Morgunblaðið - 04.10.1998, Síða 20

20 SUNNUDAGUR 4. OKTÓBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Samskipti til hagsbóta fyrir báða
aðila á jafnræðisgrunni í 55 ár
FYRIR nákvæmlega fimmtíu
og fimm árum, hinn fjórða
október árið 1943, þegar
síðari heimsstyrjöldin var í
algleymingi, tóku lönd okkar upp
stjórnmálasamband sín á milli. Þessi
viðurkenning á lýðveldi íslands sem
átti sér stað áður en Island lýsti yfir
stofnun sjálfstæðs lýðveldis, stuðlaði
án efa að aukinni virðingu íslenska
ríkisins sem nú var í endurfæðingu
og litið var á hana í báðum löndunum
sem þýðingarmikið skref íyrir
áframhaldandi þróun vinsamlegs
sambands á mill landanna.
Þegar forseti íslands, Sveinn
Bjömsson, tók við trúnaðarbréfi
fyrsta sérlega rússneska sendifull-
trúans sem hafði fulit umboð, A.N.
Krasilnikovs, sagði hann um útnefn-
ingu hans að hún væri nýtt birting-
arform vinsamlegra samskipta lands
okkar við ísland og lét í Ijós einlæga
ósk um að samskipti á sviði stjórn-
mála, efnahags og menningar milli
okkar mættu styrkjast og færa báð-
um löndunum varanleg not og ham-
ingju.
Eg vil nefna, sem mjög stuttan
sögulegan útúrdúr, að samskipti
landa okkar eiga sér langa sögu sem
nær aftur til víkingatímans. Vitað er
að íslenskir kaupmenn komu til
Garðaríkis á tíundu og elleftu öld.
Áhugi okkar á Islandi og menningu
þess er löngu þekktur. Þegar á fyrri
hluta nítjándu aldar var samin í
Rússlandi íslensk málfræði og fyrstu
íslendingasögumar voru þýddar á
rússnesku.
Samskipti þjóða okkar tál foma
era athyglisverð. Þau auðguðu báðar
þjóðimar, en veralegan þátt i því átti
að hlutskipti þeirra var áþekkt,
einnig að rússneska og íslenska
manngerðin era mjög líkar, báðar
formaðar af baráttu við óblíða norð-
læga náttúra. Þessi samskipti voru
ekki aðeins á undan samskiptum á
öðrum sviðum heldur gerðu þau
einnig léttara að koma á verslunar-
samskiptum. Þessi verslun tengdist
að stærstum hluta hafinu og afurð-
um þess, en lífsKjör beggja þjóðanna
byggðust að miklu leyti á þessum af-
urðum. Samt sem áður fóru veiga-
mikil samskipti ekki að þróast fyrr
en í byijun tuttugustu aldar.
Á tímabilinu eftir síðari heims-
styijöldina var seldur íslenskur fisk-
ur tÚ Rússlands. Hér var ekki aðeins
um viðskiptaaðgerð að ræða til þess
að hjálpa til við endurreisn þjóðar-
bús sem var í molum. Okkar fólk leit
á þetta sem vott um velvilja í garð
Rússlands af hálfu íslendinga. En
við ísland, eins og menn í Rússlandi
muna vel, vora á stríðsáranum sett-
ar saman skipalestir undir hervernd
bandamanna, sem sáu okkur fyrir
nauðsynlegum vöram, en þetta kost-
aði mörg mannslíf. Margir íslend-
ingar á æraverðugum aldri sem
sigldu með fiskafurðir tU Rússlands
á eftirstríðsárunum muna enn þann
dag í dag vel alúðlegt viðmót og vin-
samlegt viðhorf Rússa sem þeir hittu
í höfnum Leníngrad, Múrmansk og
annarra borga. Þessi einlæga hjálp
hefur aldrei liðið okkur úr minni og á
erfiðum tímum fyrir ísland höfum
við reynt að launa ykkur með stuðn-
ingi.
Næstu áratugir einkennast af auk-
inni tvíhliða verslun. 10-15% af heUd-
arútflutningi íslands kom í hlut
Rússlands (meira en 20% árið 1957),
og árið 1979 var Rússland í fyrsta
sæti hvað varðar innflutning til ís-
lands og íslendingar fluttu út til okk-
ar allt að 40% af allri saltsfid og
verulegan hluta annaiTa fiskafurða.
Þannig lýsti til dæmis Bjami Bene-
diktsson, þáverandi utanríkisráð-
heira, tvíhliða verslunarsamningi
okkar árið 1953. „Þetta eru mikU tíð-
indi og góð. Með samningum þeim
sem nú hafa náðst hefur verið seldur
einn þriðji freðfiskframleiðslu lands-
ins á þessu ári og svipaður hluti af
væntanlegri framleiðslu næsta árs.
