Morgunblaðið - 03.01.1999, Blaðsíða 4

4 B SUNNUDAGUR 3. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
mIjíIhjíi
A liðnu ári hafa staðið yfir margþættar
rannsóknir á íslensku grænmeti og hefur
það verið borið saman við innflutt. I niður-
stöðum, sem þegar liggja fyrir, er ljóst að
íslenska grænmetið er hreinna og bragð-
meira en það innflutta og hefur ýmsa aðra
kosti. Súsanna Svavarsdóttir ræddi við
Svein Aðalsteinsson, tilraunastjóra Garð-
yrkjuskóla ríkisins, um rannsóknirnar, að-
stöðu grænmetisræktenda og niðurstöður
sem sýna að litarefni tómata geti dregið úr
hættu á krabbameini í blöðruhálskirtli.
Morgunblaðið/Ásdís
GÆÐI OG hollusta grænmetis
á íslenskum markaði var yfír-
skrift erindis sem Sveinn Að-
alsteinsson tilraunastjóri við
Garðyrkjuskóla ríkisins flutti
á haustfundi Sambands garðyrkju-
bænda fyrir stuttu. I erindi sínu
fjallaði Sveinn um rannsóknir sem
gerðar hafa verið á íslensku græn-
meti til samanburðar við innflutt
og greindi frá niðurstöðum sem
vissulega hafa komið á óvart, eink-
um hvað varðar lýkópen í tómöt-
um.
Sú tilgáta hefur verið sett fram
á síðustu árum að lýkópen veiti
vörn gegn gegn hjartasjúkdómum
og krabbameinum í blöðru-
hálskirtli og meltingarvegi og í til-
raunum hefur komið í ljós að
lýkópen er öflugt andoxunarefni.
Sýnt hefur verið fram á að lýkópen
hamlar vexti krabbameinsfruma
við ræktun í rannsóknum. I til-
raunum á músum hefur lýkópen
dregið úr hættu á krabbameini.
Hins vegar hefur því verið hald-
ið fram að lítið lýkópen sé í tómöt-
um sem ræktaðir eni í gróðurhús-
um á norðlægum slóðum þar sem
sólar nýtur minna við en í suðlæg-
um löndum. En síðastliðið vor voru
gerðar ýmsar mælingar á þeim og
var það liður í verkefni um gæði
grænmetis sem nokkrir aðilar
standa að. Sýni voru tekin af
tómötum sem voru tilbúnir til
neyslu og höfðu því tekið rauðan
lit. Niðurstöðurnar sýndu að ís-
lensk framleiðsla stendur erlendri
framleiðslu fyllilega jafnfætis og
vel það. Meðaltal af lýkópeni í ís-
lensku tómötunum var 6,7 mg í
hundrað grömmum, en af innflutt-
um tómötum var meðaltalið 3,9 mg
í hundrað grömmum.
Afbrigðatilraunir
En þau eru fleiri verkefnin sem
tilraunastjórinn hefur með hönd-
um á þessu rúma ári sem hann
hefur gegnt starfínu. Hann sér um
tilraunir og þróunarstarf á öllum
sviðum garðyrkjunnar, í ylrækt, á
garðplöntum og í skrúðgarðyrkju.
„Það sem ég hef þó aðallega verið
að fást við síðasta árið er að sinna
tilraunum í ylræktinni, þar sem við
erum t.d. að bera saman mismun-
andi afbrigði af tómötum og
papriku og sjá hvaða afbrigði
koma best út. Finna afbrigðið sem
skilar mestu, flokkast best og skil-
ar bestri 1. flokks uppskeru, er
auðvelt í ræktun og þarf lítið
vinnuafl," segir Sveinn. „A meðan
hafa tilraunir á garðplöntum og
skrúðgarðyrkju þurft að bíða.
Afbrigðatilraunirnar eru þær
tilraunir sem við höfum helst verið
að gera á skólanum sjálfum á sein-
ustu árum. En svo tengist ég
mörgum öðrum verkefnum, sem
fara fram annars staðar en í skól-
anum, jafnvel erlendis, t.d. líf-
rænni ræktun tómata, verkefni
sem hefur verið í gangi í þrjú ár.
