Morgunblaðið - 03.12.2000, Qupperneq 12

12 SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 2000
MORGUNB LAÐIÐ
Ríkisstjórn Yoshiros Mori
í Japan heldur velli um sim
Stjórn Yoshiros Mori riöaöi til falls á dögur
um einungis fimm mánuöum eftir aö hún
tók viö völdum í Japan. Hulda Sveinsdótti
fréttaritari í Japan, rekur ástæóur þess og
hvernig tókst aö bjarga stjórninni fyrir horn.
Yoshiro Mori, forsætisráðherra Japans, sést hér í þungum þönkum meðan hann bíður eftir að heyra úrslitin i
atkvæðagreiðslu um vantrauststillögu á þingi fyrir skömmu. Mori hélt velli en staða hans er talin veik.
Reuters
Frekari
innan I I
möguleí
YOSHIRO Mori komst til
valda í Japan í apríl síðast-
liðnum þegar þáverandi for-
sætisráðherra landsins,
Keizo Obuchi, veiktist
skyndilega og dó. Tveimur
mánuðum síðar leiddi Mori
svo samsteypustjóm flokks síns,
Frjálslynda lýðræðisflokksins (FLF),
Komei og Nýja íhaldsflokksins til sig-
urs í kosningum til neðri deildar jap-
anska þingsins. En þó Mori hafi
þannig hlotið visst umboð kjósenda
þá hefur hann aldrei notið mildlla vin-
sælda eða mikils trausts meðal
þeirra. Ymsar yfírlýsingar hans hafa
þótt vægast sagt glannalegar og
frammistaða hans í umræðum í þing-
inu þykir heldur slök. I skoðanakönn-
un sem fram fór í byrjun nóvember
kom svo í Ijós að ríkisstjóm Mori naut
stuðnings aðeins 20% kjósenda á
meðan 70% lýstu sig andvíga henni.
Stjómarandstaða Lýðræðisflokks,
Frjálslynda flokks, Kommúnista-
flokks og Sósíaldemókrataflokks hót-
aði þá að leggja fram vantrauststil-
lögu á rfldsstjómina. Það gerist
reyndar ósjaldan í japönskum stjóm-
málum að stjómarandstaðan leggi
fram vantrauststillögur. Oftast vekja
þær litla athygli því FLF hefur haft
það góða stöðu í þinginu að engin leið
hefur verið fyrir stjómarandstöðuna
að fa sínu fram. Nú bar hins vegar svo
við að útlit var fyrir að tillagan yrði
samþykkt og um tveggja vikna skeið
töluðu Japanir varla um annað en
framtíðjapanskrastjómmála. Fjölm-
iðlar vora undirlagðir af þessu eina
máli og var sagt að ef rfldsstjómin
félli gætu orðið breytingar á japönsk-
um stjómmálum engu minni en þær
sem urðu árið 1993 þegar 39 þing-
menn FLF greiddu atkvæði gegn rík-
isstjóm Miyazawa og felldu hana. Það
var í fyrsta sinn í 38 ár að FLF missti
völdin.
Nú gerðist það að einn af helstu
frammámönnum FLF, Koichi Kato,
lýsti því yfir að hann myndi hugsan-
lega sitja hjá, og jafnvel styðja van-
trauststillögu stjómarandstöðunnar.
Sagt er að Kato hafi lengi haft auga-
stað á forsætisráðherraembættinu.
Hann hefur alla tíð haldið ákveðinni
fjarlægð frá Mori og uppá síðkastið
gerst þó nokkuð gagnrýninn á for-
sætisráðherrann. Kato hélt því fram
að hann nyti í þessu stuðning almenn-
ings.
Þrátt fyrir það hefði atkvæði Kato
eins auðvitað ekki skipt máli þar sem
rfldsstjómin hefur tryggan meiri-
hluta. Það sem hér spilar inn í er að
FLF skiptist í nokkrar klíkur sem
eru um margt sjálfstæðar. Er Kato
leiðtogi næststærstu klíkunnar innan
flokksins og gerðu stjómmálaskýr-
endur ráð fyrir því að meðlimir henn-
ar myndu fylgja leiðtoga sínum. Kato
tókst svo að fá annan áhrifamikinn
klíkuforingja innan FLF, Taku
Yamasaki að nafni, í lið með sér. Sam-
an hafa Kato- og Yamazaki-klíkurnar
64 þingmenn, nógu marga til þess að
fella stjórn Mori. Tóku nú við miklir
fundir þar sem forystumenn FLF
reyndu eftir megni að telja um fyrir
Kato og félögum hans. Fjölmiðlar
spáðu því allt fram á síðustu stundu
að stjómin myndi falla. Svo fór þó að
lokum að Kato og félagar hans gengu
úr skaftinu, báru fyrir sig veikindum
og mættu ekki til þingfundar frekar
en að greiða atkvæði með tillögunni.
