Morgunblaðið - 01.12.1999, Síða 49

Morgunblaðið - 01.12.1999, Síða 49
MORGUNBLAÐIÐ MINNINGAR MIÐVIKUDAGUR 1. DESEMBER 1999 49Í ur á stundum. Rótgróinn Vestur- bæingur. Fæddist í Sauðagerði vest- ur á Melum, gerði stuttan stanz einu sinni á ævinni fyrir austan læk (á Farsótt í Þingholtum), áður en Jak- ob Ragnar Valdemar reisti konu sinni, Þóru Guðrúnu Guðjohnsen og sonum þeirra framtíðarheimili, árið 1920, að Hólatorgi 2. Færði sig um set um 30 árum síðar, að Sólvalla- götu 6, er hann steig stærsta gæfu- spor lífs síns og gekk að eiga Sigrúnu Markúsdóttur Ivarssonar í Héðni, heillandi konu sem fékk gæflyndi móður sinnar, Ki'istínar Andrésdótt- ur, í vöggugjöf og nú lifir mann sinn. Æskuheimili Sigrúnar varð heimili Baldurs til dauðadags. Um ái'abil fremstur meðal jafn- ingja í skáksögu íslendinga. Hér mun ekki rifjaður upp skákferill Baldurs, sem um eru ritaðar heim- ildir, en óskráð saga fest á blað ef vera mætti niðjum til uppörvunar og nokkurrar gleði. Þóra Guðrún, móðir Baldurs, ólst upp hjá föðursystur sinni, Guðrúnu Sigríði Pétursdóttur Guðjohnsen og manni hennar, síra Jens Pálssyni, prófasti og alþingismanni í Görðum á Álftanesi. Meðal vina prófastsins var prófessor Willard Fiske frá íþöku- háskóla í New York-ríki, skákáhuga- maður og íslandsvinur. Færði hann prófastinum vasatafl að gjöf. Guðrún Sigríður fluttist á heimili fósturdótt- ur sinnar og Jakobs Ragnars Vald- emars, þegar síra Jens féll frá. Hjá ömmu Guðrúnu, eins og hún var ávallt kölluð, lærðu Baldur og þeir bræður, mannganginn í æsku á vasa- taflið frá Willard Fiske. Tólf ára gamall settist Baldur í Menntaskólann í Reykjavík, ásamt vini sínum Guðmundi Arnlaugssyni, árinu eldri. Er þeir bekkjarbræður voru í 2. eða 3. bekk var Guðmundur kosinn í íþökunefnd til að annast út- lán úr bókasafninu, sem Willard Fiske hafði gefið Reykjavíkur lærða skóla. Guðmundur harðneitaði að taka kosningu nema hann fengi Baldur sér við hlið til aðstoðar. Varð það úr. Fóru þeir félagar að grúska í bókum. Kom þá í ljós, að í bókakosti Iþöku leyndust allmargar gamlar skákbækur, sem þeir tóku að glugga í. Fleiri námspiltar komust á snoðir um skákbækumar, þeirra á meðal Arni Snævarr. Skáklíf í skólanum braggaðist og gömlu meistaramir úr Taflfélagi Reykjavíkur tóku að bjóða upp á fjöltefli, sér og nemendum til skemmtunar. Eftir að hafa gluggað í bækumar í tvo til þrjá vetur, tók Baldur tvisvar þátt í fjöltefli, þá 17 ára í 5. bekk, sem þeir Einar Þor- valdsson og Jón Guðmundsson, reyndir meistarar, efndu til. Gerði sér lítið fyrir og vann báða eins og staðfest er í glósubók í ensku, sem gengið hafði til Baldurs frá eldri bróður, Gunnari. Kaupmaðurinn í Feneyjum að framan, The Indian Empire að aftan, með auðum síðum í miðjunni, sem Baldur nýtti til að skrá fjölteflisskákirnar. Gekk í Tafl- félag Reykjavíkur um haustið 1932 og tefldi í fyrsta sinn á skákmóti eftir áramótin í janúar 1933, þá í 6. bekk. Nýliðinn tefldi í sameiginlegum 1. og 2. flokki (þá 2. og 3. flokkur). Enn vom nokkrar auðar síður í glósubók- inni og skákirnar skráðar þar, með einkennilegum athugasemdum: Pjarverandi í kortér, mætti hálftíma of seint, fjarverandi í tuttugu