Morgunblaðið - 22.07.2000, Side 11

MORGUNBLAÐIÐ
FRETTIR
LAUGARDAGUR 22. JÚLÍ 2000 11
KOMIÐ HEFUR í ljós, að rostung-
urinn, sem um þessar mundir dvel-
ur í Papey, og prýddi baksíðu Morg-
unblaðsins í fyrradag, er særður.
Sár hans virðast þó ekki vera al-
varlegs eðlis, því hann fer af klöpp
sinni og í sjóinn og svo á land aftur
án sýnilegra vandkvæða. Vera hans
þarna hefur gert það að verkum, að
nú streyma ferðamenn sem aldrei
fyrr út í eyjuna til að líta þennan
norðlæga gest augum.
Af þessu tilefni grennslaðist
blaðamaður nánar fyrir um þessa
merkilegu dýrategund og sögu
hennar. í bókinni Villt íslensk
spendýr er að finna grein eftir
Ævar Petersen dýrafræðing, um
rostunga við Island að fornu og
nýju, og þar kemur fram að rost-
ungar flækjast hingað til lands
endrum og sinnum, en eru hér ekki
að staðaldri. Peir virðast hafa verið
algengari fyrir landnám, heldur en
eftir að byggð var komin hér. Þeirra
er sjaldan getið í fornum ritum, ein-
hverra hluta vegna, en þó virðast
menn hafa kannast ágætlega við þá.
Elsta sögn um rostunga mun vera
frá 12. öld, í tengslum við dvöl Rafns
Sveinbjarnarsonar á vorþingi í
Dýrafírði. En einnig er á þá minnst í
Konungsskuggsjá, frá 13. öld, og
síðar í ýmsum ritum, s.s. annálum.
Menn hafa víða fundið beinaleifar
rostunga, og benda þær til þess að
dýrin hafí ávallt verið algengust við
vestanvert landið. Útbreiðsla lifandi
rostunga við landið er hins vegar
allt önnur en beinaleifarnar gefa til
kynna, því þeir hafa ekki síst sést
við Norður- og Austurland.
Lítið vitað um ferðir þeirra
Lítið er vitað um ferðir rostunga,
en ýmislegt bendir til þess að það
Hvalfjarðargöng
Blikkað á
ökumenn
sem aka of
greitt
SJÁLFVIRK blikkljós vegna
ökuhraða verða tekin í notkun í
Hvalfjarðargöngum á næst-
unni. Þeir sem aka vel yfir há-
markshraða í göngunum, fá á
sig blikkandi Ijós til áminningar.
Hámarkshraði í göngunum er
70 km á klukkustund og hefur
lögregla verið iðin að undan-
förnu við hraðamælingar. í frétt
frá Speli segir að af og til hafí
borið á hraðakstri eða framúr-
akstri í göngunum og er blikk-
ljósunum ætlað að hafa áhrif á
þá ökumenn sem þannig hegða
sér og stofna sér og öðrum í
hættu.
Þá verður settur upp búnaður
í göngunum sem veitir upplýs-
ingar á hverjum tíma til vakt-
manna í gjaldskýli um fjölda bif-
reiða í göngunum hveiju sinni
og í hvaða átt þeir stefna. Þetta
er talið mikilvægt, öryggisins
vegna.
I þriðja lagi stendur til að
setja upp í göngunum mæli til
að vita nákvæmlega styrk og
stefnu vinds þar inni. Slíkar
upplýsingar eru t.d. taldar mjög
gagnlegar slökkviliði, komi eitt-
hvað fyrir.
A
Arekstur
á Reykja-
nesbraut
EKIÐ var í veg fyrir fólksbif-
reið sem var á leið suður
Reykjanesbraut í fyrradag.
Slysið varð við Fitjar, á gatna-
mótum Reykjanesbrautar og
Stekkjar. Fólksbifreiðarnar
voru báðar óökufærar eftir
áreksturinn og voru dregnar í
burt með kranabíl. Ökumenn-
irnir sluppu að mestu ómeiddir.
Þeir fóru þó á slysadeild en lög-
reglan segir að þeir hafi kvart-
að undan eymslum í hnjám.
Rostungar flækj-
ast hingað endr-
um og sinnum
*
Rostungar eru sjaldséðar skepnur við Island og þess vegna vekur
koma rostungs til Papeyjar mikla athygli. Margir ferðamenn hafa
lagt leið sína út í eyna í vikunni til að skoða hann. Sigurður Ægis-
son rifjaði upp ferðir rostunga við landið.
séu helst ung dýr sem leggjast í
flakk suður á bóginn og fara þá ein-
förum. Þetta kemur líka heim og
saman við íslenskar heimildir, en
samkvæmt þeim hafa langoftast
verið stakir rostungar hér á ferð,
stundum þó tveir. Árið 1708 sker sig
hér úr, og það reyndar svo um mun-
ar, því þá munu allt að 28 rostungar
hafa sést við Austur- og Suðurland.