Mori hélt því velli en stjórnarand-
stöðuflokkarnir og almenningur undu
þessum málalokum illa og fannst sem
Kato hefði svikið sig.
Valdabarátta
Hvemig kom til þess að stjórn
Mori féll nærri því aðeins fimm mán-
uðum eftir að hún hélt meirihluta sín-
um í kosningum til neðri deildar
þingsins? Hér er fyrst til að taka að
þó Mori hafi haft ákveðið umboð frá
kjósendum þá hefur hann aldrei notið
trausts eða virðingar japansks al-
mennings. Kosningasigur stjómar-
innar í júní má mest rekja til þess að
kjósendur vantreysta stjómarand-
stöðunni, sem er sundruð og hefur
ekki tekist að skýra stefnu sína. Það
hefur svo komið sífellt betur í Ijós eft-
ir því sem liðið hefur á haustið að Jap-
anir treysta Mori ekki til þess að leiða
þjóðina út úr þeim efnahagsörðug-
leikum sem hún stendur frammi fyr-
ir. Þá telja margir Japanir að Mori sé
ekki líklegur til þess að auka hróður
landsins á alþjóðavettvangi, nema
síður sé.
Til þess að bæta gráu ofan á svart
þá verða kosningar til efri deildar jap-
anska þingsins næsta sumar. Margir
þingmenn FLF hafa áhyggjur af því
að stjómin tapi þar meirihluta sínum
vegna óvinsælda Mori. Þá einkennist
skipulag FLF mjög af klíkum sem
era um margt sjálfstæðar einingar
innan flokksms. I FLF era nú um sjö
klíkur og eru nánast allir þingmenn
flokksins meðlimir í einni af þessum
klíkum. Skipulag hópanna er slíkt að
meðlimimir tengjast foringja kl£k-
unnar sterkari böndum en formanni
flokksins. Flokksagi er þannig frekar
lítill og þó að Mori njóti stuðnings
þriggja stórra klíkna og tveggja
minni þá eru klíkur þeirra Kato og
Yamasaki nánast óopinber stjórnar-
andstaða innan flokksins sjálfs.
Þegar ljóst var að þeir Kato og
Yamasaki hugðust veita vantrausts-
tillögu stjómarandstöðunnar fylgi
sitt bjuggust þannig flestir við því að
stjórn Mori væri fallin. Gerðu menn
ráð fyrir því að félagar þeirra Kato og
Yamasaki myndu fylgja foringjum
sínum og að þar með væru komin
nógu mörg atkvæði til að tryggja
framgang tillögunnar. Svo fór þó
ekki. Kato klíkan klofnaði og tals-
verður hluti hennar, aðallega eldri
þingmenn, fylgdi fyrrum leiðtoga
klíkunnar og núverandi fjámiálaráð-
herra, Kiichi Miyazawa, og greiddi at-
kvæði gegn vantrauststillögunni.
Valdajafnvægi
milli fylkinga
En hvemig stóð á því að svo fór
sem fór? Og hvers vegna í ósköpun-
um leyfðu framámenn FLF ekki til-
lögunni fram að ganga, ýttu Mori til
hliðar og gerðu Kato, sem naut stuðn-
ings almennings, að forsætisráð-
herra?
Hér er fyrst til að taka að Mori var
tilnefndur sem eftirmaður Obuchi á
lokuðum fundi fimm valdamestu
manna FLF. Það hefði óumdeilan-
lega verið álitshnekkir fyrir þá, og
orðið til þess að draga úr tiltrú manna
á dómgreind þeirra, að þurfa að við-
urkenna að Mori væri óhæfur forsæt-
isráðherra eftir aðeins hálft ár á vald-
astóli. Margt bendir reyndar til þess
að framámenn FLF hafi misst alla til-
trú á Mori. En áður en þeir leyfa Mori
að falla verða þeir þó að koma á
ákveðinni fjarlægð milli sín og hans.
