Morgunblaðið - 03.12.2000, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 2000 11
En ég vil sjá vandaðri vinnubrögð.
Endurskoðun á lax- og silungsveiðilögum
þar sem allir hagsmunaaðilar eiga aðild.
Forræði er út og suður, stundum hjá
umhverfisráðherra, stundum hjá land-
búnaðarráðherra, en þó oftast hjá
utanríkisráðherra.
astx>fnun, t.d. hvað varðar umferð
og öryggi skipaferða, legufæri og
fleira.“
Sjókvíaeldi hefur verið fundið
fleira til foráttu en að strokulaxar
geti erfðamengað villta laxa og bor-
ið í þá sjúkdóma og sníkjudýr. Mik-
ið hefur einnig verið rætt um
mengun af völdum slíkra stöðva.
Þvi hefur og verið varpað fram að
frárennsli frá slíku fískeldi geti
verið örvandi og hressandi fyrir líf-
ríki fjarðanna. Orri segir þetta
hlægilegt og heldur áfram:
„Þetta er mikil þrætubókarlist.
Við höldum okkar fram og þeir
svara með sínum meiningum. Fisk-
eldismennirnir hafa reynt að gera
lítið úr mengun af völdum stöðv-
anna, en það er varla tilviljun að 57
af 65 neyðarlokunum á veiðihólfum
smábátasjómanna í Skotlandi síð-
ustu tvö árin eru í námunda við
fiskeldisstöðvar. Skotar þekkja
þörungablómann vel og þegar sjó-
kvíaeldið var reynt fyrir austan á
sínum tíma reyndist blóminn eldinu
skæðari heldur en vatnskuldinn.
En varðandi mengunina þá hefur
komið í Ijós að lífræn mengun úr
þremur fyrirhuguðum fiskeldis-
stöðvum á Austfjörðum, 8 þúsund
tonna í Berufirði og Mjóafirði og 6
þúsund tonna í Reyðarfirði yrði á
við 120 þúsund manna byggðarlag
á hverjum einasta degi. Tökum
Mjóafjörð út úr. Þetta er mjósti
fjörður landsins og daglega færi í
hann frárennsli sem svaraði til 40
þúsund manna byggðar. Jafnvel lít-
il fiskeldisstöð hefur ögrandi áhrif
á vistkerfið og breytir því og fjarð-
arbotnar geta beðið mikinn skaða
þrátt fyrir hafstrauma. Þessi meng-
unarmál eru þannig vaxin að allar
Evrópuþjóðimar hafa á undaníom-
um áram hraðað í gegn margvís-
legum reglugerðum til að vernda
umhverfið fyrir vá fiskeldis. í lönd-
um eins og í Skotlandi er í gildi
Evróputilskipun um umhverfismat
(85/337/EC amended by directive
97/U/EC) sem beinlínis staðfestir
að fiskeldi sem annað hvort er ætl-
að fyrir 100 tonna lífsmassa eða
meira, eða nær yfir 1/10 hektara
svæðis eða er staðsett á viðkvæmu
svæði beri skilyrðislaust að sæta
umhverfismati. Það gildir einu hvað
pólitíkusar segja þar um. Á sama
tíma hunsar umhverfisráðherra að
láta sérfræðinga fjalla um mál eld-
isstöðvar sem er áttatíu sinnum
stærri. Ekki má, undir neinum
kringumstæðum, koma í veg fyrir
að aflað verði með sjálfstæðum
hætti álits óháðra sérfræðinga á
sviði fisksjúkdóma og erfðablönd-
unar villtra laxfiska með tilliti til
umfangsmikillar eldisstarfsemi.
Gefa verður hlutlausum aðilum
tækifæri til að segja skoðun sína.
Umhverfisráðuneytið má ekki leyfa
sér ótakmarkað eigið mat á stærð
og umfangi risaframkvæmda sem
skulu vera undanþegnar umhverfis-
mati. Enginn getur tekið sér slíkt
vald og stærð framkvæmda er eitt
af gmndvallarviðmiðunum sem ber
að skoða eitt og sér til að tryggja
markmið laganna um hvar pólitísku
mati lýkur og óháð fagmennska
tekur við. Annað er beinlínis í and-
stöðu við vönduð vinnubrögð og
eðli þeirra alþjóðasamþykkta sem
ísland hefur gengist undir.“
Hvaða stefnu viltu sjá mótaða í
þessum málum?
„Fyrst vil ég nefna að mér þykir
fiskeldi áhugaverður atvinnuvegur
og vel má vera að íslendingar geti í
framtíðinni haft miklar tekjur af
því. Þá myndi ég vfija sjá lands-
menn gera það gott í eldi á lúðu,
þorski, steinbít, hlýra og bleikju, en
slíkt eldi fellur mun betur að ís-
lenskri náttúm. En ég vil sjá vand-
aðri vinnubrögð. Endurskoðun á
lax- og silungsveiðilögum þar sem
allir hagsmunaaðilar eiga aðild.