Á 20. öld er vitað um rúmlega 20 dýr
við strendur landsins. Þekktastur í
seinni tíð er eflaust Villi víðförli,
sem upphaflega villtist til suður-
strandar Englands. Þar var hann
fangaður í september 1981 og send-
ur með flugvél til Islands á vegum
íslensku ríkisstjórnarinnar. Héðan
sigldi varðskip með hann að Græn-
landsströndum og þar var honum
sleppt. Síðast er vitað um lifandi
rostung hér árið 1992, og sást hann
við Blönduós.
„Eg hef ekki heyrt um að lifandi
rostungur hafí sést hér síðan 1992,
en hins vegar munu leifar rostungs
hafa fundist á Ströndum, í námunda
við Ófeigsfjörð. Þetta var tönn og
einhver slæðingur af húðinni. Þetta
gæti hafa komið með ís, og orðið eft-
ir þegar hann bráðnaði," sagði
Erlingur Hauksson sjávarlíffræð-
ingur þegar blaðamaður ræddi við
hann. Við þetta má bæta, að í byrjun
þessa mánaðar fannst dauður rost-
ungur í Trékyllisvík á Ströndum og
ekki alls fyrir löngu var rætt um að
hafís væri farinn að nálgast landið.
Það gefur tilefni til að spyrja Erling
hvort eitthvert samband kunni að
vera milli hafíss við Island og rost-
unga? „Það er ekki hægt að tengja
komu rostunga hingað til lands
beint ískomu, þetta er það tilviljun-
arkennt, og þeir hafa flakkað víða,
jafnvel inn á Norðursjó og þar upp
að ströndum Evrópu, þó að það sé
mjög sjaldgæft.“
Mjög félagslynd dýr
Rostungar eru af ættbálki hreifa-
dýra, eins og t.d. selir, en eru taldir
til eigin ættar ýmissa hluta vegna.
Þeir eru mjög félagslynd dýr,
liggja jafnan þétt saman í hópum á
landi og ís og gefa frá sér ýmis hljóð,
sem líkjast stunum eða hrotum. Um
fengitímann, sem er í maí og júní,
eru brimlarnir mjög háværir og
gefa frá sér margvísleg baul og ösk-
ur. Þá myndast sterk tengsl á milli
einstaklinga af gagnstæðu kyni sem
haldast út fengitímann að minnsta
kosti, og jafnvel alla ævi dýranna,
en þau geta orðið um og yfir 40 ára
gömul. Vígtennurnar eru eitt helsta
einkenni þessara dýra. Þær geta
orðið allt að metri að lengd hjá full-
vöxnum brimlum, en tennur urt-
anna og kópanna eru mun styttri og
grennri. Þessar miklu tennur nota
rostungar til að verja sig, og einnig
til að róta upp lindýrum af hafsbotn-
inum, en aðalfæða þeirra eru ein-
mitt ýmiskonar skelfískur á grunns-
væðum.
Önnur útlitseinkenni rostunga
eru kamparnir og hinn stóri, þung-
lamalegi og næstum hárlausi
skrokkur. Fullvaxinn rostungur er
stórt og mikið dýr, getur orðið um
fjórir metrar að lengd og tvö tonn að
þyngd. Um er að ræða tvo stofna,
annars vegar Kyrrahafsrostunginn,
sem heldur til í Beringshafi, og hins
vegar Atlantshafsrostunginn, en
honum er skipt í tvö stofnbrot; vest-
urstofn sem lifir við Kanada og
Grænland, og austurstofn sem held-
ur til í Barentshafi, við Svalbarða,
Frans Jósefsland, Novaja Semlja og
Síberíu.
í útrýmingarhættu
Rostungum stafar lítil hætta af
rándýrum á norðurslóðum. Selir
hræðast þá og ísbirnir sniðganga
þá, því rostungar eiga það til að ráð-
ast á ísbirni á sundi og drepa þá með
beittum vígtönnunum. Helstu óvinir
rostunganna eru því háhyrningar og
veiðimenn.
