Morgunblaðið - 01.12.1999, Síða 48

£8 MIÐVIKUDAGUR 1. DESEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
BALDUR
MÖLLER
+ Baldur Möller,
fv. ráðuneytis-
sljóri í dóms- og
kirkjumálaráðuneyt-
inu, fæddist í
Reykjavík 19. ágúst
1914. Hann lést á
Landsspítalanum
þriðjudaginn 23.
nóvember síðastlið-
inn. Foreldrar hans
voru Jakob Ragnar
Vaidimar Möller, al-
'V þm. og ráðh., f. 12.7.
1880, d. 5.11. 1955,
og k.h., Þóra Guðrún
Þórðardóttir Guð-
johnsen, f. 9.11. 1887, d. 25.5.
1922. Systkini Baldurs: Gunnar
Jens, f. 30.11. 1911, d. 6.6. 1988,
hæstaréttarlögmaður og fram-
kvæmdastjóri Sjúkrasamlags
Reykjavíkur, kvæntur Ágústu Sig-
ríði Johnsen; Ingólfur, f. 13.2.
1913, d. 1.3. 1997, skipstjóri og
deildarstjóri hjá Eimskipafélagi
Islands, kvæntur Brynhildi Skúla-
dóttur; Þórður, f. 13.1.1917, d. 2.8.
1975, yfirlæknir við Kleppsspítala,
kvæntur Kristfnu Magnúsdóttur.
Systir þeirra samfeðra, dóttir Ja-
»kobs og Elínar Einarsdóttur,
hjúkrunarkonu, er Helga Möller
Thors, f. 18.2. 1924,
gift Thor R. Thors.
Baldur kvæntist
16.6. 1949 Sigrúnu
Markúsdóttur, f. 5.
desember 1921. For-
eldrar Sigrúnar voru
Markús Kr. Ivarsson,
járnsmíðameistari og
forstjóri Héðins, og
kona hans, Kristín
Andrésdóttir. Synir
Baldurs og Sigrúnar:
Markús Kristinn, f.
28.5. 1952, kvæntur
Júlíu Guðrúnu Ing-
varsdóttur; Jakob, f.
25.5. 1953, kvæntur Sigrúnu
Snævarr. Börn Markúsar og Júlíu
eru Baldur Helgi, f. 14.9. 1980,
Sigríður Margrét, f. 10.12. 1981,
og Ingvar Rúnar, f. 12.4. 1985.
Börn Jakobs og Sigrúnar eru
Sunna Dóra, f. 28.5. 1975, í sam-
búð með Bolla Pétri Bollasyrii;
Kristín Þóra, f. 25.5.1980, og Ami
Baldur, f. 19.3. 1982. Barn Sunnu
er Jakob Þór, f. 20.12.1994.
Baldur varð stúdent frá Mennta-
skólanum í Reykjavík 1933 og lauk
lagaprófi frá Háskóla Islands
1941. Hann var fulltrúi í dóms- og
kirkjumálaráðuneytinu 1941-45
og varð héraðsdómslögmaður
1945. Hann var sendiráðsritari í
Kaupmannahöfn 1945-46 og ritari
samninganefndar íslands í samn-
ingum vegna sambandsslitanna
við Danmörku 1945. Baldur var
fulltrúi í dóms- og kirkjumálaráð-
uneytinu 1946-55 og ritari Is-
landsdeildar norrænu nefndanna
um löggjafarsamvinnu 1947. Hann
var deildarstjóri í dóms- og kirkju-
málai'áðuneytinu 1956-61 og
ráðuneytissljóri 1961-1984. Bald-
ur var í stjóm Islandsdeildar emb-
ættismannasambands Norður-
landa 1952-79, formaður 1971-78,
í stjórn BSRB 1954-58 og varafor-
maður 1956-58. Hann var í samn-
inganefnd rikisins í launamálum
1963-73 og í kjaranefnd 1974-77.
