Morgunblaðið - 03.01.1999, Blaðsíða 10

10 B SUNNUDAGUR 3. JANÚARR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Jól og gaml-
árskvöld
í Rússlandi
Rússar fagna jólum og áramótum með
nokkuð öðrum hætti en við eins og fram
kemur í frásögn Lenu Tsvetaevu. Hún
er Rússi, lærði hagfræði og norsku við
Moskvuháskóla en býr nú með rússneskum
eiginmanni sínum og dóttur á Dalvík.
DÓMKIRKJA Frelsarans Krists í miðborg Moskvu. Kommúnistar létu jafna upprunalegu kirkjuna, sem var
frá 1883, við jörðu og vildu þannig sýna í verki að ríkið væri guðlaust. Síðan átti að reisa á staðnum menning-
arsetur sem kenna átti við Lenín en það fórst fyrir. Var loks byggð þarna stór sundlaug. Fyrir nokkrum ár-
um var hafist handa við að endurreisa dómkirkjuna í sinni gömlu mynd og hefur hún nú verið tekin í notkun.
Dálítið grenitré fæddist
í skóginum,
það óx og dafnaði,
jafnt vetur sem sumar,
var það grænt og beinvaxið
ETTA eru orðin í lagi sem
öll böm í Rússlandi kunna
og syngja á jólatrés-
skemmtunum og nýárshá-
tíðum. Vitið þið annars að í Rúss-
landi eru jólin haldin hátíðleg
tveim vikum seinna en í Evrópu og
Ameríku? Flestir Rússar era í
Rétttrúnaðarkirkjunni sem heldur
jól 7. janúar í samræmi við júlí-
anska tímatalið (eftir „hina miklu,
sósíalistísku októberbyltingu" var
tekið upp gregoríanska tímatalið í
janúar/febrúar 1918. Þess vegna
er einnig haldið hátíðlegt í Rúss-
landi hið svonefnda „gamla nýár“
sem er 13. janúar).
Og þegar Bandaríkjamenn og
Evrópumenn draga andann léttar
eftir að hafa skreytt jólatré, skrif-
að aragrúa af jólakortum og keypt
jólagjafir byrja Rússar iyrst að
taka þátt í skemmtilega erfiðinu
sem varir fram að gamlárskvöldi.
Vöraskorturinn var mikill á sovét-
skeiðinu og ekki auðvelt að komast
yfir kampavín, ost, pylsu, smjör
eða aðra algenga vöra.
Eiginlega er gamlárskvöld vin-
sælla en jólin og á það rætur að
rekja til rúmlega 70 ára sögu Sov-
étríkjanna. Kennisetningar Rétt-
trúnaðarkirkjunnar vora opinber
trúarbrögð í Rússlandi og keisar-
inn var æðsti maður kirkjunnar.
En eftir 1917 lýstu Lenín og bolsé-
vikkaflokkurinn því yfir að ríkið
væri guðlaust. Guðleysi sovét-
skeiðsins er úr fræðikenningum
marxismans og sagt var að trúar-
brögðin væru „ópíum fyrir alþýð-
una“. Guðleysi varð hin opinbera
„ríkistrú".
Breyttar hefðir
Einhver fyrstu lögin voru um
„Aðskilnað kirkjunnar frá ríkinu
og skólans frá kirkjunni“. Þetta
merkti að smám saman var hætt
að halda upp á hátíðir kirkjunnar.
Það var ekkert léttaverk að binda
enda á trú þjóðarinnar sem saga
landsins var mettuð af, einnig
hefðir og hugsunarháttur fólks.
Rekinn var áróður þar sem lögð
var þung áhersla á að snúa al-
menningi frá Guði.
Það var ekki fyrr en Gorbatsjov
hóf umbætur sínar seint á níunda
áratugnum að breytingar urðu
einnig á andlega sviðinu. Undir
lokin var fólki leyft að halda opin-
berlega og án nokkurrar launung-
ar upp á hátíðir kirkjunnar. Núna
er 7. janúar frídagur í Rússlandi
en margar hefðir hafa breyst eftir
valdaskeið kommúnista. Ög núna
er helsta hátíð ársins gamlárs-
kvöld, allir bíða með eftirvæntingu
eftir henni og hátíðarhöldin era
heillandi og mikið í þau lagt.