Svo er það verkefnið sem ber yfir-
skriftina „Gæði og hollusta græn-
metis á íslenskum markaði". Það
hófst í mars síðastliðnum og er
enn í gangi. Það er Ólafur Reyk-
dal við matvælarannsóknir
Keldnaholti sem stýrir því.“
- Um hvað snýst það verk-
efni?
„Markmiðin eru þau að kanna
gæði grænmetis á íslenskum
markaði, eins og þau eru metin frá
sjónarhóli neytenda, þ.e.a.s. það
eru tekin sýni hjá dreifingaraðil-
um, ekki framleiðendum, rétt áður
en þau fara í verslanir. Þetta eru
sýni sem eru tekin allt árið, frá
mars í ár fram í mars á næsta ári.
Með gæðum er átt við bragðgæði,
útlit, efnainnihald og hollustu.
Það sem mér finnst mest spenn-
andi við þetta verkefni er að við at-
hugum karóten og þar er að fínna
efni sem heitir lýkópen, sem er lit-
arefnið í tómötum, það sem gerir
þá rauða. Því hefur verið haldið
fram að lýkópen sé minna í ís-
lenskum tómötum en erlendum
vegna þess að þeir eru framleiddir
á Islandi, þar sem er lítil sól og
kalt loftslag. En það hefur komið í
ljós að það er jafnvel meira af
lýkópeni í íslenskum tómötum en
þeim erlendu. En þetta fer mikið
eftir því hvað þeir eru þroskaðir.
Fólk getur látið tómata þroskast
heima hjá sér, látið þá standa í hita
og aukið lýkópenið í þeim.“
Tómatar og klasatómatar
- Er þá ekki gráupplagt fyrir
okkur að hella okkur út í tómata-
stóriðju?
„Jú. Eg hitti um daginn tómata-
bónda í Perpignan í Frakklandi.
Hann var með fímm hektara í
Frakklandi og tvö hundruð hekt-
ara í Marokkó. Hann ræktar önn-
ur afbrigði þar en í Frakklandi,
eða afbrigði sem hafa meira
geymsluþol, vegna þess að þeir
þurfa að geymast mikið lengur.
Þetta er tíu sinnum meiri ræktun
hjá þessu eina fyrirtæki en öll yl-
ræktun, blóm og grænmeti, á Is-
landi og afurðirnar eru fluttar um
alla Evrópu. Ég hef líka verið að
leggja áherslu á að menn færu út í
að rækta klasatómata hér á ís-
landi, vegna þess að þeir eru svo
miklu betri. Þeir eni seldir
þroskaðir. Þá er allur klasinn
skorinn. Það eru hugmyndir uppi
um að fara út í framleiðslu á þeim í
smáum stíl í skólanum á næsta ári.
Þetta hefur verið reynt lítillega áð-
ur en ekkert verið markaðssett.
Þessi heimsókn til tómatabóndans
staðfesti þá skoðun mína að við ís-
lendingar ættum að fara út í rækt-
un á klasatómötum, þeir eru
bragðgóð vara en með lítið
geyrnsluþol."
- Við Islendingar erum almennt
sammála um að íslensku tómatarn-
ir séu betri á bragðið en þeir er-
lendu. Er eitthvað fleira sem hægt
er að selja umheiminum í íslensk-
um tómötum?
„Hluti af þessu verkefni er svo-
kallað skynmat. Þá eru fengnir
þjálfaðir dómarar sem nota skyn-
færin til að gefa þeim einkunn. Þar
fá íslensku tómatarnir til dæmis
betri einkunn fyrir ytra útlit,
þ.e.a.s. 77% voru dökkrauðir eða
rauðir, en 56% af erlendu tómötun-
um. Síðan voru bragð og safí metin
og í Ijós kom að það er mun meira
tómatbragð af íslensku
tómötunum. Þeir reyndust
talsvert safaríkari. Það er al-
gengara að biturt bragð finn-
ist af erlendu tómötunum en
þeim íslensku. Það er líka al-
gengara að aukabragð komi
fram í erlendu tómötunum.“
- Heldurðu að útlendingar
meti íslensku tómatana á sama
hátt og við?
„Ég þekki ekki til þess. En
þetta er líka svona í Svíþjóð, þar
bjó ég nokkuð lengi. Þar voru
sænsku tómatarnir teknir fram
yfir innflutta. Kannski er það
þjóðemishyggja. En innfluttir
tómatar sem við borðum á veturna
hér eru aðallega frá Spáni og
Marokkó. Það eru afbrigði sem
hafa mikið geymsluþol og það seg-
ir sig sjálft að bragðgæðin eru
önnur þegar þeir eru orðnir nokk-
urra daga eða vikna gamlir.
