Alþýðublaðið - 05.03.1959, Blaðsíða 6

Benedikt Gröndal:
loFTVOG íslenzkra stjórn-
jtríála er fallandi þessa dag-
ana. Hún boðar stþrm, sem
mun næða um sjálft lýðræðis
skipulag þjóðarinnai'. Lands-
:menn greinir á um kosninga-
Jiætti tl a'lþingis, og er tíðinda
að vænta aí þeirn sökum.
Jafhrétti borgaranna um
stjórn landsins er gamalt bar-
átíumál Alþýðuflokksins. —
Hann félsk kosningariféttinn
færðan úr 35 og 25 árum í 21.
Hann fékk til handa fátækl-
ingum' og styrkþegum sama
pólitíska rétt og auðmenn áð-
ur höfðu einir, Og fiokkurinn
átti mikinn þátt í því, að hlut-
fallskosningar voru teknar
upp í Reykjavík 1920. Þá
'komst Jón Baldvinsson á þing
og gerðist foru'stumaður bar-
áttunnar fyrir fullkomnu rétt
læti í kosningaskipan, Hann
vildi ekki aðeins tryggja, að
jþingmannatala hinna ýmsu
fiokka væri í sem fýllstu sam
jræmi við kjósendafjölda
iþeirra, heldur einnig girð.a
fyrir, að minnihlutinn gæti
borið meirihlutann ofurliði
«m úrslit mála. Takið eftir
Jjessum orðum Jóns Baldvins-
sonar, sem hafa verið kjarninn
í stefnu Alþýðuflokksins í
jkjördænfamálinu í 40 ár: að
Hyggja að minnihluti -geti
ekki borið meirihluta ofurliði
í afgreiðslu mála, Þótt ótrú-
legt kunni að virðast, eru enn
ti} íiokkar og menn í þessu
landi, sem berjast lyrir slíku
kosningakerfi.
Alþýðuflokkurinn flutti
frumvarpiði um breytingu
kjördæmaskipunarinnar 1942,
og nú hefur flokkurinn enn
einu sinni hrundið málinu af
.stað. Innanflokks má segja, að
samþykkt fulltrúaráðsins hér
í Reykjavík hafi anarkað thna
imótin, og flokkurinn hóf sókn
út á við formlega með sam-
þykkt flokksþingsins í nóvem
'bermlánuði. Þar var stefnan
mörkuð og dregnar. höfuðlin-
ur fyrir þann kafla mlálsins,
sem nú er að gerast: Fá kjih"
dæmi er stór með uppbóta-
sætum. Hlutfallskosningar í
öllum kjördæmum.
sp!á á þessu augnabliki. Undan
farnar vikur hafa farið fram
samtöl milli flokka um málið,
en það eitt get ég sagt, að Al-
þýðuflokkurinn mun standa
að frumivarpi um málið. innan
skamms. Ef kommúnistar
styðja það í einhverri viðun-
andi mynd — þá nær það fram
BENEDIKT GRÖNDAL
ritstjóri flutti ræðu um
kjördæmamálið á aðal-
fundi Fulltrúaráðs Al-
þýðuflokksfélaganna í
Reykjavík á mánudags-
kvöldið. Þ'essi ræða birtist
hér með. Er þar gerð
grein fyrir helztu atrið-
um málsins, eins og mál-
ið liggur fyrir í dag.
að ganga og tvennar kosning-
ar Verða í sumar, sennilega
liinar fyrri í Iok júní að vanda.
Ef kommúnistar styðja málið
ekki, en taka saman höndum
við Framsókn um að fella það
— munu þeir fá að standa skil
á þeirri framkomu í kosning-
um engu að síður. En þá verð-
ur kjördæmamálið stöðvað að
sinni.
Um hvað
er rætt?
Hvað gera
kommúnistar?
• Sjálfstæðisflokkur-
. IfJIN 'tók þegar undir þessa
í stefnu og bauö saœvinnu um
lausn málsins á grundvelli
hennar. Kommúnistar létu lík
: lega um áramótin, en hafa síð-
| us :u vikur varla írinnzt á mál
; ið og virðist eins og nú standa
j sakir, ómögulegt að átta sig á
j því, hvað þeir kunna að gera
: á þingi. Komím'únistar eiga
; ailt sítt fylgi í þéttbýlinu, þar
; sem 10—20 kjósendur þarf á
•móti hverjum einum í Óala-
í sýslu eða á Seyðisfirði. Það
! væri hámark í pólitísku sið-
j- leysi, ef kommúnistar notuöu
{ þetta mál sem pólitíska brask
vöru.
t Framsóknarfiokkurinn held
| ur sig enn við öndverða stefnu
í og virðist hafa alit aðrar hug-
f mýndir um þingræðislég
maimréttindi en hinir flokk-
\ arnir.