mínút- ur, o.s.frv. Svo bagalega stóð á, að Baldur hafði tekið að sér hlutverk í Landabruggi og ást, sem verið var að æfa uppi í skóla á sama tíma og teflt var niðri í Uppsölum við hornið á Aðalstræti og Túngötu. Varð því að hlaupa á milli leikæfinga og kapp- skáka. Skemmri umhugsunartími virtist þó ekki koma að sök. Hann tapaði að vísu fyrstu skákinni, en vann allar hinar og varð efstur. Vann sér þar með rétt til að tefla í meist- arafiokki (þá kallaður 1. flokkur). Ef «1 vill hefur það komið sér vel, að Baldur var um þessar mundir spretthai'ður mjög eins og tugir verðlaunapeninga frá þessum árum og næstu frá frjálsíþróttamótum á Melavelli bera vitni um. Stúdent 18 ára, spretthlaupari, laganemi, vax- andi skákmaður. Brátt niðursokkinn í skák. Frjálsar íþróttir urðu að þoka og laganámið tafðist um hríð. Varð margfaldur Reykjavíkurmeistari (fyrst 1935, tveimur árum eftir að hann tók þátt í kappskák fyrsta sinni), Islandsmeistari fimm sinnum (fyrst 1938) og Norðurlandameistari tvisvar (fyrst 1948), en það er önnur saga og ítarlega skráð. Ég blaðaði nýlega í glósubókinni og handfjatlaði vasataflið góða hjá Baldri á meðan við rifjuðum upp þessa löngu liðnu atburði. Þeir félag- ar þrír, Baldur, Guðmundur og Árni, voru allir komnir í landsliðið um það leyti sem Baldur varð fyrst íslands- meistari, 1938, og gerðu fræga ól- ympíuför til Buenos Aires árið eftir, ásamt Jóni Guðmundssyni, sem þá vann 10 skákir í röð og í minnum er haft. Þeir sigruðu í B flokki og er verðlaunagripurinn, Copa Argent- ina, geymdur á Þjóðminjasafninu. Ég innti Baldur eftir því hvernig hin- um eldri í Taflfélaginu hefði fallið innrás hinna ungu. „Æ, þeir voru svolítið þreyttir á strákaskaranum úr MR,“ sagði Baldur af hógværð á meðan ég fletti glósubók föður míns. „En það er lífsins saga. Hinir yngri bera að lokum sigurorð af hinum eldri,“ bætti frændi minn við, sem missti af stórmeistaratitli af því al- þjóðleg skákstig voru ekki komin í tízku í tæka tíð. Gæfumaður í lífinu, þótt síðasta hálft annað árið yrði honum erfítt. Flaggaði fyrir látnum vini í garðin- um, hugðist síðan, aldinn íþrótta- maður, stökkva yfir blómabeð, skrik- aði fótur á svellbunka, féll og brotnaði illa. Æðrulaus þó með öllu, með Sigrúnu, stoð og styttu, sér við hlið. Hæstaréttardómari og fyrrver- andi lærifaðir úr lagadeild kom á skrifstofu mína í Genf fyrir allnokkr- um árum. Leit í kringum sig og varð starsýnt á staflana í hólf og gólf. „Nú, hann leynir sér ekki skyldleik- inn við ráðuneytisstjórann." Mér hefur æ síðan fundizt sérlega vænt um athugasemdina og samanburð- inn. Sigrúnu, Mai'kúsi Kristni og Ja- kobi og fjölskyldum þeirra votta ég samúð mína. Jafnframt óska ég niðj- um öllum til hamingju með dýrmæt- an minningasjóð um hógværan af- reksmann. Jakob Þ. Möller. Elskulegur föðurbróðir minn, Baldur Möller, er genginn á vit bræðra sinna. Það er sérkennileg til- finning að sjá á bak síðasta bróður- num af fjórum, samheldnum bræðr- um, föður mínum, Gunnari, Ingólfi, Baldri og Þórði, sem lengi voru í huga mínum sem fjórar hornsúlur eða útverðir veraldarinnar eins og hún kom mér fyrir sjónir sem bai'ni og unglingi. Skrautfjöðrin í