í öðru lagi hefði hallarbylting á við
þá sem Kato stefndi að líka getað
klofið flokkinn sem hefði veikt hann
verulega i kosningunum næsta sum-
ar. Þá má geta eins sérkenna jap-
anskra stjómmála. Það er stundum
haft á orði að á bak við mikla menn
standi miklar konur. I Japan er það
annar maður, en það hefur lengi ein-
kennt japönsk stjórnmál, og reyndar
stjómskipulag allt, að valdamesti
maðurinn er oft ekki sá sem skipar
hæsta embættið heldur maðurinn
sem stendur honum við hlið. Það
vakti athygli að Mori sjálfur kom op-
inberlega mjög lítið að þessu máli en
sá sem fremst gekk í því að telja um
fyrir þeim Kato og félögum var Hir-
omu Nonaka, aðalritari FLF, sem er
nú sennilega valdamesti maðurinn í
japönskum stjómmálum. Hann lagði
hart að Kato og fylgismönnum hans
að styðja stjómina eða segja sig úr
flokknum ella. Hann hótaði því jafn-
vel að þeir flokksmenn sem greiddu
atkvæði með vantrauststillögunni
yrðu reknir úr flokknum fyrir brot á
flokksaga. Þegar Ijóst var hvert
stefndi sagðist Kato ekki geta farið
fram á það við fylgismenn sína að þeir
fylgdu honum í gegn um þessa at-
kvæðagreiðslu þar sem þar væri um
pólitískt sjálfsmorð að ræða, allir
yrðu þeir að lfldndum reknir úr
flokknum.
Nonaka lýsti því afdráttarlaust yfir
að ef vantrauststillagan yrði sam-
þykkt yrði þingi slitið og boðað til
nýrra kosninga til neðri deildar
þingsins. Hér var sennilega full al-
vara á ferðum því blaðamanni er
kunnugt um að allt fram á síðustu
stundu vora liðsmenn FLF í héraði
að búa sig undir kosningar. Nú er að-
eins hálft ár frá síðustu kosningum.
Kosningabaráttan í Japan kostar
mikla peninga og það var alveg ljóst
að slíkt yrði mjög erfitt fyrir marga
óbreytta þingmenn. Fyrir uppreisn-
armenn yrði það enn erfiðara vegna
þess að þeir hefðu ekki fengið neinn
styrk fra flokknum sjálfum. Þó að
stjóm Mori sé óvinsæl og gera hefði
mátt ráð fyrir því að flokkurinn
myndi tapa einhveiju fylgi kæmi til
kosninga þá er talsverður hluti af
fylgi flokksins frekar traustur. Upp-
reisnarmenn innan flokksins hefðu
hins vegar staðið frammi fyrir því að
berjast um fylgi þeirra sem era á móti
stjóminni við fjóra stjómarandstöðu-
flokka og það án þess að hafa aðgang
að þeim fjármunum sem þingmenn
FLF era vanir að hafa í kosningum.
Hér virðist Kato hafa misreiknað
sig eitthvað. Hann hefur sennilega
ætlað sér að knýja FLF forystuna til
þess að afhenda sér forsætisembætt-
ið í skiptum fyrir einingu flokksins.
En þó klofningur hefði auðvitað
reynst flokknum erfiður höfðu Kato
og félagar hans þó á endanum meiru
að tapa. Ef þeir hefðu greitt atkvæði
gegn stjóminni hefðu þeir án efa ver-
ið reknir úr flokknum og með því
hefði endi líka verið bundinn á póli-
tískan frama þeirra. Þó FLF hafi
klofnað og missti völdin árið 1993 þá
komst flokkurinn mjög fljótt til valda
aftur. Maðurinn sem stóð að klofn-
ingnum, Ozawa, er nú formaður lítils
og valdalauss stjómarandstöðu-
flokks. Þó klofningur hefði að sjálf-
sögðu veikt FLF þá hefði flokkurinn
samt staðið eftir sem langstærsti
stjórnmálaflokkur landsins.