Baldur var skákmeistari Islands
1938, 1941, 1943, 1947, 1948 og
1950 og tefldi á fjölmörgum skák-
mótum erlendis. Hann var skák-
meistari Norðurlanda 1948 og
1950 og heiðursfélagi Skáksam-
bands íslands 1975. Baldur keppti
á námsámm í knattspyrnu með
Víkingi og spretthlaupum með Ár-
manni. Hann var í sljórn Iþrótta-
bandalags Reykjavíkur 1944-67,
að undanteknu 1945, lengst af
varaformaður en formaður 1962-
67. Hann sat á háskólaárunum í
stúdentaráði og var meðal stofn-
enda Vöku 1935.
Útför Baldurs fer fram frá Hall-
grímskirkju í dag og hefst athöfn-
in klukkan 13.30.
Ein fegurstu eftirmæli íslendings
eru orð Jóns Hólabiskups Ögmunds-
sonar um Isleif Gizurarson, Skál-
holtsbiskup: „Þá minnist ég hans, er
ég heyri góðs manns getið.“ Þau
komu í huga minn, þegar ég frétti
andlát Baldurs, foðurbróður míns,
þriðjudagskvöldið 23. nóvember.
Á tíma stórfjölskyldunnar, sem
^náði að minnsta kosti fram yfir miðja
þessa öld, háttaði þannig til á Hóla-
torgi 2 í Reykjavík, að húseigandi
var Jakob, afi minn, faðir Baldurs og
þeirra systkina. Þar bjuggu þegar ég
man fyrst eftir mér, auk afa, lang-
amma mín, Ingibjörg móðir Jakobs,
foreldrar mínir með þeim börnum
sínum, sem þá voru fædd, Lúðvík
afabróðir minn, Baldur, Þórður, þá
læknastúdent og síðar yfirlæknir á
Kleppi, og Helga, systir þeirra.
Gunnar, bróðir þeirra, bjó hinum
megin götunnar í Garðastræti 43
með fjölskyldu sinni. Á Hólatorgi 2
bjó fleira fólk, sem einkum tengdist
Möllersfólkinu vegna tengsla við
Garða á Álftanesi. Amma mín, móðir
Baldurs, Þóra Guðjohnsen, hafði
^&verið fóstruð af séra Jens Pálssyni,
prófasti í Görðum, og föðursystur
Þóru, Guðrúnu Pétursdóttur Guð-
johnsen. Fyrir mína tíð höfðu þær
ömmurnar, Ingibjörg og Guðrún, að
verulegu leyti gengið þeim Möllers-
bræðrum í móðurstað eftir að þeir
misstu móður sína 34 ára gamla, þá
allir á barnsaldri. Á þessu stóra
heimili var móðir mín húsmóðir, þeg-
ar ég man fyrst til.
Á Hólatorgi var lesið fyrir okkur
börnin á kvöldin, eitt það fyrsta sem
ég man af því tagi þætti sennilega
ekki heppilegt nú að hafa fyrir
drengjum fjögurra og fimm ára
gömlum. Baldur las fyrir okkur
bræðurna úr Egilssögu valda kafla,
* ^einkum þar sem bardagar voru
mestir. Egill, sem barðist einn við
átta og ellefu tvisvar, var minn mað-
ur, eftir lestra Baldurs.
Baldur Möller var fæddur í
Reykjavík hinn 19. ágúst 1914, eins
og fram kemur að ofan, gekk í
Menntaskólann í Reykjavík, eins og
þau systkini öll nema faðir minn Ing-
ólfur, og lauk stúdentsprófi 1933. Þá
innritaðist hann í lagadeild Háskóla
Islands þar sem hann lauk prófi eftir
óvenju langan námstíma árið 1941
með hárri fyrstu einkunn. Langur
námstími stafaði hvorki af skorti á
Jlnámsgáfum né iðjusemi, heldur því
að í Menntaskóla hafði Baldur heill-
azt af skákgyðjunni og sá og skildi,
að þau kynni var nauðsynlegt að
þroska á ungum aldri. Á þeim árum
hafði líka ungt fólk nægan tíma.
