Morgunblaðið - 09.11.1997, Blaðsíða 18

18 B SUNNUDAGUR 9. NÓYEMBER 1997
MORGUNB LAÐIÐ
Góðra vina
fundur
Kristinn Hallsson söngvari á að baki glæsi-
legan söngferil, sem spannar nærfellt hálfa
öld, auk þess að vera þekktur fyrir alþýð-
leika, gott skopskyn og frásagnarhæfíleika.
Minningar Kristins eru nú komnar út á
bók sem ber heitið Góðra vina fundur. I
bókinni segja einnig sex kunnir félagar
Kristins á lífsleiðinni frá kynnum sínum af
honum. Góðra vina fundur er skráð af Páli
Kristni Pálssyni rithöfundi og kom hún út
í síðustu viku sem Bók mánaðarins hjá
bókaútgáfunni Forlaginu.
Kristinn Þorleifur Hallsson
fæddist 4. júní 1926 í
Lækjargötu 12a í
Reykjavík. Foreldrar
hans voru Guðrún Agústsdóttir og
Hallur Þorleifsson, bæði söngvarar
og atkvæðamikil í tónlistarlífi þjóð-
arinnar á fyrri hluta aldarinnar.
Hallur starfaði mikið með séra
Friðriki Friðrikssyni og tók meðal
annars þátt í stofnun Knattspymu-
félagsins Vals, skátafélagsins Vær-
ingja og Karlakórs KFUM sem síð-
ar hlaut nafnið Fóstbræður.
Móðursystir Kristins var As-
laug eiginkona séra Bjarna Jóns-
sonar dómkirkjuprests og vígslu-
biskups, en þau bjuggu í Lækjar-
götu 12b og náið sam-
band var á milli fjölskyldnanna:
„Við strákarnir læddumst oft
upp á loft til Bjarna og Aslaugar
þegar sérann var með þjónustu
heima, eins og gjarnan tíðkaðist hjá
prestum hér áður fyrr. Helst voru
það skírnir og giftingar. Sérstök
stofa var höfð undir athafnirnar,
sungnir voru sálmar og Aslaug lék
undir á píanó. Þetta var ekki síður
virðulegt en í sjálfri kirkjunni.
Eg man þannig vel eftir þegar
Ólafur Magnússon, betur þekktur
sem Óli Maggadon, var fermdur í
Lækjargötunni. Óli var svolítið
þroskaheftur eins og það heitir á
nútímamáli, en þá var notað orðið
vesalingur yfir manneskju sem
þannig var ástatt fyrir. Það var þó
alls ekki í niðrandi merkingu, miklu
fremur að þetta væri sagt af samúð
og hlýleika.
Óli var fermdur upp á faðirvorið
eins og það kallaðist þegar undir-
búningurinn miðaðist einvörðungu
við að reyna að kenna fermingar-
barninu þá bæn. Óli kláraði sig vel
á henni og þetta var hátíðleg stund.
Móðir hans var þarna viðstödd og
einn eða tveir ættingjar aðrir. Önn-
ur börn voru ekki fermd að þessu
sinni, enda mun það ekki hafa
tíðkast að hafa fleiri þegar fermt
var upp á faðirvorið.
Og við strákarnir fylgdumst með
í leyni. Vorum í herberginu við hlið-
ina og gægðumst öðru hvoru inn
um rifu á millihurðinni. Okkur þótti
þetta gífurlega spennandi, sérstak-
lega af því að við máttum alls ekki
gera þetta. Séra Bjarni hafði lagt
okkur mjög strangar umgengnis-
reglur að fara eftir þegar athafnir
voru í húsinu. Ekkert mátti verða
til að trufla þær.
Séra Bjarni varð fyrir því óláni
sem ungur drengur að fá barna-
veikina og þegar honum lá við köfn-
un var skorið á barkann til að opna
öndunarveginn. Við aðgerðina
sködduðust raddböndin að ein-
hverju leyti þannig að tónninn í
rödd hans varð upp frá því grófur
og sérkennilegur. Af þessu var séra
Bjarni í talsverðu uppáhaldi hjá
þeim sem lögðu stund á eftirherm-
ur. Hann tók því þó alltaf vel, enda
mikill húmoristi sjálfur.
Það skrítna er að þrátt fyrir
þessi raddlýti var séra Bjarni ljóm-
andi góður söngmaður. Þegar hann
tónaði til dæmis í Dómkirkjunni féll
laglínan aldrei eða hreyfðist milli
tóntegunda. Kórinn gat alltaf tekið
við af honum, meira að segja án
þess að orgelið væri með. Þetta var
mikil guðsmildi því hann var mjög
elskur að tónlist og það hefði sjálf-
sagt orðið honum þungbært að geta
ekki fengið útrás í söng.