Efb'rmálar
Það er alveg Ijóst að Kato hefur
með þessum málalokum beðið tals-
verðan álitshnekki meðal almenn-
ings. Hann segir sjálfur að hann hafi
flýtt sér of hratt og ekki undirbúið
jarðveginn nógu vel. Ljóst er að hann
hefur ekki gengið fyllilega úr skugga
um að hann nyti stuðnings allra klíku-
manna sinna áður en hann reis upp
gegn stjórn Mori. Kiichi Miyazawa
fyrram forsætisráðherra Japan og
fyrrum leiðtogi Kato klíkunnar lýsti
því yfir að hann myndi ekki styðja
vantrauststillöguna. Það var hinsveg-
ar athyglisvert að ástæðan sem Miy-
azawa gaf var ekki sú að hann styddi
Mori, heldur hitt að hann gæti ekki
stutt vantrauststillögu gegn eigin
flokki sem væri studd af Kommún-
istaflokknum.
En ef Kato hefur þannig tapað áliti
almennings virðist Nonaka hafa
styrkt sig enn frekar í sessi. Mori á
honum pólitískt líf sitt að launa og
flokkurinn allur honum það að þakka
að líf stjórnarinnar hefur fengist
framlengt og eining flokksins tryggð
um hríð.
Fjölmiðlar eru ekki á einu máli um
aðgerðir Kato. Hægri sinnaða dag-
blaðið Nihon Keizai Shimbun gagn-
rýndi hann mjög og sagði óljóst hvers
vegna hann hefði ákveðið að hætta að
styðja stjóm Mori nú og hvað hann
ætlaðist fyrir ef hann fengi sitt fram
og Mori segði af sér. Önnur blöð voru
Kato hliðhollari. Yomiuri Shimbun
sagði til dæmis að Mori sjálfur bæri
ábyrgð á því hvemig komið væri og
að nauðsynlegt væri fyrir flokkinn að
enðurskoða skipulag sitt og stjómar-
hætti.
Ólíklegt er að flokkurinn muni
refsa Kato fyrir uppreisn hans en
ljóst er að margir innan flokksins era
ekki á því að fyrirgefa Kato í bráð.
Kato hópurinn er nú klofinn í tvennt,
þá sem studdu Kato og þá sem
ákváðu að styðja ríkisstjómina, og er
enn óljóst hvort takast muni að halda
klíkunni saman. Það er hinsvegar líka
ljóst að margir þeirra sem greiddu at-
kvæði gegn vantrauststillögunni vilja
samt sem áður að Mori segi af sér
sem fyrst. Til þess að græða sárin
hefur Kato lýst því yfir að hann muni
ekid taka þátt í opinberam uppákom-
um á vegum FLF tO þess að taka
ábyrgð á gerðum sínum. Yamasaki
hefur hins vegar sagt að ef stuðning-
ur við stjómina verði áfram fyrir neð-
an 30% þá muni flokkurinn tapa í
kosningunum til efri deildarinnar
næsta sumar. Hann segist því munu
halda afram að kreijast afsagnar
Mori ef vinsældir stjómar hans vaxi
ekki.
Mesta athygli hafa þó vakið um-
mæli sem Nonaka lét falla nýlega.
Hann lét svo um mælt að Mori væri
hollt að hafa í huga að þó vantraust-
stillagan hefði verið felld þá fælist í
því ekki sjálfkrafa traustsyfirlýsing á
Mori og stjóm hans. Sumir hafa viljað
skilja þessi ummæli sem svo að koma
eigi Mori frá í uppstokkun í rflds-
stjóminni sem fyrirætluð er í byijun
desember. Hefur því jafnvel verið
haldið fram Nonaka hafi gert sam-
komulag við Kato um að hann myndi
draga andstöðu sína til baka í bili
gegn því að verða forsætisráðherra
síðar. Þetta verður að teljast vafa-
samt. Allt látbragð Kato var á þann
veg að ráða má að málalok voru hon-
um mikið áfall. Þá virðist ljóst að það
vora stuðningsmenn Kato sem yfir-
gáfu hann en eklri öfugt. Með þessum
málalokum hefur Kato líka beðið
álitshnekki meðal almennings og það
væri tæpast í samræmi við hagsmuni
FLF að gera hann að forsætisráð-
herra síðar. Frekar er að líta á orð
Nonaka sem áminningu til Mori um
það hverjir það eru sem fara með hin
raunverulegu völd. Einnig má af þeim
ráða að Nonaka sé að kom á nokkurri
fjarlægð á milli sín og Mori. Þó svo að
Mori verði forsætisráðherra Japan
enn um sinn era allir sammála um að
það verði þó ekki nema eitthvað fram
á næsta ár.