Skjótur frami Baldurs í skák kom
fram í því, að hann varð skákmeistari
-Jteykjavíkur þegar árið 1935 rétt
*vítugur og aftur 1936, en skákmeist-
ari íslands 1938 innan við hálfþrít-
ugt. Á námsárum sínum tók Baldur
einnig þátt í frægri ferð íslenzkra
skákmanna á Ólympíumót í Argen-
tínu árið 1939, ferðin með skipi tók
marga mánuði. Árangur sveitarinn-
ar var afbragðsgóður, hún varð efst í
B-flokki, og þótti þeim betra að vera
laukar í lítilli ætt en strákar í stórri
eins og Danir, sem urðu neðstir í A-
flokki. Baldur var ekki einungis
vaskur í hugaríþróttinni, heldur
einnig frækinn frjálsíþróttamaður
og vann til fjölda verðlauna í sprett-
hlaupum á námsárum sínum. Kynni
Baldurs af skák og íþróttum settu
mark sitt á tómstundaiðkun hans
alla ævi. Skák iðkaði hann sem
keppnismaður fram um fertugt, náði
hæst með því að verða skákmeistari
Norðurlanda tvívegis, 1948 og 1950.
(Mér er minnisstætt að Baldur tefldi
ávallt í svokallaðri stofnanakeppni
fyrii- Stjórnarráðið, var ýmist á 1.
eða 2. borði, eftir því hvort Friðrik
Ólafsson var tiltækur eftir að hann
hóf störf I dómsmálaráðuneyti. Rétt
eftir 1970 var vinur minn skákmeist-
ari íslands, en lenti í því að tefla við
Baldur í stofnanakeppni, og sagði
mér: „Baldur beitti hollenzkri vörn,
og hann tók mig eins og krakka.“
Mátti ekki á milli sjá, hvor var stolt-
ari af frammistöðu Baldurs, ég eða
þessi vinur minn, sem þurfti að líða
tap fyrir manni, sem hafði lagt af
keppnisiðkun 15 árum fyrr.) Félags-
starfi innan íþróttahreyfingarinnar
sinnti hann miklu lengur eða fram til
1967, einkum innan Iþróttabanda-
lags Reykjavíkur.
Starfsferli sínum öllum, með ár-
shléi sem sendiráðsritari föður síns í
Kaupmannahöfn 1945-46, varði
Baldur í dómsmálaráðuneytinu,
fyrst sem fulltrúi frá 1941, þá deild-
arstjóri og loks sem ráðuneytisstjóri
frá árinu 1961 þar til hann hlaut að
láta af störfum vegna aldurs 1984.
Fyrstu 20 árin, sem Baldur vann í
ráðuneytinu, fór það með ákæruvald
í sakamálum og var verksvið ráðu-
neytisins því mjög umfangsmikið og
man ég að Baldur sagði mér eitt
sinn, að á síðustu árum ákæruvalds í
dómsmálaráðuneyti hefðu á ári fleiri
bréf farið frá því ráðuneyti einu en
öllum öðrum ráðuneytum til samans.
Þegar stóðst á endum, að stofnað
var embætti saksóknara ríkisins og
Gústav A. Jónasson, ráðuneytisstjóri
í dómsmálaráðuneyti, lét af störfum
árið 1961, þurfti Baldur að taka
ákvörðun um, hvort hann veldi að
sinna áfram ákæruvaldi eða breyttu
stjórnsýsluhlutverki í ráðuneytinu.
Mun hann hafa haft val um, hvort
hann yrði fyrsti saksóknari ríkisins
eða ráðuneytisstjóri. Baldur valdi
ráðuneytið, en vinur hans, sá merki
maður Valdimar Stefánsson, áður yf-
irsakadómari í Reykjavík, varð
fyrsti saksóknari ríkisins.
Þótt fordæmi þeirra föðurbræðra
minna, Gunnars og Baldurs, hafi
vafalaust ráðið nokkru um val mitt á
háskólanámi í lögfræði, kynntist ég
þeim ekki nema lítillega sem lög-
fræðingum. Olli því, að ég valdi mér
annan starfsvettvang framan af en
þann sem beinlínis tengdist lögfræð-
istörfum. Störf Baldurs í dómsmála-
ráðuneyti, sifjalaganefnd og málefn-
um kirkju og kirkjuréttar eru mér
því ekki kunnug, nema af afspurn og
lestri nokkurra greina hans. Hitt
vissu allir, að Baldur var afburða
embættismaður, nákvæmur, vand-
virkur og einkar hlýr í garð þess
fólks, sem til hans þurfti að leita.