hópnum er svo systirin, nafna mín Helga, sem lifir bræður sína. Minnisstæðast er mér og hvað kærast, hversu jól og áramót voru haldin hátíðleg í faðmi stórfjölskyld- unnar. Á aðfangadagskvöld komu allir á heimili foreldra minna, á jóla- dag til Þórðar (Dodda) og Diddu, á gamlárskvöld til Ingólfs og Dúllu og á þrettándanum til Baldurs og Sigr- únar. Það batt fjölskylduböndin hvað sterkast og nú reynir á að halda þeim. Þótt hver þeirra væri með sínu móti, eins og gengur, reyndar tveir lögfræðingar, skipstjóri og læknir, áttu þeir ákaflega margt sameigin- legt, enda mótaðir af uppeldi sem tvær ömmur leystu af hendi ásamt föðurnum, eftir að móðir þeirra dó frá þeim ungum. Það hefur ekki komið á óvart að þeir yrðu allir mikils metnir af störf- um sínum, því þeim var innprentað- ur heiðarleiki, trúmennska, áreiðan- leiki, metnaður til góðra verka og til þess að láta gott af sér leiða. Það voru líka aðalsmerki bræðranna á Hólatorgi 2, ásamt góðu hjartalagi. Ekki má heldur gleyma ríkri kímni- gáfu og hæfilegri blöndu af sérvisku, sem gerði mennina aðeins skemmti- legri fyrir vikið. Allir unnu þeir góðri tónlist og voru prýðis söngmenn. Skarpgreind- ir voru þeir og víðlesnir og betur ef við niðjarnir hefðum verið iðnari við að tína upp molana sem féllu af viskuborðum þeirra og haldið þeim betur til haga. Víst er að við sem nú erum að verða elsta kynslóð Möller- anna erum stolt af þeim og teljum okkur gæfufólk fyrir að hafa átt þá að. Og nú, eins og áður sagði, er síð- asti bróðirinn kvaddur. Eins og þeg- ar við sáum á bak hinum þremur er það gert með mikilli virðingu og kærleik. Með ljúfu viðmóti, notalegri hlýju og góðri nærveru ávann Bald- ur sér öruggan stað í hjarta okkar sem þekktum hann. Hans, sem og hinna þriggja, verður sárt saknað þegar fjölskyldan hittist að venju um jólin, sem og eftirleiðis. Guð veri með elsku Sigrúnu, son- um og fjölskyldum og blessi minn- ingu Baldurs og hinna sómabræðr- anna, Gunnars, Ingólfs og Þórðar ' Möller. Mér finnst heimurinn fátækari án þeirra. Helga Möller. Látist hafa með ekki löngu milli- bili tveir úr hópi mætustu manna sem leitt hafa starf ráðuneyta í bráð- um hundrað ára sögu Stjórnarráðs íslands, þeir Gunnlaugur E. Briem og Baldur Möller. Baldur sem nú er minnst má segja að hafi verið gædd- ur hæfileikum frá hvirfli til ilja því hann vann þau afrek að verða ís- landsmeistari bæði í spretthlaupi og skák. I skákinni lét hann ekki þar við sitja heldur varð líka skákmeistari Norðurlanda - og það tvívegis. Hon- um þótti vænt um að ná þessum tor- sótta árangri tvisvar fyrir land sitt því þar með mátti lýðum vera ljóst að fyrra sinnið var ekki tilviljun. Það var gæfa fyrir yngri starfs- mann í stjórnarráði að kynnast Baldri og geta leitað ráða hjá honum. Hann var, líkt og Gunnlaugur E., reynslubrunnur sem aldrei þvarr - og nýttist einstaklega vel, af því að Baldur var manna fúsastur að ígi'unda þau úrlausnarefni sem undir hann voru borin. Þannig átti hann oft hlut að farsælli lausn mála utan beins starfssviðs síns. Þó að Baldur hefði snemma sýnt að hraðann skorti hann ekki þar sem við átti þá varð hann ekki þræll hraðans á kostnað vandaðrar