morgunblaðið - 11.05.1997, Page 29

28 SUNNUDAGUR 11. MAÍ1997
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 11. MAÍ1997 29

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
STJÓRNVÖLD eru smátt og
smátt að átta sig á því,
að til eru aðrar tekjulindir fyrir
hið opinbera en almennir skatt-
ar á fólk og fyrirtæki. Ríkið
hefur í mörgum tilvikum undir
höndum verðmæti, sem hægt
er að gera að tekjulind.
í fyrradag skýrði Halldór
Ásgrímsson, utanríkisráðherra,
frá því að ríkisstjórnin hefði
ákveðið að bjóða út verzlunar-
og þjónustustarfsemi í Leifs;
stöð og yrði þessi rekstur í
höndum einkaaðila frá áramót-
um. Með þessum hætti er stefnt
að því að auka tekjur af flug-
stöðinni um rúmlega 100 millj-
ónir á ári. Hér er væntanlega
um það að ræða, að með útboð-
inu verður einkaaðilum gefinn
kostur á að borga gjald fyrir
þá sérstöku aðstöðu, sem í því
felst að reka verzlunar- og
þjónustustarfsemi í bygging-
unni. Þeir sem hæst bjóða fá
aðstöðuna. Þessi verðmæti
hafa verið til staðar frá því að
flugstöðin var opnuð, þótt þau
hafi ekki áður verið nýtt með
þessum hætti.
Fyrir nokkrum mánuðum
bauð samgönguráðuneytið út
rekstur annars GSM-símakerf-
is í samkeppni við það kerfi,
sem Póstur og sími hf. hefur
rekið um skeið. Jafnframt var
tilkynnt, að þeim, sem fengi
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
leyfi til reksturs yrði gert að
greiða ákveðið gjald fyrir GSM-
símaleyfið og hið sama ætti við
um Póst og síma hf. Skilja
mátti talsmann samgönguráðu-
neytis á þann veg, að markmið-
ið væri að rekstraraðilar borg-
uðu sjálfir kostnað af undirbún-
ingi útboðsins. Líklegt má telja,
að þegar fram í sækir verði
margfalt meiri verðmæti en því
nernur í rekstri GSM-símakerfa
á íslandi og að þar liggi ónotuð
tekjulind fyrir ríkissjóð.
Á undanförnum árum hefur
Morgunblaðið ítrekað hvatt til
þess, að tekið verði sérstakt
gjald fyrir þá takmörkuðu auð-
lind, sem sjónvarpsrásir eru.
Það sama á við um farsímarás-
ir. Þær eru takmörkuð auðlind.
Með sama hætti og samgöngu-
ráðuneytið hefur tekið fyrsta
skrefið með gjaldtöku vegna
GSM-símarásanna er ástæða
til að ráðuneytið endurskoði
afstöðu sína til sjónvarpsrás-
anna og raunar útvarpsrásanna
einnig með það í huga, að hand-
hafar þessara rása greiði fyrir
notkun á þeirri takmörkuðu
auðlind, sem í þessum rásum
felst. Sú hugsun sem að baki
liggur er að öðlast alþjóðlega
viðurkenningu, eins og m.a.
kom fram í brezka tímaritinu
Economist fyrir skömmu.
Ein stærsta takmarkaða
auðlind okkar íslendinga er að
sjálfsögðu fiskimiðin og þarf
ekki að hafa mörg orð um þær
umræður, sem fram hafa farið
undanfarin ár um greiðslu
gjalds_ fyrir afnot af þeirri auð-
lind. Á ráðstefnu sjávarútvegs-
ráðuneytisins sl. þriðjudag á
Akureyri gerðust hins vegar
þau tíðindi, að Þorsteinn Páls-
son, sjávarútvegsráðherra,
lýsti því yfir, að hann væri
ekki andvígur því að útgerðin
greiddi gjald fyrir réttinn til
að nýta auðlindina. Útgerðin
greiddi nú þegar slíkt gjald.
Hins vegar stæði ágreiningur-
inn um það, hversu hátt slíkt
gjald ætti að vera.
