Morgunblaðið - 03.12.2000, Blaðsíða 34

34 B SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Ólafur
biskup
- Æviþættir
*
Almenna útgáfan hefur gefíð út bókina 01-
afur biskup - Æviþættir. Björn Jönsson
/ 7
skráði. I henni lýsir Olafur Skúlason
óvenjulegu lífshlaupi. Hann segir t.a.m. frá
fyrstu prestskaparárum sínum í Dakota í
Bandaríkjunum, starfí sem fyrsti æskulýðs-
fulltrúi þjóðkirkjunnar og árunum þegar
hann þjónaði í Bústaðasókn.
/
LAFUR var prestur í Bú-
staðasókn í 25 ár. Framan
af var messað í Réttar-
holtsskóla, og þar fór safn-
.-a^arstarf einnig fram. Strax varð
þröngt um fólk í messum og ekki síð-
ur barnastarfi sem hvort tveggja var
mjög vel sótt.
Því var fljótlega farið að huga að
byggingu Bústaðakirkju. Frá undir-
búningi hennar er sagt í kaflanum
Ljós og skuggar í þjónustunni. Hluti
hans er birtur hér.
Bygging Bústaðakirkju
„í fyrstu vorum við í vandræðum
með lóð fyrir Bústaðakirkju. Aform-
að hafði verið að byggja eina kirkju
Bústaðasókn og Grensássókn.
Þá var talað um að lóð við Grens-
ásveginn væri nokkuð miðsvæðis.
Eftir að horfið var frá því, blessunar-
lega, að hafa eina kirkju fyrir bæði
hverfin, þá var náttúrulega sjálfgef-
ið, að okkar kirkja yrði að vera austar
og meira miðsvæðis í Bústaðasókn-
inni. Við fengum úthlutað lóð fyrir
austan íþróttahús Réttarholtsskól-
ans efst uppi á holtinu. Þar hefði hún
trónað fallega og vel. En það voru
ýmis ljón á veginum. Það lá hitaveitu-
stokkur yfir holtið og það var útilok-
að að gera neitt á meðan hann var
þama. Annaðhvort varð að fjarlægja
hann eða grafa hann niður í jörð eins
og starfsmenn borgarinnar sögðust
gjla að gera. Svo var líka^byggð
þama stór og háreist blokk, Ásgarð-
ur 75. Hún hefði skyggt mjög á
kirkjuna. í þriðja lagi var þetta áveð-
urs og mjög vindasamt þarna, oft rok
uppi á háhæðinni, svo erfitt hefði ver-
ið að athafna sig. Öll ákvörðunartaka
dróst von úr viti, þannig að við gáf-
umst endanlega upp og fengum út-
hlutað nýrri lóð, yndislegri lóð, þar
sem kirkjan stendur nú. En þar
höfðu verið garðar og hænur í næsta
nágrenni og strákar höfðu þarna
sparkvöll til þess að leika sér á. Þeir
komu til mín eftir að ég hafði tekið
fyrstu skóflustunguna að Bústaða-
kirkju 1966. Ég hélt að þeir ætluðu
að kvarta yfir því að nú væri ýtan
búin að eyðileggja völlinn þeirra, en
þá sögðu þeir við mig: áVið hlökkum
til að fá kirkjuna, en heldurðu að þú
gætir ekki hjálpað okkur að fá annan
sparkvöll? Okkur langar svo til að
halda áfram, þó við viljum endilega fá
kirkjuna.Ö Það tókst að fá annan völl
fyrir þá niðri í Fossvogsdalnum mitt
á milli Fossvogsblettanna, en svo
vom húsin kölluð þar áður en form-
leg götuheiti og húsnúmer komu til
sögunnar. Konan, sem var með
hænsnabúið, amaðist ekki heldur við
þessu, allt féll í ljúfa löð og allir fögn-
uðu innilega og vel. Axel Sveins hafði
«s4tt að taka fyrstu skóflustunguna, en
nann var veikur og harmaði ég það
mjög, því hann átti svo sannarlega
þann heiður skilið. Það varð því að
ráði, að þar sem ég hafði nú komið
mikið að þessu máli, óskaði sóknar-
nefndin eftir að ég tæki fyrstu skófl-
ustunguna og var það stutt af bisk-
upi. Það var stór dagur 7. apríl 1966.