Orðstír hans meðal samstarfsmanna
í ráðuneytinu lifir enn. Allir sem
komu á skrifstofu Baldurs undruð-
ust þá skjalabúnka, sem voru á skrif-
borði hans og þó víðar á skrifstof-
unni. Þótti ekki einleikið, hvemig
reglu yrði haldið á einstökum skjöl-
um í búnkunum. Þótt ekki liti svo út,
var samt sem áður skipulag á skjöl-
unum, Baldur vissi nákvæmlega
hvar hvert mál var í hlaðanum.
Þessu kynntist ég af eigin raun við
lítið viðvik, sem ég þurfti að sinna við
Baldur. Hann fór ofan í eina röðina
með hendina og dró hiklaust fram
það skjal, sem hann þurfti. Haft var
á orði, að Baldur hefði reitaskipt
skrifborði sínu eins og skákborði,
þótt skrifborðið væri í þrívídd eða
einni meira en skákborðið. Hentu
menn virðingarblandið gaman að
þessu vinnulagi hans og tók hann því
vel, eins og vænta mátti.
Mannkostir Baldurs komu fram í
starfi hans, en mjög fjarri að öll saga
hans væri þar með sögð. Þótt starfs-
dagarnir í ráðuneytinu, fyrst á Tún-
götu 18, og síðar í Arnarhváli, væru
langir og ekki gætt að því hverju
klukku leið, átti hann sér merkilegt
mannlíf utan starfs. Eins og margt
fólk af Guðjohnsensætt (Knudsen-
sætt) vora þeir Möllersbræður allir
tónvísir og tónelskir, og góðir söng-
menn. Ólíkt bræðram sínum iðkaði
Baldur þó ekki formlegan söng eftir
menntaskólanám, en hafði þar bæði
leikið og sungið í leiksýningum og
öðram samkomum skólanemenda.
Ást hans á sígildri tónlist var heit og
veitti honum mikinn unað alla ævi.
Hann átti gott hlómplötusafn og not-
aði það sífellt á heimili sínu. Mozart,
Haydn og svo auðvitað Bach, vora
þau tónskáld, sem hann hafði í mest-
um hávegum. Alltaf þótti mér nokk-
uð undarlegt, að hann hélt til muna
minna upp á Beethoven, Brahms og
önnur tónskáld sem einkum störfuðu
á 19. öldinni eða síðar. Má vera, að
þar hafi valdið, að hann hneigðist
meira að hinum smærri formum,
kammermúsík fremur en stóram
hljómsveitarverkum, og hann var lít-
ill aðdáandi ópera annarra en
Mozarts, og þoldi illa ítalskar. Við
frændur skiptumst nokkuð á plötum
hin seinni árin, voram sammála um
að Fritz Wunderlich hefði verið bezt-
ur tenóra 20. aldar, og báram saman
ljóðasöngsútgáfur (Baldur taldi
fyrstu útgáfu Dietrichs Fischer-
Diskeau, af þremur, á Vetrarferð
Schuberts með Gerald Moore vera
hans beztu).
Þegar fyrsta Septembersýningin
á myndlist var haldin árið 1947,
keypti Baldur mynd eftir Þorvald
Skúlason, mynd á mörkum expres-
sjónisma og abstraktlistar. Þótti mér
bamungum lítið til myndarinnar
koma, en hef síðar undrazt næmi
Baldurs á góð málverk, sem kom
þarna strax í Ijós.