Ljósmynd/Gunnar Vigfusson.
SENDIHERRA Rússneska sambandsríkisins ( Lýðveldinu Islandi, A.S. Zaytsev, afhendir Ólafi Ragnari Grfmssyni, forseta Islands, trúnaðarbréf sitt hinn
5. júní sl. að viðstöddum þeim Helga Ágústssyni, ráðuneytissijóra, Kornelfus Sigmundssyni, forsetaritara, og Halldóri Ásgrímssyni, utanríkisráðherra.
A *
I dag eru liðin 55 ár frá því að Island og
Rússland eða Sovétríkin eins og landið hét
þá, tóku upp stjórnmálasamband. Sam-
skiptin eiga sér þó lengri sögu eins og
fram kemur hjá Anatoly S. Zaytzev sendi-
herra, þar sem hann rifjar upp sögu þess-
ara samskipta þjóðanna.
Einnig hefur selst einn þriðji hluti af
áætluðu saltsUdarmagni Norður- og
Austurlands í sumar og að minnsta
kosti helmingur af væntanlegu salt-
síldarmagni suðvesturlands í sumar
og haust.“ í staðinn seldi Rússland
þær vörar sem ísland hafði hvað
mesta þörf fyrir á þessum áram: olíu
og olíuvörar, kom, járn og stál og
vörur til vélaframleiðslu.
Eftir þetta tímabil kom tími, þeg-
ar aðallega af hlutlægum ástæðum,
dró úr verslunar- og efnahagslegum
samskiptum, en því næst kom tíma-
bil þegar vöruvelta á milli landa okk-
ar tók að vaxa örugglega. Þrátt fyrir
þetta er hlutur Rússlands í heildar-
vöruveltu íslands rýr% Mjög óvera-
legur er einnig hlutur íslands í rúss-
neskri vöruveltu. Þrátt fyrir ákveðin
jákvæð atriði er núverandi umfang
rússnesk-íslenskra samskipta á sviði
verslunar og efnahagsmála, þegar á
heildina er litið, mun minna en þarfir
og möguleikar landanna segja fyrir
um. Stærstur hluti íslensks útflutn-
ings til Rússlands er enn sem fyrr
fiskur og fiskafurðir. Þetta sýnir að
stöðugur áhugi er á að kaupa ís-
lenskar sjávarafurðir, en vegna
hán-a gæða þeirra er frá fomu fari
mikil eftirspurn eftir þeim meðal
rússneskra kaupenda. Við höfum
sem fyrr áhuga á því að fá gert við
fískiskip og fá endurnýjaðan búnað
þeirra við íslenskar skipasmíða-
stöðvar, áhuga á að skiptast á fram-
úrskarandi tækniþekkingu við ís-
lendinga í fiskveiða- og fiskvinnslu-
geiranum og í öðram geirum. Sívax-
andi eftirspurnar eftir ,rússafiski“
verður vart af íslands hálfu, en
framboð hans gerir kleift að sjá
mörgum fískvinnslufyrirtækjum fyr-
ir þeim viðbótarafla sem þarf til þess
að hægt sé að keyra þau á eðlilegum
afköstum og tryggja atvinnu mörg-
um íbúum Norður- og Norðaustur-
lands.
Þróun beinna verslunar- og efna-
hagstengsla milli íslands eða ákveð-
inna landsvæða þess og stórra rúss-
neskra svæða, eins og Múrmansk-
héraðs, Kamtsjatka-héraðs Ark-
hangelsk-héraðs Leníngrad-héraðs,
Kalíníngrad-héraðs og Karelíu gefur
góð fyrirheit um framtíðina.
Anægjulegt er að geta þess að und-
anfarið hefur orðið vart við vaxandi
áhuga af hálfu ýmissa rússneskra og
íslenskra fyrii'tækja á auknum við-
skiptasamskiptum. Sú aðferð nokk-
urra fiskveiði- og fiskvinnslufyrir-
tækja að koma á beinu sambandi við
svæði í norður- og norðvestur-Rúss-
landi sannar réttmæti sitt æ betur
með hverju árinu. Þessi fyrirtæki
horfa til framtíðar þegar þau velja
sér viðskiptavini í Rússlandi og
leggja í hagkvæmar fjárfestingar, og
án efa mun þetta færa þeim góðan
efnahagslegan ávinning.