Ef skilja má yfirlýsingu sjáv-
arútvegsráðherra á þann veg,
að ekki sé lengur ágreiningur
um það grundvallaratriði, að
útgerðin skuli greiða gjald fyrir
réttinn til þess að nýta auðlind-
ina, heldur einungis um það
hvað gjaldið skuli vera hátt eru
þessar umræður að færast í
nýjan farveg, sem gæti leitt til
sameiginlegrar niðurstöðu. Þá
þarf ekki lengur að deila um
þá grundvallarhugsun, sem að
baki liggur heldur einungis
hvernig hún skuli útfærð.
Þjóðin á sameiginlega fleiri
verðmæti en rekstraraðstöðu í
flugstöðinni, sjónvarpsrásir og
símarásir og fiskimiðin við
strendur landsins. Náttúra
landsins er slík auðlind og
áleitnar spurningar geta vakn-
að um, hvernig við getum bezt
nýtt þau verðmæti m.a. til Jpess
að vernda þau. í því sambandi
er athyglisvert, að einn stærsti
kostnaðarliðurinn í ferð hinna
ungu og dugmiklu fjallgöngu-
manna, sem ætla að reyna að
ganga á tind Everest nú eftir
helgina, er sérstakt gjald fyrir
leyfið til þess að ganga á þetta
hæsta fjall heims.
Líklegt má telja, að á næstu
öld muni uppistaðan í tekjuöfl-
un íslenzka ríkisins vera slíkur
arður af þeim sameiginlegu
eignum, sem þjóðin á, en ekki
tekjuskattar af því tagi, sem
nú reynast mörgum skattgreið-
endum þung byrði að bera.
NÝJAR TEKJU-
LINDIR
PÉTUR ÞOR-
steinsson sýslumaður
var ættaður að austan
og hafði tilhneigingu
til að leita höfundar
Njáls sögu sunnan-
lands eða austan, en
alls ekki í Dölum vestur, þartil
honum þóttu rök hníga til þess, að
þar hafi Njálu-höfundur slitið
bamsskónum. Dalasýsla sé umgjörð
hans og átthagar, og þá komi Sturla
Þórðarson helzt í hugann.
Um þetta allt skrifaði hann mér
bréf, áðuren við fómm saman á
helztu sögustaði Laxdælu, Njálu og
Eyrbyggju og segir þar m.a.:
„Eins og þú munt vita verður
mér á að veita athygli efni sem fjöl-
miðlar flytja um söguleg efni, ekki
síst ef um fornsögur er að tefla.
í Morgunblaðinu 9. okt. sl.
(1986) birtist grein um slíkt efni,
þ.e. “leitin að Njáluhöfundi". í rök-
semdafærslu höfundar þótti mér
bregða fyrir bláþráðum svo sem oft
vill raunar verða í áþekkri umræðu
og skal hér aðeins frekar að þessu
vikið.
í grein sinni vitnar höfundur í
inngang að Brennu-Njáls sögu því
til sönnunar, að höfundur Njálssögu
hafi verið lítt kunnugur á sögusviði
þeirrar bókar við Breiðafjörð.
Færir hann þessu m.a. til sönnun-
ar, að hans dómi þá fráleitu frá-
sögn, að unnt sé - „að vera í fjöllum
milli Laxárdalsbotns og Hauka-
dals...“
Er hér sýnilega vitnað til frá-
sagnar, þegar Gunnar á Hlíðarenda
hóf heimferð sína eftir viðureign
þeirra Hrúts um fjárheimtuna Unn-
ar.
Sannleikurinn er sá
að í fjöllunum milli
Laxárdals og Hauka-
dals er hinn ákjósan-
legasti staður til að
dveljast með nokkurri
leynd, og það svo að
ég hefi naumast séð annan slíkan.
Þarna „í fjöllum“ er dalverpi sem
nú ber nafnið Vatnsþverdalur, ca
4-6 km á lengd og 2-500 m. breidd.