Forræði er út og suður, stundum
hjá umhverfisráðherra, stundum
hjá landbúnaðarráðherra, en þó
oftast hjá utanríkisráðherra. Það
getur ekki gengið lengur. Þá mætti
nefna að áhugavert væri að meta
stöðu íslands í sambandi við rekst-
ur fiskeldisfyrirtækja. í upphafi er
þá nauðsynlegt að skoða kosti og
galla hinna ýmsu þátta fiskeldis í
samanburði við sjávarútveg og
veiði á villtum göngufiskum. Til
dæmis mætti gera samanburð á
þjóðhagslegri hagkvæmni, ímynd
og umhverfissjónarmiðum. Metin
yrði reynsla Islands af fiskeldi,
kannað hvernig öryggismálum væri
best háttað, staðið að rannsóknum,
hvar þeim sé helst ábótavant, skoð-
að samband fiskeldis og vistfræði-
þátta. í heild þyrfti að undirbúa
greinargerð sem nýst gæti Alþingi
og ráðuneytum við mótun opinberr-
ar stefnu.
Sem sagt að vinna heimavinnuna.
Eins og landið liggur núna er sýnt
að það á að reyna að æða af stað og
keyra þessar stöðvar af stað áður
en mönnum gefst ráðrúm til að
undirbúa nokkum skapaðan hlut.
Engin opinber undirbúningsvinna
hefur verið unnin og ekkert starfs-
fólk verið þjálfað hjá opinberum
stofnunum, lagarammi er varla til,
reglugerðir era af skomum
skammti og aðlögun að þeim al-
þjóðasamþykktum sem ísland hef-
ur tekist á hendur hefur ekki farið
fram. Ef í ljós kemur að stórrekst-
ur á sviði fiskeldis er áhugaverður
vettvangur fyrir íslendinga er
nauðsynlegt að allir íslendingar
standi jafnt að vígi, en í dag virðist
sem nokkur fyrirtæki ætli að nýta
sér vanmátt umhverfis- og land-
búnaðarráðuneytis til að tryggja
sér kvótaréttindi í gegnum utanrík-
isráðuneytið áður en nauðsynlegur
undirbúningur og takmörkun hefur
farið fram. Sé tekið mið af reynslu
Norðmanna má ætla að hvert út-
hlutað leyfi til fiskeldis sé mörg
hundrað milljóna virði. Varla getur
talist eðlilegt að ríkið færi nokkram
velunnurum sínum þessi leyfi á silf-
urfati og sitji sjálft uppi með allan
kostnað.
Alla þessa heimavinnu þarf að
hefja strax, því hún er meira og
minria öll óunnin og fátt er skelfi-
legra en fyrirhyggjulaus framtaks-
semi. Dæmi um það er tilraunaeld;
ið sem hafið er við Vogastapa. í
undanþáguplaggi, m.a. frá dýra-
lækni fisksjúkdóma á Keldum, dag-
sett 14. mars síðastliðinn, er ekki
stafkrókur um tilkynningaskyldu.
Það er enginn óháður aðili sem
fylgist með því hvaða magn fer inn
í og út úr stöðinni. Fyrir vikið
verða allar tölur marklausar síðar
meir vegna þess að menn kunna
ekki að búa til reglur hér á landi.
Stjómvöld verða að ganga hér á
undan með góðu fordæmi. Fá hing-
að virta sérfræðinga og vísinda-
menn til að skoða aðstæður. Nýta
enn fremur þekkingu þeirra sér-
fræðinga sem hér era fyrir. Kanna
allt sem málefnið varðar í ná-
grannalöndunum, nýta sér reynslu
manna þar á bæjum. Marka stefnu.
Þegar það er búið þá er kominn
tími til að taka næsta skref. Fyrr
ekki.“
Heiðursmanna-
samkomulagið
Orri hugsar sig um og rifjar upp
atvik sem geri stöðu mála í dag enn
sérkennilegri. í framhaldi af deil-
um um fiskeldi á áranum 1986-88
var sett upp nefnd til að móta
framtíðartillögur um fiskeldismál á
íslandi og sérstaklega hvað varðaði
framandi laxastofna. Var mönnum
þá þegar ljóst að þeir gætu valdið
búsifjum á villtum stofnum. Orri
rifjar upp, að í nefndinni hafi verið
Guðmundur G. Þórarinsson, þáver-
andi formaður Landssambands
fiskeldis- og hafbeitarstöðva, Ámi
ísaksson veiðimálastjóri, Böðvar
Sigvaldason, formaður Landssam-
bands veiðifélaga, og Rafn Hafn-
fjörð, þáverandi formaður Lands-
sambands stangaveiðifélaga. .^AJlir
nefndarmenn komust einróma að
sameiginlegri niðurstöðu og undir-
rituðu heiðursmannasamkomulag
hinn 25. október 1988. Samkomu-
lagið var um að norskættuð hrogn,
seiði eða lax færa aldrei í hafbeit
eða til eldis í sjókvíum við strendur
íslands, aðeins með tilteknum skil-
yrðum í strandeldisstöðvar. Nú
reynir á þetta heiðursmannasam-
komulag.“