Samskipti Rússlands og íslands á
sviði menningarmála, vísinda,
menntunar og íþrótta styrkjast sí-
fellt. Á leikhúsfjölum Reykjavíkur
eru settar upp sýningar sígildra
rússneskra höfunda (á þessum dög-
um er Borgarleikhús Reykjavíkur í
sýningarferð í Moskvu og sýnir leik-
ritið „Feður og synir“ eftir skáld-
sögu Í.V. Túrgenevs), og íslenskir
aðdáendur sígildrar tónlistar hafa
kynnst röddum þekktra rússneskra
flytjenda sem hafa sungið hér sem
gestir. Hjá okkur í Rússlandi er nafn
Halldórs Laxness áberandi meðal sí-
gildra höfunda heimsbókmennta. Á
hillum rússneskra bókasafna og í
bókaverslunum má finna nöfn Þór-
bergs Þórðarsonar, Jóhannesar úr
Kötlum, Mattíasar Jochumssonar,
Einars Benediktssonar ... í sýning-
arsölum Reykjavíkur hafa oft verið
opnar sýningar þar sem íslending-
um hafa verið kynnt sköpunarverk
málaralistar og alþýðulistar Rúss-
lands. Gagnkvæmur áhugi á því að
tileinka sér tungumálin, rússnesku
og íslensku, er viðvarandi. Verið er
að koma á fót skiptum á kennurum
og nemendum, meðal annars á
grunni samkomulags um samvinnu
milli háskóla. Þrátt fyrir efnahags-
erfiðleika halda háskólar í Rússlandi
áfram að taka árlega við íslenskum
nemendum á grann- og framhalds-
stigi á reikning ríkisins.
Samvinna rannsóknarstofnana og
vísindamanna, einkum á sviði jarð-
skjálftafræði, eldfjallafræði og jarð-
eðlisfræði, heldur áfram. Einstæð
reynsla íslendinga í því að nýta jarð-
hitaorku hefur hagnýtt gildi fyrir
okkur. Sameiginlegar nytjarann-
sóknir á sviði náttúraverndar og nýt-
ingar líffræðilegra auðlinda heims-
hafanna opna nýja möguleika. Rúss-
neskir íþróttamenn hafa áunnið sér
verðuga virðingu meðal íþróttaá-
hugamanna, einnig meðal stuðnings-
manna íslenskra liða, sérstaklega í
handbolta. I Rússlandi er góður ár-
angur íslenska skákskólans, sem ís-
lendingar eru réttilega stoltir af, vel
þekktur. Rússneksir skákmenn og
fótboltamenn eru vel meðvitaðir um
styrk íslenskra keppinauta sinna og
undii'búa sig vel fyrir hverja viður-
eign eins og til dæmis þá sem verður
14. október á Laugardalsvelli.
Frá því að beint stjórnmálasam-
band var tekið upp á milli landanna
hafa samskiptin milli þeirra á ýms-
um sviðum einkennst af stöðugleika
og styrk, þetta ber augljóslega vott
um gagnkvæman áhuga landa okkar
og þjóða á því að auka og efla þessi
samskipti. Állir möguleikar eru fyrir
hendi til þess að gera þetta. Vilji til
þess að styrkja áfram tvíhliða sam-
skipti kemur skýrt fram á æðstu
stöðum í báðum löndunum. Á því
tímabili sem liðið er hefur einnig
byggst upp traustur grunnur fyrir
jákvæða samvinnu, einkum á sviði
verslunar- og efnahagsmála og vís-
inda- og tæknimála.
Yfirlýsing um grandvallaratriði í
samskiptum Lýðveldisins íslands og
Rússneksa ríkjasambandsins sem
undirrituð var þegar íslenski utan-
ríkisráðherrann var í Moskvu í des-
ember 1994 er góð undirstaða undir
áframhaldandi framvindu samskipta
landa okkar til hagsbóta fyrir báða
aðila á jafnræðisgrunni. Hvað varðar
framkvæmd ákvæða þessa mikil-
væga skjals er rétt að nefna regluleg
samskipti yfirmanna ráðuneyta og
stjórndeilda landa okkar, þingmanna
og borgarstjóra stórra borga.
Vaxandi umfang samskipta Rúss-
lands og íslands gerir það að verk-
um að þörf er á að skapa lagalegan
grunn með samningum sem þessi
samskipti geti byggst á. í þessu
sambandi mun skipta miklu undirrit-
un fjöguira tvíhliða samninga milli
ráðuneyta sem nú eru í undirbún-
ingi. Þétta era samningar um sam-
vinnu á sviði fiskveiða, um hvetjandi
aðgerðir til íjárfestinga og um gagn-
kvæma vemd þeirra, um það að
komast hjá tvísköttun og um loft-
samgöngur. Við undirritun þess síð-
asta, en von er á henni innan
skamms, færist Reykjavík nær
Moskvu og einnig Rússland nær ís-
landi og samskipti okkar, þar á með-
al á sviði ferðamála, verða mun líf-
legri.
Rússland og Island