í nær láréttum botni dalsins skipt-
ast á sléttar eyrar og grónar grund-
ir. Hlíðar umhverfis eru allbrattar
og fjalllendið umhverfis 2-300 m.
hærra. Jafnvel þar sem Þverá fellur
fram úr dalnum hækkar landslag
svo að ekki verður séð inn í dalinn
frá þjóðleið og fellur áin þarna í
miklum, stórbrotnum og illfærum
gljúfrum í átt til Haukadalsár, sem
hún síðan sameinast.
Lega fyrrgreinds dalverpis, enda
þótt litið sé framhjá heillandi svip
þess, er kjörinn dvalarstaður fyrir
flokk manna svo dögum skiptir. Þar
sem hvorki skortir vatn né haglendi
og naumast þurftu gestir þar að
óttast óvænta aðför, væri aðgát
höfð.
Sé framanritað haft í huga kynni
hér vera að fínna glögga sönnun
fyrir staðarþekkingu Njáluhöfundar
gagnstætt þeirri „nasasjón" sem
aðrir vilja svo kalla.“
Önnur athugasemd greinarhöf-
undar. Það er um mat á fjarlægðum
á Breiðafirði. Tiltekið milli Staðar-
fells og Bjarneyja. En í því sam-
bandi telur hann þekkingu Njálu-
höfundar á staðfræði Breiðafjarðar
gloppótta. Ekki virðist greinarhöf-
undi koma til hugar að sumar frá-
sagnir megi skilja þeim skilningi
að þar sé verið að segja það sem
sagan þarfnast. En að því slepptu
skal bent á að ýmsir eldri menn
minnast þess hve ótrúlegir langveg-
ir voru á fýrri tíð að baki lagðir
með árinni einni saman.
Þá er á það að líta að ekki er
með öllu ljóst, hvað sögnin að róa
merkir hveiju sinni. Gat slíkt orð-
færi ekki falið í sér notkun segla?
Menn reru til fiskjar, þótt siglt
væri.
Frá sunnanverðum Austfjörðum
var það ekki dæmalaust fyrr á tíð,
að farið væri á árabátum til Hval-
baks án viðdvalar og nálgast slikt
ferðalag róðurinn Þjóstólfs.
Þannig hrikta stoðir og gliðna
röksemdir greinarhöfundar hver af
annarri séu þær grannt skoðaðar
og útiloka naumast að Sturla Þórð-
arson geti verið höfundur Njáls
sögu svo sem veigamikil rök hníga
til.
Þessi fátæklega hugleiðing er á
blað sett til að standa að nokkru
við það vilyrði, sem ég gaf þér um
að segja frá eigin reynslu er teng-
ist e.t.v. staðfræði í upphafi Njáls
sögu.
Má vera að ég væri traustari
fylgismaður þinn um höfund Njálu
ef mér rynni ekki nokkurt blóð til
Svínfellinga! En fylgja munum vér
fordæmi Ara fróða.“
Við þetta bréf Péturs Þorsteins-
sonar sýslumanns er engu að bæta.
Hann var einstæður maður, fróður
með afbrigðum og frábært yfirvald.
M
HELGI
spjall
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 10. maí
STEINGRÍMUR J. SIGFÚS-
son, einn af þingmönnum
Alþýðubandalags, skrifar
grein í Morgunblaðið í dag,
laugardag, þar sem hann
skýrir frá starfi starfshóps
á vegum Norðurlandaráðs,
sem hann hefur tekið þátt
í og fékk það verkefni að fjalla um framtúL
arhorfur norræns velferðarsamfélags. í
grein þessari segir þingmaðurinn frá
helztu niðurstöðum starfshópsins og segir
m.a., að þrátt fyrir niðurskurð og sparnað
haldi „norræna velferðarkerfið ... enn eðli
sínu og sérkennum. Kerfið tekur til allra,
tryggir mönnum jafnan rétt og er í aðalat-
riðum rekið af hinu opinbera, greitt af
opinberu fé o.s.frv."
Síðan segir þingmaðurinn: „Framtíðar-
horfur velferðarsamfélagsins eru tvísýnar.
