Morgunblaðið - 20.09.1998, Side 11
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 20. SEPTEMBER 1998 B 1I*“
MANNLIFSSTRAUMAR
MATARLIST /Hvað er Ricotta?
Nýtum sauðamjólk
til ostagerðar
VIÐ ÍSLENDINGAR höfum lengi
verið miklir mjólkurdýrkendur.
Slagorð eins og „Tvö glös á dag,
alla ævi“ klingja í auglýsingum og
öll vitum við að ostur styrkir vöðva
og bein. Norðlæg lega landsins
okkar gerir það vafalaust að verk-
um að við sækjum í meiri fitu en
t.d. Italir sem búa á mun suðlægari
slóðum, en eru reyndar mikið gefn-
ir fyrir ólífuolíuna sína, en aðra fitu
borða þeir varla. Þær mjólkuraf-
urðir sem við framleiðum eru allar
úr kúamjólk, nema nú fæst fetaost-
ur í kryddolíu líka úr sauðamjólk.
Eg hef unnið talsvert við leiðsögn
hér á landi og einmitt aðallega
með ítalska túrista. Þeir eru yfirleitt
nokkuð hrifnir af matnum hér og þá
helst fiskinum og
fjallalambinu góða.
Síðan ætla þeir oft
að fara að kaupa sér
ost úr hinni dásam-
legu mjólk þessara
rollna, sem skoppa
með lömbin sín úti í
eftir Alfheiði Hönnu óspilltri náttúrunni
Friðriksdóttur allt sumarið. En þar
koma þeir að tómum kofunum. Þeir
skilja ekki frekar en ég af hverju við
nýtum ekki mjólk sauðfjár til osta-
Margir hafa tilhneigingu til að
tengja lús og kláðamaur við
sóðaskap og fátækt og finnst
skammarlegt að smitast. Þetta hef-
ur þó alls ekkert
með sóðaskap að
gera og allir geta
smitast af lús eða
kláðamaur, ungir
sem gamlir, fátæk-
ir sem ríkir. Lús og
kláðamaur smitast
á svipaðan hátt,
oftast við nána snertingu, en slíkt
þarf þó ekki að koma til því fót,
handklæði og rúmföt geta borið
gerðar í einhverjum mæli. Vonandi
verður bætt úr þessu einhvern tím-
ann, en mig langar til að fjalla aðeins
um einn aðalkindaostinn af ítölskum
ættum, ricotta, sem nú fæst einnig
hér á landi, en er framleiddur úr
kúamysu.
Ricotta útleggst sem „tvisoðin“, en
nafnið er dregið af framleiðsluaðferð-
inni. Ricotta er búin til úr tvísoðinni
mysu, nánai- tiltekið mjólkui-albúmi
mysu. Þegar það er hitað í ca 72 gráð-
ur C skilur það sig og hleypur í flögur,
sem síðan er safnað saman, þrýst því
næst saman og mysan kreist úr þeim.
Maður fær mun mefra af ricotta-osti
úr sauðamjólk heldur en úr kúamjólk,
eða milli 3 og 8% á móti 2-3%. Þ.a.1. er
sauðaosturinn mjög ódýr í framleiðslu
og þótti einmitt fýsilegur kostur í
gamla daga fyrir bændafólk sem ekki
hafði mikið fé á milli handa. ítalir hafa
samt í seinni tíð einnig nýtt kúamjólk
til framleiðslu ostsins, en kindaostinn
er samt alltaf hægt að fá líka og er
hann álitinn meira ekta. Ostinn er líka
hægt að framleiða t.d. úr geitamjólk.
A Itah'u er síðan hægt að fá ýmis af-
brigði af ricotta-osti, t.d. reyktan og
eldsteiktan.
Islenska ricottan bragðast afar vel
og ekkert er nema gott eitt um hana
að segja, en að ósekju væri gaman að
bragða góða osta úr sauðamjólk hér-
dýrin eða egg þeirra á milli manna.
Kláðamaur er talsvert smitandi og
t.d. er ekki óalgengt að heilu fjöl-
skyldurnar smitist í einu.