Rostungar hafa frá alda öðli verið
eftirsóttir vegna tanna sinna. Á
miðöldum voru þær verðmæt versl-
unarvara og jafnvel notaðar sem
gjaldmiðill. Á þeim tímum voru
flestallar afurðir dýranna nýttar; úr
húðinni voru t.d. gerðar sterkar ólar
í reiða og þess háttar. Helstu veiði-
þjóðir voru Norðmenn, ' Rússar,
Englendingar, Hollendingar og inú-
ítar. Það auðveldaði mönnum veið-
arnar, að þrátt fyrir góða heyrn og
gott lyktarskyn eru rostungarnir
mjög nærsýnir og því hægt að læð-
ast að þeim á móti vindi eða af hafi
og ráðast að þeim að óvörum. Þetta
voru samt engan veginn hættulaus-
ar veiðar, því að rostungarnir snér-
ust oft til varnar og fyrir kom, að
helsærður rostungur velti báti veiði-
mannanna og drap þá svo hvern á
fætur öðrum í sjónum, með því að
rífa þá á hol með vígtönnunum.
Á seinni hluta 17. aldar var rost-
ungsstofninn farinn að minnka
verulega, og rostungar hurfu af
mörgum svæðum, þar sem þeir
höfðu verið algengir áður fyn-, s.s. á
Bjarnareyju og Vestur-Svalbarða.
Árið 1952 var rostungurinn friðaður
um allt norðurhvel og hefur verið
það síðan. Inúítum í Síberíu, Alaska
og Kanada er þó heimilt að veiða
vissan fjölda dýra ár hvert. Rost-
ungurinn er enn í útrýmingarhættu.
Ekki er nákvæmlega vitað um
stofnstærðina, en áætlað hefur verið
að Kyrrahafsstofninn sé rúmlega
200 þúsund dýr en Atlantshafs-
stofninn ekki nema um 20 þúsund
dýr.
Forinnlausn spariskírteina veldur hærri vaxtagjöldum ríkissjóðs
Talið hagstætt
að greiða upp
lán ríkisins
VAXTAGJÖLD ríkissjóðs hækkuðu
um rúmlega tvo milljarða króna á
fyrstu sex mánuðum þessa árs mið-
að við sama tíma í fyrra. Þessi
auknu vaxtagjöld skýrast nánast al-
farið af sérstakri forinnlausn spari-
skírteina ríkissjóðs á þessu ári en
að sögn Þórðar Jónassonar, for-
stjóra Lánasýslu ríkisins, er hún til-
komin vegna þess tekjuafgangs sem
ríkissjóður er að skila. Menn telji
hagstætt að nota hann til að greiða
upp lán núna fremur en greiða
hærri vexti af þeim í framtíðinni.
Fram kemur í mánaðaryfirliti
fjármálaráðuneytisins um afkomu
ríkissjóðs að heildarútgjöld ríkis-
sjóðs fyrstu sex mánuði ársins
námu um 90 milljörðum króna en
það er um átta milljörðum meira en
á sama tíma í fyrra. Skýra hinar
auknu vaxtagreiðslur um fjórðung
þessarar hækkunar, að því er fram
kemur í yfirlitinu.
Þórður segir ástæðu þess að
vaxtagjöldin hækka á sama tíma og
verið sé að lækka skuldir ríkissjóðs
fyrst og fremst bókhaldslega; þegar
skuld sé greidd fyrir gjalddaga þá
færist vaxtagjöldin til gjalda fyrr
en ella hefði orðið og skilar sér í
minni vaxtagreiðslum síðar. Fyrir-
framgreiðsla vaxta með þessum
hætti komi einungis fram í uppgjöri
á greiðslugrunni og hafi ekki áhrif á
áætlun fjárlaga.
Segir hann aðspurður að þessi
forinnlausn spariskírteina sé í raun
hagstæð, vextir hafi verið tiltölu-
lega háir á skuldabréfamarkaði sem
geri það að verkum að hagstætt sé
fyrir ríkið að kaupa lánin til baka
enda sé verðið á skuldabréfum þá
lægra. Er hér um að ræða hið öfuga
samband vaxta og verðs bréfa.
Sama þróun að eiga sér stað
í mörgum Evrópulandanna
Þórður segir að í raun sé þetta í
fyrsta skipti sem ríkissjóður hafi
komist í þá stöðu að geta dregið svo
verulega úr skuldum sínum og raun
ber vitni. Sama þróun sé reyndar að
eiga sér stað í mörgum hinna
Evrópulandanna - ríkissjóðir séu
almennt að reyna að draga úr út-
gjöldum sínum á sama tíma og
tekjur þeirra eru að aukast. Lækk-
un skulda með umframfé ríkissjóðs
sé enda ein af fáum aðgerðum sem
ekki er þensluhvetjandi við núver-
andi aðstæður.