Koma þar til m.a. erfiðleikar í ríkisfjármál-
um, en þó enn frekar breytt aldurssam-
setning (hlutfallslega fleiri aldraðir) á
næstu áratugum. Ljóst er að skattbyrði
mun þyngjast og/eða útgjöldin verða að
takmarkast á komandi áratugum samfara
því, að aldurspíramítinn breytist...
... Unga kynslóðin lítur málið nokkuð
öðrum augum en þeir, sem eldri eru og
þekkja af eigin raun eða úr meira návígi
krappari kjör fyrr á öldinni. Orð eins og
lífsgæði, frítími, tómstundir o.s.frv. eru
algeng meðal ungs fólks en velferð síður,
enda tekin sem sjálfgefin. Spyija má, hvort
hinn óskrifaði sáttmáli kynslóðanna, að
foreldrar komi börnum sínum á legg, böm-
in uppkomin hjálpi öldruðum foreldrum
sínum o.s.frv. sé í hættu ...
... Þrátt fyrir almenna velmegun og
háar þjóðartekjur á Norðurlöndum er auk-
in fátækt, eðli og afleiðingar til umræðu.
Mælt á tiltekna mælikvarða hleypur hlut-
fallsleg fátækt ... á tölum nálægt því frá
5 til 10-12%.“
Þetta eru athyglisverðar umræður. Lík-
legt má telja, að yfirgnæfandi meirihluti
íslendinga sé hlynntur því að viðhalda
velferðarkerfinu. En hvers konar velferð-
arkerfi? Steingrímur J. Sigfússon lýsir því
sem kerfí, sem „tekur til allra, tryggir
mönnum jafnan rétt og er I aðalatriðum
rekið af hinu opinbera, greitt af opinberu
fé o.s.frv."
Þetta er það velferðarkerfi, sem menn
sáu fyrir sér í árdaga og nokkuð almenn
samstaða var um að byggja upp. En við-
horfin hafa breytzt. Og hér er komið að
kjarna þeirra umræðna, sem staðið hafa
um íslenzka velferðarkerfið a.m.k. frá því
á síðasta áratug. Er ástæða til þess að
halda í þá gömlu hugmynd um velferðar-
kerfíð að það eigi að ná til allra og tryggi
öllum jafnan rétt? Jafnvel þótt nóg væri
til af því, sem þingmaðurinn kallar „opin-
bert fé“, sem er náttúrlega skattfé borgar-
anna, má spyija, hvort efnisleg rök séu
fyrir því að greiða fólki, sem býr við góð
efni og góðar tekjur bætur úr sjóðum al-
mannatrygginga eða greiða fyrir sömu
einstaklinga margvíslegan kostnað vegna
heilbrigðisþjónustu eða félagslegrar þjón-
ustu?
Hvaða rök eru fyrir því frá sjónarhóli
vinstri manna? Hvers vegna á að greiða
einstaklingum, sem hafa háar tekjur at-
vinnu sinnar vegna eða miklar tekjur af
eignum sínum, fasteignum, hlutabréfum
o.s.frv., sem þeir borga nú 10% skatt af
en ekki um 40-47% eins og þegar um at-
vinnutekjur er að ræða, tryggingabætur
af almannafé eða greiða fyrir þessa ein-
staklinga kostnað vegna lyfja, læknisþjón-
ustu, sjúkrahúsvistar o.s.frv.?
Hin gömlu rök jafnaðarmanna og ann-
arra vinstri manna fyrir því, að sá hópur
þjóðfélagsþegna, sem hér hefur verið
nefndur til sögunnar eigi að fá slíkar
greiðslur, eru þau, að ella yrði litið á bæt-
ur almannatrygginga, sem ölmusu. Er
þetta ekki úreltur hugsunarháttur? Er
hugsunarháttur nútímans ekki sá, að vel-
ferðarkerfið eigi að vera eins konar örygg-
isnet fyrir þá, sem af ýmsum ástæðum
þurfa á því að halda. Það getur verið vegna
langvarandi veikinda. Það getur verið
vegna þess t.d. að þær kynslóðir íslend-
inga, sem nú eru að komast á eftirlaun
hafa ekki getað byggt upp nægilegan líf-
eyri til efri ára m.a. vegna þess, að efna-
hagslegt umhverfi kom í veg fyrir það á
sínum tíma.