Eftir smit getur liðið allt að því
mánuður þar til viðkomandi verður
var við óþægindi. Óþægindin stafa af
því að kvendýrið grefur sig inn í húð-
ina, myndar nokkurra mm löng
hlykkjótt göng og verpir þar eggjum
sínum. Dýrið gefur frá sér vökva
sem veldur ofnæmi, kláða og útbrot-
um. I byrjun má oft sjá göngin en
þegar útbrotin stækka verður erfið-
ara að greina þau. Kláðamaurinn
sest að á stöðum sem margir eru
lendis. Gott er að nota ricotta í ýmsa
rétti; út í salöt, sem íyllingu í belg-
baunir og ravíolí, sem eftiiTétt með
kanil, kakói, hunangi eða kaffi. Hún er
tilvalin í pastasósur og eins er hún góð
beint ofan á brauð I stað smjörs. Nú
er farið að kólna nokkuð í veðxi og
mann er er farið að langa í heitt kakó,
kertaljós og svona dálítið þyngri,
rjómakenndari og vetrarlegri mat.
Þetta á a.m.k. við um mig. Engu að
síður á eftfrfarandi lagstúfur í Dýrun-
um í Hálsaskógi ávallt við: „Gott er að
borða gufrótína, grófa brauðið stein-
seljuna...“. Ég elda bara ögn ijóma-
kenndaii grænmetisrétti og matreiði
oftar kjöt- og fiski’étti. Þótt ég sé að
róma hér ost úr sauðamjólk, er sauð-
fjárdýi'kun nú samt best í hófi eins og
svolítið varðir íyrir umhverfinu og
má þar einkum nefna hliðar fingra,
greipar, handai’bök, úlnliði, olnboga,
handarkrika, innanverð læri og
mitti. Hjá fullorðnum sest kláða-
maur hvorki að í hársverði né á höfði
en það getur gerst hjá bömum. Ef
dýrin fá að vera í friði halda þau
áfram að verpa í 4-5 vikur, þá fara
ný dýr að klekjast út og sýkingin
bi’eiðist út. Sumir hafa meira ofnæmi
íyiir dýrunum en aðrir og fá þess
vegna mefri útbi’ot. Stundum bætist
bakteríusýldng ofan á og gerii’
ástandið og óþægindin enn veni.
Aðalóþægindin era kláði sem er
verstm- á nóttunni og getur oft hald-
ið vöku íyrir sjúklingnum hálfu og
heilu nætumar. Sjúkdómsgreiningin
er stundum auðveld en getur líka
verið mjög snúin. Oft er reynt að
skx-apa svolítið af húð og skoða undir
smásjá í leit að kláðamaur eða eggj-
um hans. Ef slíkt finnst er greining-
in fengin en takist það ekld er erfitt
að vera viss. Stundum er ekki annað
að gera en að reyna meðferð við
kláðamaur og sjá hvort hún ber ár-
angur.
Meðferð við kláðamaur er tiltölu-
lega einföld og áhrifamikil en mikil-
vægt er að settum reglum sé fylgt
nákvæmlega. Hér ei’u á mai’kaði
nokkur lyf við kláðamaur sem öll
eru vel reynd og meðferð er ái’ang-
ursrík ef farið er nákvæmlega eftir
leiðbeiningunum. Ef það er ekki
gert er hætta á að meðferðin beri
ekki árangur eða að endursmit eigi
sér stað. Lyfin eru notuð á svolítið
mismunandi hátt en notkunin bygg-
ist á því að bera þau á allan lík-
amann nema höfuð og láta þau
verka yfir nótt eða jafnvel í heilan
sólarhi’ing. Oftast dugir ein slík
meðferð og mikilvægt er að með-
höndla ekki að óþörfu vegna þess
að lyfin geta haft aukaverkanir og
eru m.a. talsvert ertandi fyrir húð-
ina. Ekki eru heldur öll lyfin örugg
á meðgöngu eða við brjóstagjöf.
Þó svo að dýrin lifi einungis í stutt-
an tíma utan líkamans (í mesta lagi
2-3 daga) er talið mikilvægt að þvo
fót, handklæði, sængurfót, greiðm’,
bursta og annað sem kemst í snert-
ingu við líkamann úr 50 gráða heitu
vatni (í minnst 15 mínútur). Þetta á
að gera samtímis lyfjagjöfinni. Eitt
af því sem veldur oft erfiðleikum er
að jafnvel þótt dýrin drepist öll við
meðferðina halda þau áfram að erta
húðina og geta valdið kláða í nokkrar
vikm’. Það er þess vegna full ástæða
til að láta lækni fylgjast með og end-
urtaka meðfei’ðina því aðeins að ör-
ugg mei’ki séu um endui’smit.
allt annað. Kjötfjall okkar íslendinga
er nú oft á tíðum fullhátt fyrir þjóðina
að klífa, en lambakjötið stendur vitan-
lega alltaf fyrir sínu. í tilefni af slátur-
tíð læt ég fylgja hér með nokkrar lín-
ur úr Ijóðinu Síðasta lambið, sem ég
veit nú ekki hver er höfundurinn að,
en þar gætfr hi’áslagalegs húmors:
Hræri ég með hönd í blóði,
hræri ég i erg og gríð,
líkt og afi minn, Ari fróði,
ávallt gerði í sláturtíð.
