Morgunblaðið - 09.11.1997, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 9. NÓVEMBER 1997 B 17
því að fruman deyr og brotnar niður
í smáhluta sem síðan er eytt af
nærliggjandi frumum. Þetta hefur
verið kallað skipulagður frumudauði
(programmed cell death) vegna þess
að það er eitthvað sem er fyrirfram
skipulagt í lífi hverrar frumu. Lengi
hefur verið vitað að skipulagður
frumudauði er mikilvægur í fóstur-
íróun. Þegar líffærin eru að mynd-
ít, snemma á fósturskeiði, myndast
oxt allt of margar frumur af ein-
hverri gerð og eitt af því sem verður
að gerast til að líffærið taki á sig
rétt form er skipulagður frumu-
dauði. Þegar líkaminn hefur náð
fullri stærð og þroska myndast jafn-
vægi milli frumuskiptinga og frumu-
dauða. Þetta jafnvægi getur farið
úr skorðum og nú er vitað að í
ýmsum sjúkdómum hefur orðið rösk-
un vegna þess að skipulagður frumu-
dauði gengur ekki eðlilega fyrir sig.
Skipulagður frumudauði gengur t.d.
of hratt fyrir sig í ýmsum hrörnunar-
sjúkdómum eins og sumum hjarta-
sjúkdómum, Parkinsons og Alzhei-
mers sjúkdómi. Við þetta fækkar
frumum og viðkomandi vefur rýrnar
og hrörnar. Á hinn bóginn gengur
skipulagður frumudauði of hægt
fyrir sig í mörgum illkynja sjúkdóm-
um eins og æxlisvexti og hvítblæði.
í slíkum sjúkdómum skipta frum-
urnar sér iðulega of hratt en þar
að auki vantar að verulegu leyti
skipulagðan frumudauða og í sam-
einingu leiðir þetta af sér hömlu-
lausan vöxt. Þannig eiga truflanir
á skipulögðum frumudauða þátt í
að móta meinþróun hrörnunarsjúk-
dóma og krabbameins en eru þar
að auki taldar skipta miklu máli
fyrir hvers kyns öldrunarbreyting-
ar. Þegar við skiljum betur oddhuls-
ur litninganna og skipulagðan
frumudauða og á hvern hátt þessum
fyrirbærum er stjórnað, má telja
víst að við sjáum nýja möguleika
til að koma í veg fyrir og lækna
hrörnunarsjúkdóma, krabbamein,
ýmsa aðra sjúkdóma og jafnvel að
einhveiju leyti öldrunina sjálfa.
þegar þeir koma inn í lofthjúp jarð-
arinnar. Þar rekast þeir á aðrar eind-
ir og leiða þannig til myndunar heill-
ar skriðu nýrra einda sem geta
greinst við yfírborð jarðarinnar. Með
því að mæla orku þessara einda fást
nokkuð góðar upplýsingar um orku
geimgeislanna, sem komu skriðunni
af stað. Vísindamennirnir við Rut-
gers-háskólann greindu átta skriður
einda sem orsökuðust af geimgeilsum
sem virðast hafa orku sem er meira
en 10“ elektrónu volt(eV). Um er að
ræða svo mikla orku að trúlegt er
eindir geimgeislanna eigi sér upphaf
langt utan við vetrarbrautina okkar.
Ef það er rétt geta eindimar varla
verið af hefðbundinni gerð, sem leiddi
eðlisfræðingana til þeirrar trúar að
um súpereindir væri að ræða.
Þegar hefðbundnar eindir s.s. raf-
eindir og róteindir ferðast í gegnum
alheimsrúmið verða þær fyrir orku-
missi vegna víxlverkunar þeirra við
bakgrunnsgeislunina sem fyllir allt
rúmið. Bakgrunnsgeislunin er það
sem eftir er af blossa frumsprenging-
arinnar miklu, sem leiddi til upphafs
alheimsins fyrir u.þ.b. 12 biljón árum.
I dag, eftir allan þennan tíma sem
síðan er liðinn, hefur hitastig bak-
grunnsgeislunarinnar lækkað all-
verulega og er nú ekki nema 2,7
gráður yfir alkuli. Víxlverkan eind-
anna við bakgrunnsgeislunina dregur
verulega úr orku eindanna svo að
hefðbundnar eindir geta að jafnaði
ekki ferðast meira en 150 til 200
milljón ljósár í gegnum rúmið. Þetta
er því mesta fjarlægð sem upphaf
hefðbundinna geimgeisla getur legið
frá jörðinni.
Vísindamennimir telja trúlegast
að þessar orkumiklu eindir sem þeir
greindu nýlega komi líklegast frá ork-
umiklum kvösum í rúmlega þriggja
biljón ljósára íjarlægð frá jörðinni.