Við komum þama saman klukkan
átta að morgni. Biskup og dómpróf-
astur heiðraðu okkur með nærvera
sinni auk Harðar Bjamasonar húsa-
meistara ríkisins. Það var beðið um
blessun vegna verksins sem fram-
undan væri og hvert okkar sá fyrir
sér kirkjuna rísa. Síðan tók ég fyrstu
skóflustunguna og þar með fór ýta af
stað. Smíði Bústaðakirkju var hafin.
Þegar við voram að undirbúa
þessa miklu framkvæmd var kosin
byggingarnefnd. Formaður var Ottó
A. Michelsen og með honum voram
við Þorleifur Th. Sigurðsson bygg-
ingarmeistari. Við byrjuðum á að
gera áætlun um hvernig hús við vild-
um fá og þá fyrst og fremst hvers
konar starfsemi ætti að vera í húsinu.
Ég byggði á reynslu minni og þeir á
þekkingu sinni á ýmsum sviðum.
Okkur tókst að koma saman mjög
góðri áætlun, sem síðan var unnið
eftir að veralegu leyti. Við höfðum
t.d. alltaf harmað það í Réttarholts-
skóla, að þar var engin aðstaða
frammi í anddyrinu til að deila geði
og rabba saman. Því lögðum við sér-
staka áherslu á, að forkirkjan yrði
rúmgóð og stór með góðum fata-
hengjum og salernisaðstöðu. Það
stóðst allt saman. Mjög tóku með-
nefndarmenn mínir og sóknarnefnd-
in tillit til allra minna óska, þangað til
þeir sögðu við mig á einum sóknar-
nefndarfundinum: „Það er eitt sem
við ætlum að ráða og þú hefur ekkert
um það að segja.“ Ég fór að velta fyr-
ir mér: „Hvað hefur nú gerst? Hef ég
eitthvað gert af mér og móðgað þá?“
Brátt kom svo skýringin: „Við ætlum
að ráða því að sætin í kirkjunni verði
rúm og góð. Við eram orðin þreytt á
því að sitja á þessum skólastólum í
Réttarholtsskóla. Við viljum fá al-
mennileg sæti þegar við flytjum í
kirkjuna okkar.“ Sannarlega hafði ég
ekkert á móti þessari ósk, en hún
sýnir, að auðvitað var það erfitt að
sitja á þessum skólastólum, en eng-
inn hafði kvartað fyrr en við sáum
fram á betri daga.
Húsameistara ríkisins, Herði
Bjarnasynþ var falið að teikna
kirkjuna. Ég fagnaði því mjög, sá í
hendi mér, að hefðum við samkeppni,
þá mundi það bæði verða kostnaðar-
samt og framkvæmdir dragast á
langinn. Engin vissa væri heldur fyr-
ir því að við fengjum þá teikningu,
sem við væram ánægð með. Við fór-
um svo á fund Harðar, sem tók erindi
okkar mjög vel. Kvaðst hann fagna
því að fá að teikna kirkjuna, ekki síst
þar sem frændi hans ætti að þjóna.
Hörður er nú látinn svo sem kunnugt
er. Hann hófst þegar handa við teikn-
inguna, en þar sem hann hafði mikil
umsvif og í mörg horn að líta, þá fól
hann Helga Hjálmarssyni arkitekt,
sem þá var nýkominn til landsins eft-
ir nám í Þýskalandi, framhald verks-
ins. Helgi var sonur Hjálmars Vil-
hjálmssonar og Sigrúnar Helga-
dóttur, sem áttu heima í sama húsi og
við í Drápuhlíð 7, svo við könnuðumst
vei hvor við annan.
Ég var mjög ánægður með að
Byggt á bjargi. Bústaðakirkja rís.