Þeir íslendingar, sem nú eru komnir á
eftirlaunaaldur geta með rökum haldið því
fram, að þeir hafi keypt ellilífeyristrygg-
ingu með iðgjaldagreiðslum í lífeyrissjóð
og að tekjutenging þeirra bóta sé þar með
óheimil. Það væri fróðlegt að sjá hver nið-
urstaða Hæstaréttar yrði, ef einhver úr
þeirra hópi færi í mál við ríkið af þessum
sökum.
Ástæðan fyrir því, að allar Norðurlanda-
þjóðimar hafa stundað sparnað og niður-
skurð í velferðarkerfmu á undanförnum
árum er auðvitað sú, að það hafa ekki
verið til peningar til þess að standa undir
þeim skuldbindingum, sem það hefur tekið
á sig. Auðvitað væri hægt að afla þeirra
fjármuna með stóraukinni skattlagningu
en það hefur enginn grundvöllur verið fyr-
ir slíkri skattlagningu, hvorki hér eða í
nálægum löndum. Raunar má gera ráð
fyrir, að ef ríkisstjórnir landanna hefðu
reynt að auka skattheimtuna verulega til
þess að standa undir óbreyttu velferðar-
kerfí hefði það leitt til uppreisnar skatt-
borgaranna gegn stjórnvöldum.
STEINGRÍMUR J.
Sigfússon veltir því
fyrir sé, hvort sá
„óskrifaði sáttmáli
kynslóðanna, að
foreldrar komi
bömum sínum á
legg, börnin upp-
komin hjálpi öldruðum foreldmm sínum
o.s.frv. sé í hættu“. Það er alveg ljóst, að
ef það markmið þingmannsins og vinstri
manna verður ofan á, að viðhalda óbreyttu
velferðarkerfi í þeirri mynd, að „kerfið
taki til allra, tryggi mönnum jafnan rétt
og sé í aðalatriðum rekið af opinberu fé“,
þá er þessi óskrifaði sáttmáli í hættu.
Hvers vegna?
Ástæðan er augljós. Með því annars
vegar að halda uppi svo mikilli skatt-
heimtu, að skattgreiðendur sjá sér engan
hag í því að afla aukinna tekna og byggja
upp eignir og með því hins vegar að venja
fólk við þá hugsun, að með „opinberu fé“
sé séð fyrir gamla fólkinu, er grundvellin-
um augljóslega kippt undan þeim óskrifaða
sáttmála, sem þingmaðurinn víkur að.
Við búum í afar upplýstu þjóðfélagi, þar
sem allur almenningur hefur aðgang að
nánast sömu upplýsingum og landsfeðurn-
ir. Þjóðin er líka vel menntuð og stöðugt
betur menntuð, þótt fínna megi alvarleg
göt í því kerfi eins og komið hefur í ljós
varðandi raungreinar.
Þetta vel menntaða og upplýsta fólk er
fullfært um að taka sínar eigin ákvarðan-
ir og byggja upp tekjuöflun sína og eign-
ir, ef það fær svigrúm til og þarf ekki að
vera upp á aðra komið, hvorki varðandi
uppeldi og menntun barna sinna, afkomu
sína á efri árum eða umönnun aldraðra
foreldra. Forsendan fyrir því er hins vegar
sú, að ríkisvaldið hætti að draga til sín
sífellt aukna fjármuni úr vasa skattgreið-
enda í Jmð sem kallað er sameiginlegar
þarfir. I stuttu máli sagt, hinn vel mennt-
aði og upplýsti almenningur á íslandi
þarf ekki lengur á forsjá stjórnmálamanna
og hins opinbera að halda varðandi margt
af því, sem nú er talið sjálfsagt að inn-
heimta skatta fyrir og greiða síðan úr
sameiginlegum sjóðum að frádregnum
þeim stórfellda kostnaði, sem fylgir því
kerfi öllu.