Séra Bjarni var um sína daga
óneitanlega einn af framámönnum
þjóðfélagsins. Hann var afspymu
duglegur. Eg er ekki viss um að all-
ir hafi gert sér grein fyrir hversu
mikið starf hann vann. Fyrir utan
Fríkirkjusöfnuðinn heyrðu allir
íbúar Reykjavíkur lengi vel undir
Dómkirkjuna, svo mikið mæddi á
prestunum.
Þeir voru tveir, dómkirkjuprest-
arnir. Hinn var séra Friðrik Hall-
grímsson, sem hafði um skeið verið
prestur í byggðum íslendinga vest-
ur í Kanada. Það voru tvær messur
á hverjum sunnudegi, önnur fyrir
hádegi og hin um eftirmiðdaginn.
Svo voru það allar giftingarnar og
jarðarfarimar, stundum nokkrar á
dag. A þessum tíma gerðu prestar
líka meira af því að fara í húsvitjan-
ir en núorðið og séra Bjami var
með sérstakan samning við Stein-
dór bílakóng um að alltaf væri
leigubfll tiltækur að skutla honum á
milli staða. Auk alls þessa var séra
Bjarni formaður KFUM og sótti
mikið fundi þar á kvöldin. Eg hef
oft furðað mig á því að einn maður
skyldi komast yfir allt það sem
hann afkastaði.
Séra Bjarni var glaðsinna og til
era margar gamansögur um hans
snilldarlegu tilsvör. Einhverju sinni
var hann úti að ganga með öðrum
presti þegar mávur flaug yfir og sk-
eit á hattinn hans. Þá varð honum
að orði:
„Eg þakka guði fyrir að beljurn-
ar hafa ekki vængi.“
Öðra sinni hljóp hann snemma
morguns út úr Dómkirkjunni á
skyrtunni og ætlaði yfir til Óskars
Arnasonar rakara sem var með
stofu við Kirkjutorg. Þá kemur að-
vífandi ungur lögregluþjónn, sem
þekkir ekki séra Bjarna, og segir
valdsmannslega:
„Hvert ert þú að fara, góði
minn?“
„Þangað," segir séra Bjarni og
bendir á rakarastofuna.
„Nújá, og hvar vinnur þú?“ spyr
lögregluþjónninn.
„Þarna,“ segii’ séra Bjarni og
bendir á kirkjuna.
Sögur í þessum dúr af séra
Bjarna gætu sjálfsagt fyllt heila
bók. Hann var afskaplega grínakt-
ugur og kunni vel að segja
skemmtisögur, enda talinn einhver
albesti tækifærisræðumaður sem
hægt var að hugsa sér. Svo Agúst
frændi minn átti ekki langt að
sækja sína ræðusnilld.
Píanó og enski boltinn
Aslaug móðursystir mín var mik-
ill píanisti. Það var hrein unun að
heyra hana spila. Hún hafði lært
hjá móður sinni á orgelið í Isafjarð-
arkirkju og þegar fyrsta píanóið
kom til Vestfjarða, nánar tiltekið á
Flateyri, fékk hún að æfa sig á það
í nokkra mánuði. Einn vetur var
hún síðan við Konunglegu tónlist-
arakademíuna í Kaupmannahöfn,
um annað eiginlegt tónlistarnám
var ekki að ræða.
Eg er sannfærður um að Aslaug
hefði getað orðið píanóvirtúós á
heimsmælikvarða ef henni hefðu
verið skapaðar aðstæður til þess.
Hún hafði það sem Englendingar
kalla „perfect pitch“ - fullkomið
tóneyra. Þegar Aslaug heyrði mús-
ík gat hún sagt nákvæmlega til um í
hvaða tóntegund var leikið.
Eg minnist þess er ég kom til
hennar niður í Lækjargötu að hún
sagðist ætla að stríða mér pínulítið
af því ég var þá nýorðinn frímúrari
- og spilaði svo lag sem einungis
var leikið við jarðarfarir frímúrara.
Ég spurði undrandi hvernig stæði á
því að hún kynni þetta lag sem ég
vissi ekki til að væri þekkt utan
reglunnar. Hún hafði þá bara heyrt
lagið einu sinni, en það var nóg til
þess að hún gat spilað það.
Til er fræg saga um að Wolfgang
Amadeus Mozart hafi skrifað kór-
rétt upp kaþólska leynimessu eftir
að hafa heyrt hana tvisvar. Þetta er
svo margslungin tónsmíð að flest-
um þykir sagan harla ótrúleg. En
miðað við kynni mín af Aslaugu ef-
ast ég ekkert um að Mozart hafi
getað þetta.
Áslaug var komin fast að áttræðu
þegar ég spurði hana til gamans
hvort hún kynni eitthvað eftir
norska tónskáldið Agötu Bakke-
Gröndal.