Svo er það nú þannig að hita-
stigið hér hentar vel til tómata-
ræktar. Hitastigið inni í gróður-
húsunum fer yfirleitt aldrei yfir 25
stig. Æskilegast er 19 stig á dag-
inn og hér er mjög auðvelt að
halda því. Þær hafa góð áhrif á
gæðin, þessar tiltölulega litlu
sveiflur í hita og þessi hægi vöxt-
ur. Það er auðvelt að halda niðri
stílroti við þessar aðstæður. í
Frakklandi hafa þeir átt í vand-
ræðum með það, vegna þess að þar
er svo heitt yfir daginn."
- Þú mælir með því að við för-
um út i ræktun á klasatómötum.
Hver er munurinn á þeim og
venjulegum tómötum?
„Þetta eru önnur afbrigði; af-
brigði þar sem tómatarnir
þroskast nokkurn veginn jafnt á
klasanum. Allur klasinn er klippt-
ur, það þarf kannski að tína af þá
grænustu, og síðan er þetta selt
eins og vínberjaklasar. Þeir era
þroskaðri þegar þeir eru tíndir og
því meira af sætuefnum eða
tómatabragði af þeim - fyrir utan
hvað þetta er fallegt, ef þú ert t.d.
með ostaborð. Svo færðu þessa
góðu lykt af stilkunum sem ertir
bragðlaukana, þegar þú hefur þá á
borðinu. En það er meiri vinna við
þá, vegna þess að það þarf að fara
með þá nánast eins og ungbörn
eftir að þeir eru tíndir.“
- Eru garðyrkjubændur opnir
fyrir þessari tilraun?
„Menn eru mun meira opnir
núna en áður hefur verið. En við
höfum alltaf þessa þversögn; menn
vilja ekki fara út í ræktun í stórum
stfl nema þeir viti markaðinn, en
til að fá markað, þarftu fram-
leiðslu. Við ætlum því að byrja í
Garðyrkjuskólanum og kannski
tekur einn garðyrkjubóndi að auki
þátt í tilrauninni."
Lífræn ræktun
- Þú segist taka þátt í „lífræna"
verkefninu, sem staðið hefur í þrjú
ár. Um hvað snýst það?
„Þar erum við að gera tih*aunir
með mismunandi lífrænan áburð,
vegna þess að þar liggur ein helsta
hindrunin í lífrænni ræktun, þ.e.
að mega ekki nota tilbúinn áburð.
Það verður að gefa réttan áburð á
réttum tíma. Lífræni áburðurinn
er húsdýraskítur og einnig
sveppamassi eða rotmassi, sem
sveppir hafa verið ræktaðir í-
Þessar tilraunir hafa gengið vel.
Þórður Halldórsson á Akri í Laug-
arási hefur verið í þessari ræktun
og er núna kominn upp í meðal-
talið í hefðbundinni ræktun. En
þar er líka vandamál með mark-
aðssetningu. Framleiðslan á Akri
er of lítil til þess að hægt sé að
kynna þetta almennilega og á með-
an hann fær ekki mikið meira fyrir
afurðina, vill enginn annar fara út í
þetta.“
- Hver er munurinn í bragði og
gæðum?
„Það er í rauninni ekki mikill
munur þar á, mörgum finnst þeir
betri, en fólk kaupir kannski líf-
rænt ræktaða tómata vegna þess
að þeir era umhverfisvænni og þér
líður betur þegar þú kaupir þá,
vegna þess að þú hefur lagt þitt af
möi’kum til umhverfisins.11
- Hafa stjórnvöld einhverja
stefnu í þessum málum?
„Þau hafa styrkt þetta með
verkefni sem heitir Aform. Þar er
verið að styrkja lífræna og vist-
væna framleiðslu, sem er mjög
mikilvægt og án þessa stuðnings
hefðum við aldrei getað gert
þetta.“
- Og hvað svo?
„Það er spurning um að auka
þessa framleiðslu til þess að geta
markaðssett hana af einhverju viti.
Til þess að markaðssetja þarftu að
hafa vöra til að selja. Eg myndi
líka vilja sjá eitthvað af blóma-