málsmeðferðar. Vit hans og lífsreynsla kenndu honum líka að eins og tíminn læknar sár leysir hann stundum mál. Á förnum vegi var ánægja að hitta Baldur og ekki dró þar úr eftirlifandi lífsförunautur hans, glaðvær og glæsileg Sigrún Markúsdóttir Möll- er. Margir hugsa nú af ríkri samúð til hennar og fjölskyldu þeirra. Hverjum mannfundi er fengur að svo frábæru fólki sem þeim hjónum. Viðmælendur nutu ekki hvað síst skarprar athyglisgáfu og stálminnis Baldurs. Svolítinn ávöxt þessa má finna á prenti í bókinni „Bjami Benediktsson - í augum samtíðar- rnanna". Þar rifjaði Baldur upp - í skæra Ijósi námsára sinna í lagadeild HI og starfanna í dómsmálaráðun- eytinu - minningar tengdar þeim stórbrotna landsstjórnanda. Á öðr- um stað var Baldur heimildarmaður að því að Kristján X síðasti konung- ur íslands hafi vænst að verða það áfram þótt öll önnur ákvæði Sam- bandslagasamningsins frá 1918 féllu niður. Má það þó nokkram undram sæta svo lítið sem honum virtist stundum gefið um Islendinga og málefni þeirra, ólíkt því sem farið var um Ériðrik VIII föður hans. En staðfesting á þessum áhuga konungs kom fram við föður Baldurs, Jakob fv. ráðherra Möller, þegar hann af- henti konungi trúnaðarbréf sitt sem fyrsti sendiherra lýðveldisins í Kaupmannahöfn sumarið 1945. Ætla má að skaði verði þeim sem nú setj- ast við að skrá aldarsögu Stjórnar- ráðsins þar sem sleppir hinu merka riti Agnars Kl. Jónssonar um árin 1904-1964 að geta ekki leitað í smiðju til Baldurs. Margs er að sakna þegar mikil- hæfir menn kveðja - og vegur það ekkert upp nema gleðin yfir að hafa kynnst þeim. Ólafur Egilsson. Við andlát Baldurs Möller, fyrr- verandi ráðuneytisstjóra, leitar hug- ur minn til þeirra rúmlega þrettán mánaða, sem ég gegndi starfi dóms- málaráðherra. Við því starfi tók ég í byrjun september 1978, ólöglærður og reynslulítill. Þá var ómetanlegt að hafa Baldur Möller sér við hlið. Frá þessum mánuðum er margs að minnast, sem ekki verður nema að litlu leyti rakið hér. Skrifstofa Bald- urs í ráðuneytinu var mjög sérstök. Baldur vildi hafa skjölin sem næst sér og var lítið fyrir að senda þau í annarra hendur til að koma fyrir í skjalasafni, enda var varla sá blettur eða stóll á skrifstofunni, sem ekki var hlaðinn stöflum af skjölum. Satt að segja leist mér, verkfræðingnum, ekki á þetta og vildi koma skjölunum í nútíma skjalasafn. Ég breytti þó fljótlega um skoðun enda kynntist ég því að Baldur var mikla fljótari að draga rétta blaðið út úr einhverjum bunkanum en tekið hefði að ná þvi úr skjalasafni. Efasemdir mínar breytt- ust í aðdáun. Ég hef ekki kynnst öðr- um manni með minni eins og Baldur. Það virtist óskeikult. Þar gætti skáksnillingsins. Baldri Möller var margt til lista lagt. Hann var ekki aðeins frábær ráðuneytisstjóri og lögfræðingur. Hans mun lengi minnst sem eins okkar fremsta skákmeistara. Baldur er mér þó fyrst og fremst eftirminni- legur fyrir þá miklu aðstoð, sem hann veitti mér. Til hans leitaði ég oft álits og ráða og lá Baldur aldrei á sínu liði. Sérhvert mál leysti hann óaðfinnanlega úr hendi. Hann gaf sér jafnframt ætíð góðan tíma til að skýra og ræða hvert mál. Fyrir alla þá aðstoð, sem Baldur