Með þessu er ekki lagt til að velferðar-
kerfíð verði lagt niður. Þvert á móti. Hér
eru hins vegar færð rök fyrir því, að tíma-
bært sé að breyta því í grundvallaratrið-
um. Velferðarkerfið í víðum skilningi eigi
einungis að ná til þeirra, sem þurfa sann-
anlega á því að halda. Um leið og hætt
er að greiða úr því fyrir þá, sem þurfa
ekki á því að halda, skapast svigrúm til
þess annars vegar að bæta kjör þeirra, sem
Er „óskrif-
aður sátt-
máli“ í
hættu?
fá greiðslur frá almannatryggingum og
hins vegar að lækka skattaálagningu al-
mennt í þjóðfélaginu.
Steingrímur J. Sigfússon var sjálfur
þátttakandi í ráðstefnu á Akureyri, þar
sem athyglisverðar upplýsingar komu fram
um það, hvað hægt væri að lækka tekju-
skatt á einstaklinga mikið með því að taka
upp veiðileyfagjald. Þingmaðurinn hefur
að vísu gerzt einn af talsmönnum útgerð-
armanna í þeim umræðum, en það er önn-
ur saga. Það liggur hins vegar í augum
uppi, hvað mundi gerast ef veiðileyfagjald
væri lagt á og tekjuskattur lækkaður sem
því næmi og velferðarkerfið endurskipu-
lagt í samræmi við það, sem hér hefur
verið sagt. Sparnaður í þjóðfélaginu mundi
stóraukast. Foreldrar mundu taka upp
reglubundinn sparnað til þess að undirbúa
menntun bárna sinna eins og tíðkazt hefur
áratugum saman í Bandaríkjunum. Sá
sparnaður mundi aftur leiða til þess, að
smátt og smátt mundi draga úr þörf fyrir
þá þjónustu, sem lánasjóður námsmanna
veitir nú. Þeim skattgreiðendum mundi
fjölga, sem hefðu efni á að greiða úr eigin
vasa fyrir lyf og læknisþjónustu og marg-
víslega félagslega þjónustu og jafnframt
mundi draga stórlega úr kostnaði al-
mannatryggingakerfisins. Lífeyrissparn-
aður mundi stóraukast og þeim eftirlauna-
þegum fækka, sem fengju eftirlaun greidd
úr almannatryggingakerfinu.
Allt á sinn tíma. Almannatrygginga-
kerfið var byggt upp á erfiðum tímum
snemma á öldinni, þegar kreppan var mik-
il, atvinnuleysið þungbært, engar atvinnu-
leysisbætur og fátækt almenn. Þetta kerfi
hefur gegnt merkilegu hlutverki í sögu
þjóðarinnar og átt mikinn þátt í að gjör-
breyta samfélaginu. Um þetta hefur verið
almenn samstaða.
En nú eru breyttir tímar. Og við megum
ekki ríghalda í kerfi, sem hentaði vel fyrri
tíð, þegar augljóst er, að straumarnir í
þjóðfélaginu kalla á breytingar. Þær kröf-
ur eru ekki sízt fólgnar í því, að fólk hafi
frelsi til að ráðstafa fjármunum sínum
sjálft að langmestu leyti.
Þær ríkisstjórnir, sem setið hafa þennan
áratug hafa að mörgu leyti unnið merki-
legt starf. í þeirra tíð hafa allar aðstæður
gjörbreytzt. Á síðasta áratug hefði ekki
verið hægt að koma fram þeim breytingum
á velferðarkerfinu, sem Morgunblaðið hef-
ur hvatt til síðustu árin. Það er hins vegar
framkvæmanlegt nú.
Þær tekjuskattslækkanir, sem núver-
andi ríkisstjórn hefur boðað til aldamóta
eiga einungis að vera fyrsta skrefið.
Ástæða er til að stefna að verulegri lækk-
un tekjuskatts á fyrstu árum næstu aldar
og umsköpun velferðarkerfisins í tengslum
við það. Þær hugmyndir, sem tveir há-
skólakennarar settu fram í skýrslu, sem
unnin var fyrir Þorstéin Pálsson, sjávarút-
vegsráðherra um að lækka tekjuskatt á
móti álagningu veiðileyfagjalds geta vel
orðið þáttur í slíkri endurskipulagningu
íslenzks samfélags.