Hefðin fyrir hátíðarhöldum á
gamlárskvöld vai’ mótuð með fyr-
irskipunum Péturs mikla keisara á
18. öldinni, því má segja að hátíðin
sé ný og henni tengjast ekki
margir siðir.
Fólk trúir því að árið verði í
samræmi við það hvernig gengur
að fagna nýárinu. Aður en
gamlárskvöld rennur upp á að
greiða skuldir sínar, annars verður
maður skuldum vafinn á nýja ár-
inu. Því lengur sem jólatréð stend-
ur þeim mun hamingjusamari
verður fólk (en ekki ber að ganga
jafn langt og í skrítlunni um hjón
sem vilja skilja og þegar dómarinn
spyr um ástæðuna svarar maður-
inn: „Eg er hundleiður á konunni
minni, ég sit og drekk bjór, horfi á
maígönguna á Rauða torginu í
sjónvarpinu og þá byrjar hún að
kvabba: „Farðu út með jólatréð,
fleygðu jólatrénu!...").
A gamlárskvöld fer fólk í ný föt.
Ef svarthærður maður kemur á
nýársdag verður allt árið heilla-
ríkt. Spái maður einhverju
nokkram mínútum áður en klukk-
an slær tólf á miðnætti á gamlárs-
kvöld má gera ráð fyrir að spámar
rætist. Börnin hlakka til að sjá
Frosta afa (Dedúshka Moroz -
hann er heilagur Nikulás en nokk-
uð umbreyttur) og ungan og lag-
legan aðstoðarmann hans, barna-
bamið Snjójómfrú (Snegúrotsjka)
sem kemur með gjafir í stóram
poka.
Á níunda áratugnum varð tíma-
talið frá Japan og Kína með tólf
Lena Tsvetaeva
dýramerkjum (dreki, slanga, rotta
og svo frv.) mjög vinsælt i Rúss-
landi. Sérhvert ár fékk sinn fram-
andi lit í rússneskri túlkun: Á ári
tígursins átti fólk til dæmis að fara
í röndótt föt og borða mikið af
kjöti, á ári kanínunnar átti hins
vegar eingöngu að borða græn-
meti og ganga í hvítum klæðum
væri það ætlunin að þóknast um-
ræddu dýri... Og það fyndnasta er
að fólk býr sig undir gamlárskvöld
með austrænum siðum fyrir kvöld
sem í uppranalandinu rennur upp
einum eða tveim mánuðum seinna!
En nýju siðimir gerðu léttara að
velja nýársgjafir. Fólk gefur
gjaman eitthvað sem táknar kom-
andi ár - litlar styttur úr postulíni,
tré, keramik, hálfeðalsteinum og
öðram gjöfum með myndum af
vemdardýram.
Lífshættulegt salat
Að sjálfsögðu er fallega skreytt
jólatré á heimilinu og boðið hefur
verið gestum sem koma milli níu
og tíu um kvöldið, fá sér sæti og
byrja að halda upp á gamla árið
með gnægð matar og drykkjar.
(Hér er uppskrift að salati sem er
svo vinsælt að sagt er í gamni:
„Það hentar jafn vel fyrir brúð-
kaup og erfidrykkju." Hráefnið er
skorið niður í smábita og blandað
er saman soðnum kartöflum, gul-
rótum, eggjum, baunum, ferskum
lauk, eplum, steinselju, dilli, nýjum
eða söltuðum gúrkum, pylsum eða
soðnu kjöti og majonesi bætt út í.
Næringarfræðingar segja að lífs-
hættulegt sé að snæða þetta salat!)
Nokkram mínútum fyrir mið-
nætti er opnuð kampavínsflaska -
þegar klukkan slær síðasta höggið
eiga öll glös að vera barmafull,
skálað er fyrir nýja árinu og menn
óska hver öðrum góðs nýárs ... Síð-
ustu árin hefur einnig verið tekinn
upp sá siður að fara út og senda
upp flugelda og fleira sem veldur
hávaða, neistaflugi og ljósagangi.