Fyrir röskum fimmtíu áram
gengu þau í hjónaband Baldur og
Sigrún, dóttir hinna göfugu hjóna
Markúsar Ivarssonar í Héðni og
Kristínar Andrésdóttur. Var skömm
gatan á milli Hólatorgs og Sólvalla-
götu 6, þar sem Sigrún bjó og auk
þess tengsli á milli Hólatorgsfólks og
þeirra á Sólvallagötunni af öðram
ástæðum. Ávallt síðan vora þau
Baldur og Sigrún í fjölskyldunni
nefnd sameiginlega. Er sjaldgæft að
kynnast hjónum, sem eins deildu
áhugamálum og lífi öllu jafnfallega
og þau. Sameiginlegur áhugi þeirra á
tónlist og myndlist fór ekki framhjá
neinum, vora fastir gestir á tónleik-
um, einkum Kammermúsíkklúbbs
Reykjavíkur, og myndlistarsýning-
um og höfðu bæði ræktaðan smekk
og vit á myndlist. Synir þeirra Mark-
ús og Jakob fóra ekki heldur á mis
við það menningarappeldi, sem öll-
um er mikilvægt. Heimili þeirra stóð
ætíð um þjóðbraut þvera í þeim
skilningi, að þar var gestkvæmt og
gestrisni mikil. Ljúfmennska Sig-
rúnar og ótrúleg umhyggjusemi við
ættfólk og óskylda ásamt leiftrandi
samræðugáfum settu menningar- og
mannúðarbrag á heimilið.
Á æskuáram þeirra Möllers-
bræðra var eftir þeim tekið í Reykja-
vík, þeir vora myndarlegir, söngvís-
ir, vel gerðir menn, góðum íþróttum
búnir, og höfðu síðar allir nokkurn
frama í samfélaginu. Þeir era nú allir
fallnir frá. Baldur, umfram aðra
þeirra bræðra nema föður minn, var
hluti lífs míns alla tíð og hafði ég á
honum ást og virðingu í bernsku og
ávallt síðan. Einstaklega gott var að
leita til hans, hvort sem var um ráð í
lífsins ólgusjó eða til að skiptast á
skoðunum, sitja og hlusta, eða jafn-
vel í þögn. Allir vora þeir bræður
stórlyndir menn og ekki gefnir fyrir
að láta hlut sinn, þótt Baldur væri
þeirra mildastur. Því nefni ég þetta
hér, að í daglegum samskiptum
þeirra sem ég fylgdist með um ára-
tugi, varð ég aldrei var við að þeim
yrði sundurorða og var samlyndi
þeirra fagurt og til eftirbreytni yngri
kynslóðum.
Baldur Möller var skarpgáfaður,
glöggskyggn og hámenntaður mað-
ur, talaði hægt og vandaði mál sitt.
Rasaði aldrei um ráð fram, en niður-
stöðum hans mátti treysta. Þótt orð-
inn væri aldurhniginn tapaði hann
aldrei skerpu hugans, en líkaminn
var orðinn skar eftir utanaðsteðjandi
áföll síðustu misserin. Eins og getið
var hafði hann á yngri áram verið
vaskur íþróttamaður og bjó að því
alla ævi, gekk ævinlega til og frá
vinnu, sem reyndar var aldrei mjög
löng leið, og unni útivist og göngu-
ferðum. Um miðbik ævinnar þjáðu
hann magasjúkdómar, sem einnig
settu mark sitt á hann, þótt hann
næði bata. Var alltaf holdskarpur og
lítill matarannandi.
Að leiðarlokum minnist ég gáfaðs
og skemmtilegs göfugmennis, sanns
heiðursmanns, sem mátti aldrei
vamm sitt vita.
Jakob R. Möller.
Til afa og langafa.
Drottinn er minn hirðir, mig mun
ekkertbresta.
Á grænum grundum lætur hann
mighvílast,
leiðir migaðvötnum,
þar sem ég má næðis njóta.
Hann hressir sál mína, leiðir mig
umréttavegu
fyrirsakirnafnssíns.
Jafnvel þó ég fari um dimman dal,
óttast ég ekkert illt,
þvíaðþúerthjámér,
sproti þinn og stafur hugga mig.
Þúbýrmérborð
frammi fyrir fjendum minum,
þú smyr höfuð mitt með olíu,
bikar minn er barmafullur.
Já, gæfa og náð fylgja mér
allaævidagamína,
ogíhúsiDrottinsbýég
langa ævi.
(23. Davíðssálmur.)