Gleymdir
hópar
í UMRÆDDRI
grein Steingríms J.
Sigfússonar segir
m.a.: „Ýmsir hafa
þó áhyggjur af vax-
andi sérhyggju og minni samábyrgðartil-
finningu gagnvart þeim, sem hafa orðið
undir í samfélaginu ... hver ætlar að verða
málsvari hinna óskólagengnu, atvinnu-
lausu og fátæku, jafnvel aldraðra á næstu
öld? Eru að verða til útlægir, gleymdir
hópar í samfélaginu á sama tíma og allir
vilja tala máli þeirra, sem eru vel menntað-
ir, á góðum aldri, heilsuhraustir o.s.frv.?“
Þetta er bæði umhugsunarefni og
áhyggjuefni. Vaxandi almenn velmegun
hefur leitt til þess, að þeir verða fámenn-
ari hópur en áður, sem eiga undir högg
að sækja. í janúar 1969 var mikið atvinnu-
leysi í landinu. Það mikla atvinnuleysi og
afleiðingar þess yfírgnæfðu allar aðrar
þjóðfélagsumræður. Á undanförnum árum
hefur hvað eftir annað verið jafn mikið
atvinnuleysi hér án þess, að það setti yfir-
leitt nokkurn svip á samfélagið. Verkalýðs-
félögin hafa gert tilraun til þess að fá al-
mennar umræður um atvinnuleysið en þær
virðast ekki hafa fundið almennan hljóm-
grunn.
Þetta er ekki séríslenzkt fyrirbæri held-
ur velþekkt víða annars staðar og fræði-
menn hafa fjallað um það í bókum. Ein
kenningin er sú, að þeim stóra meirihluta,
sem býr við sæmileg kjör sé alveg sama.
Stjórnmálaflokkarnir finni að þar séu at-
kvæðin en ekki hjá hinum fámennari hóp-
um, sem standi höllum fæti. Þess vegna
eigi þeir sér enga málsvara. Þess vegna
gleymist þeir. Hið sama eigi raunar við
um hinar fátæku þjóðir heims. Á meðan
ríku þjóðirnar á Vesturlöndum og í Suð-
austur-Asíu hafi það gott láti þær sig hlut-
skipti hinna fátæku þjóða litlu skipta nema
kannski í orði.
Það er áreiðanlega töluvert til í þessu.
Fátækt er afstætt hugtak en það er til
töluverður hópur fólks á íslandi, sem býr
við fátækt, þegar lífskjör þess hóps eru
borin saman við það, sem almennt tíðk-
ast. Hins vegar væri rangt að tala um
fátækt á Islandi i dag með sama hætti
og gert var fyrr á öldinni. Öryggisnet vel-
ferðarkerfísins sér fyrir því.
En eftir því, sem lífskjörin verða betri
verður sárara fyrir þann gleymda hóp, sem
Steingrímur J. Sigfússon gerði að umtals-
efni að sitja eftir. Þess vegna ekki sízt
eigum við að endurnýja velferðarkerfið
þessum hópi fólks til hagsbóta en kasta
fyrir borð þeirri kenningu, að velferðar-
kerfið eigi að taka til allra.
Morgunblaðið/RAX
„Hér eru hins
vegar færð rök
fyrir því, að tíma-
bært sé að breyta
því í grundvallar-
atriðum. Vel-
ferðarkerfið í víð-
um skilningi eigi
einungis að ná til
þeirra, sem þurfa
sannanlega á því
að halda. Um leið
og hætt er að
greiða úr því fyrir
þá, sem þurfa
ekki á því að
halda, skapast
svigrúm til þess
annars vegar að
bæta kjör þeirra,
sem fá greiðslur
frá almanna-
tryggingum og
hins vegar að
lækka skatta-
álagningu al-
mennt í þjóðfélag-
inu.“