Það er drakkið fast á gamlárs-
kvöld og daginn eftir kljást menn
við dúndrandi timburmenn... Til
er í rússnesku orðið „pohmelje“
sem merkir timbunnenn en merkti
eiginlega í gamla daga kaldan,
bragðmikinn rétt úr þunnum
sneiðum af kindakjöti með söltuð-
um gúrkum, ediki, svörtum pipar
og súrsuðum gúrkum; þetta var
gjarnan borðað daginn eftir mikið
svall. Súrsaðar gúrkur eru enn
vinsælt alþýðumeðal við timbur-
mönnum.
Ekki halda þó allir upp á
gamlárskvöld með svona miklum
tilþrifum og kátínu. Allir rétttrú-
aðir fasta frá því fyrir gamlárs-
kvöld og fram til 7. janúar, þeir
borða þá ekki kjöt og drekka ekki
áfengi. Á aðfangadagskvöld neyta
þeir aðeins brauðs og vatns þang-
að til þeir sjá fyrstu stjörnuna á
himninum.
Og á eftir jólunum kemur létt og
skemmtileg „heilög vika“ (Svjatkí)
en margir siðir sem henni tengjast
eiga rætur í heiðni. Þá spáðu menn
til að fá að vita um framtíð sína
(einkum ungar, ógiftar stúlkur).
Hægt var að spá í spil, snjó, salt,
egg, skó, lauk, vax og spegil,
einnig var hægt að spá í baðhús-
inu.
Stúlkurnar komu hver á fætur
annarri um miðja nótt að dyranum
á baðhúsinu, sem voru opnar í
hálfa gátt, þær fóra úr fötunum,
beraðu leyndustu hluta líkamans
og sögðu „baðverðinum" (Banshík
- samkvæmt þjóðtrúnni andi, ef til
vill óhreinn, sem bjó í baðhúsinu)
að snerta þá. Ef stúlkunni fannst
hönd Banshíks loðin og hlý merkti
það að væntanlegur brúðgumi yrði
ríkur og góður, ef höndin var köld
og hárlaus var hann fátækur, væri
hún hrjúf gat hún gert ráð fyrir að
hann yrði vondur maður.
í Svjatkí-vikunni fóru hópar af
stelpum og strákum milli húsa,
sungu jólasöngva eða lofsöngva
um gestgjafana og fengu í staðinn
gjafir eða veitingar - kjöt, brauð
og sætindi. Þau klæddust líka
gervi dýra, ræningja, sígauna,
einnig léku þau vitringana sem
mærðu fæðingu Frelsarans...
Dragið andann djúpt, hátíðarnar
era að byrja! Hátíðarnar, sumar
byggðar á gömlum eða nýtísku-
legri hefðum, með jólasveini, Ded
Moroz, sem börn um allan heim
trúa á og bíða eftir!
„Nú kom lítið skreytt,
jólatré í veisluna okkar,
og vakti fögnuð hjá börnunum!"
„fíeynslur og örlög í Daníelsbók
■ Biblian er auðskíidarí en þig grunarl
]oðunarkirkjan
wm
Leiðbeinandi er dr. Steinþór Þórðarson,
sem hefur staðið fyrir sl,íkum námskeiðum
áratugum saman á íslandi og erlendis.
Miðvíkudagar kl. 20.00.
Hittumst einu sinni í vikui- Við byrjum 13. janúar.
Þar sem fjöldi þátttakenda er takmarkaður, er skynsamlegt að
innritasí sem fyrst. Með einu símtali tryggir þú þér þátttöku.
Þátttaka og litprentuð námsgögn í möppu, ókeypis.
Innritun og nánari upplýsingar alla daga í símum 554 6850,421 4474 og 861 5371.
Við höfum ánægju af því að hjálpa
fólki að kynnast Biblíunni betur og sýna
hvað hún hefur að segja um spurningar,
sem leita á fólk.