Síðustu línur síðasta erindisins
hljóða síðan á þennan veg:
Pott á hlóðir hreykinn set ég,
hlakka yfir felldri bráð.
Ljúf mun stundin er lambið ét ég.
Lffi sauðféð í drottins náð.
Hér koma hins vegar tvær upp-
skriftir að ricotta-réttum, sem tilval-
ið er að gæða sér á þegar vetra fer.
Ricotta með pasta
(uppskrift miðuð við
ca 300 g af pasta)
__________180 g ricotta_________
__________60 q parmesan_________
___________15 g smjör__________
múksat, salt og pipar
Hræi-ið ricotta-ostinn þar til hann
er orðinn vel mjúkur. Blandið þá
parmesan-ostinum saman við og
kryddið með múskati, salti og pipai’.
Hellið síðan soðnu, vel síuðu pastanu í
eldfast mót og sósunni yfir. Hitið í
200 gr C heitum ofni í u.þ.b. 2 mín.,
eða þar til osturinn er nokkuð bráð-
inn.
Ricotta með kaffi
_______300 q ricotta_______
_______150 g sykur_________
_______4 tsk. sterkt kqffi_
60 ml romm
Síið ricotta-ostinn; bætið syki’i,
kaffi og rommi út í og hrærið vel.
Útbúið þennan eftirrétt a.m.k. 2
tímum áður en hann er borinn fram>—
til að kaffibragðið nái að síast vel
inn í ostinn og samlagast honum og
romminu. Berið fram t.d. með
í’jóma og ískexi, eða öðru þunnu
kexi.
Til sölu
Jeep Grand Cherofeee Limited
Til sölu glæsilegur Jeep Grand Cherokee Limited, einn
meö öllu árgerð 1997. Verð kr. 4.500.000. Möguleiki á
yfirtöku á bílaláni að upphæð kr. 2.950.030.
Nánari upplýsingar
í síma 898 2642 eða 898 8271 á skrifstofutíma.
Langar þig...
í skemmtilegan skóla eitt kvöld í viku?
Langar þig að vita hvað eru afturgöngur, líkamningar, álfar,
huldufólk, fjarskynjun, fyrirboðar, berdreymi, svifjógar,
ærsladraugar, eða bara hvers vegna skilaboð koma að handan?
Og langar þig að vita hvar látnir vinir þfnir og vandamenn
hugsanlega og líklegast eru í dag og hversu öruggt meint
samband við þá og þessa undarlegu heima er með aðstoð miðla í
svo sannarlega skemmtilegum spennandi skóla í glaðværum og
jákvæðum hópi nemenda eitt kvöld í viku fyrir hófleg skólagjöld?
Ef svo er áttu ef til vill samleið með okkur og yfir átta hundruð
ánægðum nemendum sl. átta misseri. - Skráning stendur yfir.
- Hringdu og fáðu allar nánari upplýsingar um
langskemmtilegasta skólann sem er í boði í dag. - Yfir
skráningardagana er svarað í síma Sálarrannsóknarskólans alla
daga vikunnar kl. 14.00 til 19.00.
Kynningarfundir verða á morgun, mánudagskvöld, kl. 20.30
og næstkomandi laugardag kl. 14.00.
Sálarrannsóknarskólinn
-„skemmtilegasti skólinn í bænum"
Vegmúla 2, sími 561 9015 Og 588 6050.
tæplega berum augum.
LÆKNISFRÆDI / Er ómögulegt að
útrýmaplágum eins og lús og kláðamaur?
Kláðamaur
MANNAKLÁÐAMAUR (seabies) eða bara kláðamaur er örsmár átt-
fætlumaur (um 0,2—0,4 mm) sem sést varla berum augum. Hann þrífst
bara á fólki og hefur fylgt mannkyninu í þúsundir ára. Menn hafa áætl-
að að um 300 milljónir manna smitist árlega í heiminum af kláðamaur
og hér á landi smitast talsverður fjöldi á hverju ári. Talsvert af pöddum
herjar á mannkynið og má þar nefna alls kyns flugur, bitmaura, flær,
lýs og áttfætlumaura en af þeim sem lifa eingöngu á mönnum eru höf-
uðlýs og kláðamaur þekktust. Þau síðastnefndu smitast beint á milli
manna og ekki virðist mögulegt að útrýma þeim.