veitti mér vil ég sérstaklega þakka. Án Baldurs hefðu mánuðir mínir í dómsmála- ráðuneytinu orðið stóram erfiðari. Við hjónin vottum eftirlifandi eig- inkonu Baldurs og fjölskyldu dýpstu samúð okkar. Steingrímur Hermannsson. Nú er Baldur minn allur. Einn þeirra sem hafa verið sjálfsagður hluti lífs míns í hálfa öld. Eg sá hann fyrst þegar þau komu nýtrúlofuð í heimsókn til okkar á Hagamelinn, Sigrún frænka og hann. Ég fjögurra ára gömul og dauðfeimin við þennan fallega mann. Minningar munu aldrei fyi'nast um gleðistundii' á menningarheimilinu að Sólvallagötu 6, þar sem í áranna rás allt virðist tímalaust og óum- breytanlegt. Ómur frá sígildri tónlist berst frá íbúðinni á efri hæðinni, glaðvær húsfreyjan stendur í dyra- gættinni og býðm- gesti velkomna og á kontórnum situr húsbóndinn, uppá- klæddur í svörtum fötum með háls- tau og leggur kapal. Verk gömlu meistaranna á veggjum, listmunir í skápum og á hillum. Hvort sem litið er inn í heimsókn með börnin ung eða fjölskyldan boðin til veislu, þá eru móttökurnar elskulegar, allir vel- komnir ævinlega og rammíslensk gestrisni í hávegum höfð. Eftir máls- verð gengið til stofu og drakkinn kaffisopi úr smábollum, samræður menningarlegar og lærdómsríkar. Flett upp í alfræðibókum eða ætt- fræðiritum, rifjaðar upp vísur og sög- ur frá því í gamla daga, haldið í heiðri minningum um afa og ömmu, langafa og langömmur. I stærri veislum þar sem fjölskyldan er kölluð saman, dúkað borð og veislukostur. í árlegu þrettándaboði bömin glödd með góð- gæti, söng og dansi kringum jólatréð sem prýtt er íslenska fánanum og hvítum ljósum. Börn löðuðust að þessum hlýja manni. Hann ræddi við þau sem fullorðin væra og kallaði fram kæti þeirra með smábrögðum. Tvær dætra minna bjuggu tíma- bundið í risinu hjá Sigrúnu og Baldri við ómælt umburðarlyndi og alúð. Öll minnast börn mín Baldurs með þakk- læti. Baldur Möller átti virðingu okkar allra óskipta. Hann fór með hlýju og mildi, lá lágt rómur en þegar hann talaði lögðu allir við hlustir. Hann miðlaði okkm' lífsreynslu og fróðleik, var hinn ráðagóði fjölskylduvinur sem hvers manns vanda leysti, hvort heldur til hans var leitað heima eða á ski'ifstofu hans í ráðuneytinu. Hann var farsæll maður í einkalífi og starfi, fyrirmynd okkar allra. Blessuð sé minning góðs vinar. Kristín Sveinsdóttir. í síðustu viku var haldið dóms- málaþing sem er sameiginlegur vett- vangur dóms- og kirkjumálaráðu- neytisins, Dómarafélags íslands og Sýslumannafélags íslands til um- ræðna um dómsmálastjórn, réttar- far og dómstólaskipan. Þótt til dóms-j» málaþings hafi fyrst verið stofnað árið 1992 var það í raun framhald þinga sem haldin höfðu verið um langt skeið í tengslum við aðalfund Dómarafélags Islands, sem þá var félag dómara, bæjarfógeta og sýslu- manna, og dóms- og kirkjumálaráðu- neytið kom einnig að. Þessi var starfsvettvangur Bald- urs Möllers ráðuneytisstjóra sem kvaddur er í dag. í upphafi dóms- málaþingsins var Baldurs því minnst og honum þökkuð langvarandi störf að réttarvörslu í landinu. Baldur hóf störf í dóms- og kirkjumálaráðu--^ neytinu fljótlega eftir að hann lauk lagaprófi og þar starfaði hann frá sumri 1941 til