Smíði Bústaðakirkju hafin, 7. maí 1966. F.v.: Presturinn, Guðmundur
Hansson, formaður sóknarnefndar, Sigurbjöm biskup og Hörður
Bjarnason, húsameistari ríkisins.
húsameistari skyldi fela honum þetta
verk. Og þegar Helgi stofnaði sína
eigin stofu, þá sagði Hörður af sínum
mikla skiiningi og tillitssemi, að það
væri eðlilegt að Helgi færi með þetta
verkefni með sér og afsalaði sér þar
með höfundarrétti af því. Upp frá því
hefur alltaf verið sagt, að Helgi
Hjálmarsson hafi teiknað Bústaða-
kirkju. En fyrstu skrefin og fyrstu
áfangamir vor þó allir á ábyrgð og
undir leiðsögn Harðar Bjamasonar.
Hann átti sinn óumdeilanlega þátt í
gifturíkum framgangi verksins, því
„miklu veldur sá sem upphafinu veld-
ur.“ Ég held að við Ottó Michelsen
höfum komið á stofuna til Helga
a.m.k. vikulega til þess að fylgjast
með gangi mála. Helgi setti alltaf upp
alveg sérstakan svip og það var eins
og honum brygði þegar við komum
og sáum að hann var að vinna í öðrum
verkefnum, en það líkaði okkur ekki.
Samstarfið við Helga var einstaklega
gott og ánægjulegt, þegar á heildina
er litið. Eitt var það þó, sem ég fékk
hann ekki til að fallast á. Hann hafði
kórsvæðið fyrir framan altarið alltof
þröngt. Ég margreyndi að sýna hon-
um fram á að þetta væri ekki nógu
rúmt, t.d. fyrir tvöfalt brúðkaup, þá
kæmust ekki fjórir stólai’ fyrir sitt
hvora megin. Hann skellti skollaeyr-
unum við þessu og harðneitaði að
gera nokkrar breytingar, svo að ég
fékk Davíð Kr. Jensson bygginga-
meistara kirkjunnar í lið með mér.
Hann tók málið í sínar hendur og
færði tröppurnar upp í kórinn framar
í kirkjuna. Við það dýpkaði kórinn
svo mikið, að það vora engin vand-
kvæði lengur að koma fyrir stólum þó
að tvenn brúðhjón giftu sig í senn,
með svaramönnum að auki. Þá vora
stundum skírð yfir tuttugu böm í
sömu athöfninni. Með þessari breyt-
ingu komust allir vel fyrir ánjaess að
fólkinu væri þjappað saman. Ég tók á
mig alla ábyrgð vegna þessarar
breytingar, en Davíð var dálítið
áhyggjufullur. Svo var það mörgum
árum seinna að ég spurði Helga, þeg-
ar við voram að tala eitthvað um
kirkjuna, hvort hann hefði tekið eftir
nokkram breytingum frá því sem
teikningar gerðu ráð fyrir í kómum.
„Nei,“ sagði Helgi, „er þetta ekki allt
eins og það átti að vera?“ „Jú, eins og
það á að vera, en ekki eins og þú ætl-
aðir að hafa það.“ Því næst sagði ég
honum frá ráðabruggi okkar Davíðs.
Hann hló bara og sagði: „Já, þetta er
rétt hjá þér, þetta er miklu betra.
Hitt hefði verið erfitt.“ „Svona er
það,“ sagði ég. „Það er mikill munur
á hvort maður er að koma beint frá
prófborði, og skiptir ekki öllu máli
hvort um er að ræða guðfræðing eða
arkitekt. Maður veit allt best sjálfur
á meðan reynslan hefur ekki komið
við sögfu. Það sem lært var er þá hinn
heilagi sannleikur. Maður þekkir
þetta svo sem úr eigin starfi,
prestsstarfinu. Engir era eins gagn-
rýnir á ræður presta og verðandi
prestar eða verðandi guðfræðingar,
af því að þeir vita allt saman best,
blessaðir."