„Ja, ég lærði víst sautján eða
átján ára gömul á Flateyri eitt pí-
anóstykki eftir hana,“ sagði gamla
konan og settist við píanóið, fikraði
sig áfram um stund en spilaði svo
lagið. Hún mundi það sem sagt eft-
ir allan þennan tíma - upp á nótu.
Annað skemmtilegt við Áslaugu
var áhugi hennar á fótbolta, sem
hún kynntist ung á Isafirði. Þar
vora allmargrar stúlkur sem iðkuðu
knattspyrnu af miklum krafti. Með-
al þeirra voru frænkur okkar, dæt-
ur Helga Sveinssonar bankastjóra.
Ein af þeim, Guðný Helgadóttir,
giftist síðar Brynjólfi Jóhannessyni
leikara.
I sögu Isafjarðar og Eyrar-
hrepps hins forna er getið um fót-
boltafélag stúlknanna. Það kallaðist
Hvöt og var formlega stofnað árið
1914 - en þá var Áslaug reyndar
löngu flutt til Reykjavíkur. Sagt er
að stúlkurnar hafi gripið til þess
ráðs að stofna sérstakt félag er
þeim var meinaður aðgangur að
Fótboltafélagi Isfirðinga, sem ein-
vörðungu var ætlað piltum eldri en
sautján ára. Stúlkurnar hafí leikið
innbyrðis og líka við Púka-félögin
svonefndu, en það voru félög ungra
drengja á staðnum, sem oftast voru
þrjú: Bæjarpúkar af Eyrinni, Veg-
púkar úr Hlíðinni og Krókspúkar
utan úr Krók.
Þetta munu vera elstu heimildir
um kvennaknattspyrnu á Islandi.
Á sínum efri árum var Áslaug
einu sinni sem oftar í fjölskylduboði
heima hjá okkur. Þetta var á laug-
ardegi og skyndilega tók ég eftir
því að hún gerðist óróleg, hvimaði
augum allt um kring og kiðaði legg
eins og lítil skólastúlka.
Ég hallaði mér að henni og
spurði hvort ég gæti gert eitthvað
fyrir hana.
Hún horfði stundarkorn niður
fyrir sig. Leit svo einörð á mig:
„Gæti ég fengið að sjá ensku
knattspyrnuna í sjónvarpinu?"
Lækkun um einn tón
Kristinn hóf söngferil sinn 17 ára
gamall. Hann var í Dómkórnum
með foreldrum sínum, Karlakórun-
um Kátum félögum og Fóstbræðr-
um og byrjaði snemma að syngja á
tónleikum og skemmtunum. Árið
1951 tók hann þátt í fyrsta íslenska
óperuflutningi á fjölum Þjóðleik-
hússins: Rigoletto eftir Verdi. Þar
söng Stefán Islandi eitt aðalhlut-
verkanna og hann hvatti hina ungu
söngspíru til að fara utan til náms.
Kristinn var tvö og hálft ár í Royal
Academy of Music í London. Þar
vakti rödd hans feikna athygli og
við námslok virtist liggja beint við
að hann haslaði sér völl í alþjóðiega
óperuheiminum. Stéttarfélag
breskra söngvara setti hins vegar
Kristni stólinn fyrir dyrnar með því
að neita honum um atvinnuleyfi. Á
þessum árum var ófrávíkjanleg
regla að ráða ekki útlendinga í störf
sem Bretar gætu innt af hendi.
Kristinn sneri því heim til íslands
og varð einn af svoköiiuðuiy frum-
herjum óperuflutnings á Islandi.
Þeim hópi tilheyrðu meðal annars
Guðmundur Jónsson, Magnús Jóns-
son, Jón Sigurbjömsson, Þuríður
Pálsdóttir og Guðrún Á. Símonar.
Kristinn söng á ferli sínum í fjöl-
mörgum óperum í Þjóðleikhúsinu
og Islensku óperunni - og af þeim
eru margar glettnar sögur:
I október 1954 voru æfingar
komnar vel á veg fyrir jólasýningu
Þjóðleikhússins á tveimur óperam
af styttri gerðinni: I Pagliacci eftir
Leoncavallo og Cavalleria Rust-
icana eftir Mascagni. Þær eru með
vinsælli verkum óperubókmennt-
anna og iðulega spyrtar saman.
Leikstjóri var Simon Edwardsen
og hljómsveitarstjóri Victor Ur-
bancic.
Guðmundur Jónsson átti að
syngja hlutverk Tonios í I Pagliacci
og Álfios í Cavalleria Rusticana.
Hefð er fyrir því að síðarnefnda
óperan sé flutt á undan og vildu
menn hafa þann háttinn á hérna.