Þær geta varla verið af heðfbundinni
gerð og það sem Rutgers-eðlisfræð-
ingunum dettur helst í hug er að ein-
ungis geti verið um súpersymmet-
rískar eindir að ræða. Hugmyndin
er eðlileg en til þess að njóta stuðn-
ings fleiri fræðimanna þarf að styrkja
undirstöðu hennar betur með því að
framkvæma fleiri tilraunir og reikn-
inga. Það er því enn löng leið til
Stokkhólms fyrir Julius og Bmno.
UBL
kvikmyndahúsa í heiminum nota jBL f,a(
hV\6ö',e'a °9 ara
Tóneyru heimsins
nemo gϚin
2 verdlaunakerfi frá JBL
Dolby ProLogic heimabíómagnari
3x20 + 2x10 + 20 watta magnari
Tvö Audio Input fyrir video og geislaspilara
Öflugur bassahátalari (Subwoofer)
Umhverfishljómur
Fjarstýring
EISA Award
What Hi-Fi Award
Home Entertainment Award
ESC200
Kr. 39.900stgr.
• Dolby ProLogic 200 watta heimabíómagnari
sem byggður er inn í bassahátalara (Subwoofer)
• 3x65 + 2x15 + 65 watta bassahátalari
• Tvö Audio Input fyrir video og geislaspilara
• Fimm Two Way hátalarar - þeir minnstu á markabnum
• Öflugur 65 watta bassahátalari (Subwoofer)
• Fjarstýring
TLXIOI
Kr. 9.900stgr.
TLX103
Kr. 10.900stgr
TLX200
Kr. 12.900stgr
TLX103
Kr. 10.900stgr.
TLX5000 Kr. 29.900 tgr AYR11 Kr. 39.900stgr. TLX700 Kr. 49.900stgr AVR41
1 Heimabíómagnari meb RDS útvarpi. 2x40 watta magnari fyrir
tónlist eba 3x35+2x20 watta fyrir heimabíó. Kerfi: Dolby ProLogic
og Dolby 3 Stereo kerfi. Fullkomin fjarstýring. 2 150 watta
framhátalarar - 3 way. 3 100 watta mibjuhátalari - 2 way.
4 60 watta Surround hátalarar - 2 way.
Fullt verb
kr. 100.667,-
TILBOÐ
Kr. 84.900stgr.
Kr. 49.900stgr
1 Heimabíómagnari meb RDS útvarpi. 2x65w magnari fyrir tónlist
eba 3x55+2x75,5w fyrir heimabíó. Dolby ProLogic og Dolby 3 Stereo,
Hall Surround og hib nýja WRAP kerfi frá harman/kardon. Fullkomin fjarstýring.
Fullkomin fjarstýring. 2 200 watta framhátalarar - 3 way. 3 100
watta mibjuhátalari - 2 way. 4 80 watta Surround hátalarar - 2 way.
Fullt verb
kr. 137.333,-
TILBOÐ
Kr. 114.900stgr.
Sjúnvarpsmiðstödin
rrPPBTJTæ 7- • ^rivrr ucfn 9090
Umbobsmenn um land allt:
VESIURLAND: Hljómsýn. Akranesi. tauplélag Borgfirðinga. Bomamesi. Blómsturvellir, Hellissandi. Guðni Hallgrimssoa Gmndartirði VISIFIRBIR: Ralbúð Jónasar fc Patreksfirði. Póllinn. Isafirði. NOHDURLAIID: 1F Steingrimsfjarðar. Hólmavik. (I V-Húnvetninga. Hvammstanga. (I Húnvetninga. Blönduósi. Skaglirðingabúð.
SauðátbDki. KA. Oalvik Bókvat Akurerri. Ljósgjafinn. Akureyri. Orrggl Húsavik. D lúngeyinga. Húsavtk. UrU aufarbófn. AUSTUHLANB: II Háraðsbúa. [gilsstóAum. Verelunin Vik. Neskaupsstað. KauptúaVopnafirði. U Vopnrirðinga. Vopnafirði. II Héraðsbúa. SevðisMi.limWta. SeyðisfirftLtr Fáskrúðsharðar. FáskrúðsfrrðL
kASk. Djúpavogi. kASL Höfn Hornafirði. SUBURLAND: Bafmagnsverkstæði IR, Hvolsvelli. Uosfell. Hellu. Heimstækni. Sellossi. kA. Sellossi. Rás. Þorlákshófn. Brimnes. Vestmannaeyjum. REYkJANES: Rafborg. Grindavik Haflagnavinnust. Sig. Ingvarssonar. Garði. Hatmætti. Halnarlirði