Þingað á fjarlægum slóðum
Olafur biskup sótti fyrir kirkjunn-
ar hönd fundi víðsvegar um heiminn
og var um tíma í stjórn Lútherska
heimssambandsins. Hann fór t.a.m.
til Brasilíu á áttunda allsherjarþing
þess. Auk þess að starfa á þinginu
fóru fulltrúar í nokkrar skoðunar-
ferðh’ - til að mynda á öskuhauga þar
sem fólk hafði komið sér fyrir í
hreysum.
„Þarna tókum við þátt í ýmsum
fundahöldum. Okkur var sagt frá
högum fólks í Brasilíu. Þarna komu
ýmsir sem unnu að því að hjálpa þeim
sem verst vora staddir, sögðu okkur
frá og sýndu okkur myndir máli sínu
til skýringar. Mikið var talað um
regnskógana, fólkið sem ætti heima
þar og hvemig samtíminn væri sífellt
að þrengja meira og meira að því, svo
það væri að glata jafnvel því litla sem
það hefði haft. Þá var farið með okk-
ur í skoðunarferðir um borgina, sem
var allstór. Margt var þar merkiiegt
að sjá. En minnisstæðust verður okk-
ur áreiðanlega ferðin sem var farin út
á öskuhaugana, raslahaugana í bæn-
um. Áður en við komum þangað skip-
aði fararstjórinn okkur að skrúfa
vandlega upp allar rúður, ekki aðeins
til þess að verja okkur gegn flugum,
sem vora eins og ský heldur vegna
lyktarinnar. Þótt allar rúður væra
uppskrúfaðar þegar við keyrðum inn
á raslahaugana, þá var óþefurinn svo
yfirþyrmandi, að sló fyrir brjóst.
Þaraa var fullt af fólki sem hafði
komið sér fyrir í hreysum á ösku-
haugunum og hafði auk þess allt sitt
viðurværi þarna. Það sem fólkið
einkum aðhafðist var að skoða raslið
sem borgarbúar hentu og athuga
hvort eitthvað væri þar nýtilegt, ann-
aðhvort fyrir þá sjálfa sem þama
bjuggu eða hægt væri að selja og
kaupa eitthvað fyrir. Óþefurinn, ör-
birgðin, sóðaskapurinn var svo yfir-
þyrmandi, að ég er sannfærður um,
að þegar að kvöldverðinum kom, þá
gat ekkert okkar sagt eitt einasta orð
hvað þá borðað.
Við fundum alveg sérstaklega til
með bömunum. Mörg þeirra sem al-
ast upp í þessum hreysum eiga þar
heima alla ævi, fara aldrei í skóla og
bað þekktist ekki. Á þessu formóti
var í raun og vera verið að kynna
okkur og koma okkur í snertingu við
yfirskrift þingsins, sem tekin var úr
2. Mósebók: „Ég hefi heyrt neyðaróp
lýðs míns.“ Heimsókn okkar á ösku-
haugana varð jafnvel enn meira lif-
andi fyrir okkur þegar við fóram í
önnur hverfi þarna í Brasilíu, þar
sem auðæfin vora yfirþyrmandi ef
marka mátti hvemig fólkið bjó. Þar
vora vopnaðir verðir allt í kring til
þess að veita forréttindafólkinu
hvers konar vemd. En fram hjá því
verður ekki horft, að misskipting
auðsins í Brasilíu er næstum ólýsan-
leg.
Hanselmann biskup
Meðal þeirra fjölmörgu sem Ólaf-
ur kynntist í alþjóðlegu starfi
kirkjunnar var þýski biskupinn Han-
selmann, þá forseti Lútherska
heimssambandsins. Af honum fóra
óskapa sögur.
„Þingið sjálft gekk mjög vel fyrir
sig. Þar var aðalumræðuefnið ný lög
og stefnuskrá fyrir Lútherska
heimssambandið. Fjármálahliðin var
orðin mjög erfið og það varð að finna
einhverjar leiðir til þess að draga úr
kostnaði. Það var ekki svo auðvelt að
auka við tekjumar. Þýska kirkjan
varð að sníða sér stakk eftir vexti og
gat ekki látið jafn mikið af hendi
rakna, eins og hún hafði áður gert.
í fararbroddi þeiira sem vora að
kynna þetta nýja framvarp að lögum