Við þökkum þér fyrir að hafa leyft
æsku okkar að njóta þroska þíns og
fyrir að vera alltaf til staðar á þinn
hljóða og hlýja hátt.
Guð geymi þig.
Sunna Dóra, Kristín Þóra,
Árni Baldur og Jakob Þór.
Hann afi okkar hefur í gegnum
tíðina alltaf verið fastur punktur í til-
vera okkar. Hvað svo sem gerðist
gat maður alltaf treyst á að hann
væri hjá henni ömmu á Sólvallagötu,
þar sem hann sat í stólnum sínum í
bókaherberginu eða í stofunni með
sitt rólega fas og alltaf stutt í brosið.
Við okkur strákana byrjaði hann
snemma að teíla. Við héldum því
vandlega leyndu að Ingvar Rúnar
hefði unnið hann, og datt ekki í hug
fyrr en seinna að afi hefði nú tæplega
lagt sig allan fram í þeirri skák.
Sumum fannst það skrítið þegar
ráðuneytisstjórinn í dómsmálaráð-
uneytinu lagðist á fjóra fætur, í
jakkafötum og bindi, og skreið um
gólfin með nafna sínum í íbúðinni í
Minneapolis, þar sem mamma og
pabbi voru við nám. Við munum eftir
ferðum með þeim ömmu í Munaðar-
nes, þar sem þau kenndu treikant og
púkk og að hlusta á mófuglana. Við
munum líka ótrúlega ánægju þeirra
af því að hlusta á okkur glamra
fingraæfingar á píanó, og göngurnar
inn í Hrauntún þar sem ekki var
gengið hraðar en svo að stuttu fæt-
urnir á tveggja ára snót hefðu við á
milli steinanna sem náðu henni upp í
háls. Það var afi sem stóð fyrir því að
öll bamabörnin hans fengu rauða rós
á afmælum og helst lét hann enga
viku líða án þess að líta inn hjá öllum
í fjölskyldunni. Það var líka afi sem
fann upp á því að kalla Siggu borð-
dömuna sína af því að barnastóllinn
hennar var settur upp á hliðarborðið
á Sólvallagötunni meðan aðrir borð-
uðu matinn á fyrstu jólunum hennar.
Afi var rólegur maður og lagði kapal
og hlustaði á tónlist. Stundum var
hann prófessor, eins og þegar hann
hjálpaði Inga Rúnari að leita að inni-
skónum hans lengi dags: Það var svo
mamma sem fann skóinn undir
handarkrikanum á þeim stutta þeg-
ar hún kom að sækja hann og þá ætl-
aði afi að rifna af hlátri. Við munum
alltaf minnast hans fyrir þær fjöl-
mörgu góðu stundir sem við voram
svo heppin að fá að njóta með hon-
um.
Baldur Helgi,
Sigríður Margrét
og Ingvar Rúnar.
Sómamaður er fallinn frá, síðast-
ur sona Jakobs Ragnars Valdemars
Möllers, ritstjóra, alþingismanns og
ráðherra. Eins og þeir áttu kyn til
bræðurnir, Gunnar, Ingólfur, Baldur
og Þórður, vora þeir allir menn
hinna gömlu gilda, og fór það vel.
Mér er ljúft að minnast föðurbróður
míns nokkrum orðum.
Virðulegur drengskaparmaður,
dagfarsprúður, vel íþróttum búinn,
keppnismaður. Traustur embættis-
maður, húsbóndahollur og hallmælti
engum. Reglumaður á allt, einnig
„óreiðuna“ á eigin skrifstofu, sem
mörgum var ráðgáta, en honum opin
bók. Vann lífsgæðakapphlaupið ár-
eynslulaust án þess að taka þátt í því.
List hinna gömlu gilda. Gekk til
vinnu og úr og hafnaði bílfari ef
bauðst. Ljúfmenni heim að sækja, í
jakkafötum, með slifsi og í burstuð-
um skóm, þótt hann væri ekkert að
fara. Unnandi fagurra lista, ættfróð-
ur og hélt til haga gömlum fróðleik
um líf og örlög liðinna kynslóða.
Hörkutól í heilanum (tefldi 7 eða 8
blindskákir samtímis), en seinmælt-