ársloka 1984, og þar af sem ráðuneytisstjóri frá sumri 1961. Starfstíminn varð þannig rúm 43 ár. Undan er þó skilinn sá tími er hann gegndi starfi sendiráðsritara í Kaup- mannahöfn um liðlega eins árs skeið frá ágúst 1945 þegar hann ásamt föð- ur sínum, Jakobi Möller sendiherra, kom til starfa í sendiráðinu þar að yf- irstaðinni heimsstyrjöld og sam- bandsslitum Islands og Danmerkur. Islenskt þjóðlíf tók stórstígum breytingum á starfstíma Baldurs Möllers. Hann hóf störf í Stjórnar- ráðshúsinu við Lækjartorg en þar voru þá skrifstofur forsætisráðu- . neytis, dóms- og kirkjumálaráðu- neytis (sem þá annaðist einnig menntamál og heilbrigðismál) og ut- anríkisráðuneytis. Húsakostur var allur þröngur, lögfræðingar og aðrir starfsmenn máttu deila herbergi saman og upphitun þannig að þegar kuldi var úti við þurftu starfsmenn að snúa sér til að njóta hlýju frá ofn- um. Sagt hefur verið að embættis- menn í stjórnarráði sitji en ráðherr- ar og ríkisstjómir komi og fari. Á starfstíma sínum starfaði BaldurJ^*> með tuttugu ríkisstjórnum og fjórt- án ráðherram dómsmála en ótaldir eru þá þeir ráðhemar sem fóra með aðra málaflokka sem undir ráðu- neytið falla, þ.e. kirkjumálin, eða féllu áður undir ráðuneytið, svo sem heilbrigðismál og menntamál. Hann átti jafnan náið samstarf við ráð- herrana, lengst allra við þá Bjarna Benediktsson, Jóhann Hafstein og Ólaf Jóhannesson, og naut trúnaðar þeirra og trausts. Náin samskipti átti hann og við embættismenn í stofnunum ráðuneytisins sem á ár- um áður náðu til fleiri sviða en nú er. Er erfitt að nefna þar til einn öðram fremur en þó leyfi ég mér að nefna Pétur Sigurðsson, forstjóra Land-^v helgisgæslunnar, svo náið sem sam- starf þeirra var, einkum á viðsjár- verðum tímum fiskveiðideilna við Breta, og oft þurftu þeir að ráða ráð- um sínum á nóttu sem degi. Baldur vann störf sín af hógværð og hlé- drægni og leit jafnan á þau sem þjón- ustu, hvort heldur í þágu yfirboðara eða annarra. Baldur helgaði ráðuneytinu starfskrafta sína og fórnaði því ótöldum stundum utan reglubundins starfsdags. Starf hans var þó ekki bundið við ráðuneytið eitt því til hans leituðu iðulega ráðherrar og emb- ættismenn úr öðram ráðuneytum. Vai- hann jafnan ólatur að sinna slíku. Baldur var að sjálfsögðu ekki óumdeildur maður en skoðanir hans*“* vora jafnan virtar. Á sínum tíma, þegar Baldur var skipaður ráðuneyt- isstjóri, þótti sú ráðstöfun svo sjálf- sögð að hann einn var umsækjandi. Baldur var þegar á námsárum í hópi fræknustu frjálsíþróttamanna landsins og stóð þá oft á verðlauna- palli. Eftir að hann hóf störf í stjórn- arráðinu fór þó svo að ráðherra einn gerði athugasemd við þá þátttöku og taldi þess háttar sprikl á almanna- færi ekki embættismanni sæmandi. Einnig var hann í hópi fremstu skák- manna landsins, á áranum 1935-^ 1948 varð hann skákmeistari Reykjavíkur fjóram sinnum og skák- meistari Islands fimm sinnum og hann var í íslensku skáksveitinni sem sigraði í B-riðli á alþjóðakeppni í skák í Argentínu 1939. Hæst bar svo að hann var Norðurlandameistari í skák 1948-1953. Baldur lét sér annt um félagsm#® SJÁNÆSTU SÍÐU

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.