Guðmundur óskaði hins vegar eftir
að I Pagliacci yrði höfð á undan,
þar sem hún byrjar á mikilli barít-
onaríu Tonios og hann óttaðist að
vera ekki í nógu miklu stuði til að
taka hana eftir að hafa skiláð Alfio í
Cavalleria Rusticana.
Til að miðla málum kom upp sú
hugmynd að fela mér hlutverk Alfi-
os, svo Guðmundur gæti sungið
Tonio óþreyttur. Ég var kallaður á
fund Victors Urbancic og Simons
Edwardsens. Ég treysti mér ágæt-
lega í hlutverkið, sem ég þekkti frá
uppfærslu verksins í Royal
Academy of Music þar sem ég söng
í kórnum. Þó hafði ég áhyggjur af
því að aría Alfios væri í of hárri
tóntegund fyrir mig, en þessi aría
hverfist síðan yfir í dúett með Sant-
uzzu, sem er sópranhlutverk og fór
Guðrún Á. Símonar með það.
Urbancic benti á að lækka mætti
aríuna um einn og hálfan tón, svo
hún yrði viðráðanlegri fyiir mig,
enda væri það oft gert. Upplagt
væri þá að lækka jafnframt dúett-
inn með Santuzzu, sem yrði einnig
þægilegra fyrir Guðrúnu. Hann bar
þetta undir Guðlaug Rósinki'anz
þjóðleikhússtjóra, sem hnyklaði
brúnir og sagði:
„Lækka um einn og hálfan tón.
Hvað mundi það kosta?“
„Ja, það kostar nýja afskrift af
nótum fyrir hljómsveitina á þessum
stöðum,“ sagði Urbancic.
Þá hristi Guðlaugur Rósinkranz
hausinn og sagði hin fleygu orð:
„Það er of mikið. Getum við ekki
samið um að lækka um einn tón?“
Þessi orð sýndu hvað Þjóðleik-
hússtjóri vissi mikið um músík.
Síðan var málið látið niður falla.
Guðmundur fékk því framgengt að
I Pagliacci væri flutt á undan, og
söng bæði hlutverkin með glæsi-
brag eins og við var að búast.
Þetta er þó ekki í eina skiptið
sem valinkunnir menn hafa af-
hjúpað tónlistarlega vanþekkingu
sína. Eitt sinn bar Björn Pálsson á
Löngumýri upp tillögu á Alþingi
um að fækkað yrði í mannskap Sin-
fóníuhljómsveitar íslands. Rökin
voru þau að hann hefði farið á sin-
fóníutónleika og tekið eftir þvi að
oft spiluðu ekki allir hljóðfæraleik-
ararnir í einu. Það hlyti að vera
hægt að komast af með færri hljóð-
færaleikara, sem spiluðu allir alltaf.
Með stærri sigrum á fyrstu ár-
um óperufiutnings í Þjóðleikhús-
inu var La Bohéme eftir Puccini ár-
ið 1955:
Tvö skemmtileg atvik era mér
minnisstæð frá þessum sýningum.
Annað var þegar Schaunard hefur
unnið sér inn pening og kemur fær-
andi hendi með brauð og vín í
sársvangan bóhemahópinn. Ég
steig syngjandi kátur inn á sviðið,
þreif af mér hattinn og kastaði hon-
um í áttina að frakkastandi við hlið-
ina á sófanum þar sem Mimi deyr í
lokaatriðinu. Þegar ég hafði lokið
mínu og átti að fara út, fann ég
hvergi hattinn sem var vanur að
liggja á gólfinu við sófann. Loks tók
ég eftir því að hann hékk snyrtilega
á einum snaga frakkastandsins, og
skildi þá hvers vegna kliður hafði
farið um salinn þegar ég kom inn.
Mér hafði sem sagt tekist að skutla
hattinum beint á snagann, án þess
að taka eftir því sjálfur, og fólk
hafði verið að dást að kastsnilli
minni.
Hitt atvikið var öllu víðtækara og
nálægt því að skapa klúður. Daginn
fyrir eina sýninguna brotnaði í mér
tönn. Ég fór til Skúla Hansens sem
fjarlægði það sem eftir var af tönn-
inni. Þessu fylgdu miklar kvalir, ég
bólgnaði upp og það ætíaði aldrei
að hætta að blæða. Ég var því með
vasaklút uppi í jakkaerminni á sýn-
ingunni til að þurrka blóðið úr
munninum. Ég fór mjög pent í það
og reyndi eftir fremsta megni að
leyna ástandi mínu fyrir áhorfend-
um.
I síðasta þætti koma inn Mu-
setta/Þuríður og Mimi/Guðrún Á.
Símonai'. Þetta er afar tragískt
augnablik. Mimi er að deyja, leggst