j Um framgang- kjördæma-
‘ mélsíns á þingi ér ógeriegt að
Á ÞESSU - STIGI málsins
virðist líklegast, að kjördæmi
verði átta, ef breyting nær
fram að gánga: Reykjavík,
Reykjanes, með Gullbringu-
Kjósasýslu og Hafnarfirði,
Miðvesturland með Borgai’-
firði, Mýrum, Snæfells- og
Hnappadalssýslu og Dölurn;
Vestfirðjr með Barðaströnd,
ísafirði og ísafjarðarsýslum á-
samt Strandasýslu: VésfNorð
urland með Húnavatnssýslum,
Skagá'firði og Siglufirði; Aust
Norðuríand með Eyjafírði,
Akureyri og bingeyjasýslum
biáðum; Austurland með Múla
sýslum, Seyðisfirði og Austur
Skáftafellssýslu; Suðurland
með Vestur Skaftafeiissýslu,
Rangárþingi^ Árnessýslu og
Ve s t n i a n n a ey j u m.
Önnur atriði, sem þarf að á-
kveða við meöferð málsins,
eru, hve marga þingmenn
hvert kjördæmi skuli fá, hve
mgrgir uppbótc'iþingmenn
skuli vera, livernig úthluta
skuli sætum á framboðslist-
um, hverníg úthlutá skuli upp
bótasætum milli flokka og inn
an flokka og sitthvað fleira.
Þær deilur, sem þegar hafa
risið um þessi mél, eru í raun
inni tvenns konar:
Annars vegar er deilt um
það, hvernig skipta skuli land
inu í kjördæmi, hvort þau
skuli vera stór eða smlá, hvort
halda skuli gömlum kjördæm-
um eða ekki.
Hins vegar er deilt um það,
hvernig kjósa skuli í kjördæm
unum, hlutfallskosningu eða
meiriihlutakosningu.
Þegar alþingi var endur-
reist 1345, ákváðu Danir í
Kaupmannahöfn, að kjör-
dæmx skyldu vera sýslurnar.
Þessi skipan var svo óraun-
hæf þá þegar, að í einni sýslu
varð ekkert úr kosningu
þingmanns fyrstu þingin.
Sýslurnar með sýslumönn-
um höfðu verið beinagrindin
í því embættismannakerfi,
sem Danir notuðu hér á landi
til að halda valdi sínu yfir
þjóðinni, kúga 'hana undir
dönsk lög og tils'kipanir og
inniheimta tekjur konungs- af
þessu hans skattlandi. Það vár
því eðliiegt, að þeim dytti ekki
annað kjördæmakerfi í hug.
Margbreytt
sýsluskipti
Á 114 ÁRUM 'hafa verið
gerðar 10 breytingar á þess-
um kjördæmium. Stundum
'hafa tvær sýslur verið sam-
einaðar í eitt kjördæmi. Sýsl-
ur hafa verið færðar milli kjör
dæma. Oft hafa sýslur verið
bútaðar sundur í fleiri kjör-
dæmi. Kjördæmi Jóns Sigurðs
sonar er til dæmis þrjú kjör-
dæmi í dag. Á öðrum sviðum
hefur farið enn verr fyrir
sýslunum. Þær hafa verið sam
einaðar undir einn sýslumann
tvær éða fleiri, þær eru gerðar
að hluta úr- stærri heildum' í
mörgu tilliti.
AÍH er þetta eðlilegt. Það
er ekki von að sú afbökun af
hinum fornu vorþingum, sem
Danix^ notuðu til að kúga þjóð-
ina öldum saman, standist
breytingar nútímans. Sam-
göngur, byggð, atvinnuhættir,
allt þjóðlíf ér gerólíkt. Gamlir
farartálmar eru úr sögunni.
Auðvitað verður að breyta
sýsluskiptingunni fyrr eða síð
ar og það er fráleitt afturliald
að telja það goðgá að fylgja
öðrupx reglum um kjördæma-
skiptingu.
Þetta skildu jafnvel fram-
sóknarmehn, þegar þeir settu
lögin 'um Búnaðarþing. Þá var
landinu skipt í nokkur stór
kjördæmi með hlutfallskosn-
ingum. Þetta skil'du þeir og’
aðrir fyrir tveirn árum, þegar
sett voru lög um kirkjuþing.
Þar eru fá kjördæmi en stór
með 3—4 prófastdæmum 1
hverju kjördæmi.
Af þessu er augljóst, að höf
uðröksemdin gegn því að end-
urskipu'leggj a kjördæmaskipt
ingu landsins eftir nútíma að-
stæðum er markleysa. Það er
nauðvörn í þessu máli að
draga Gunnar og Njál fram og
slíá á þá viðkvæmu streng'i.
sem eru ást þj óðarinnar á for-
tíðinni.
Á söguöld þótti hentugt og
skynsamlegt að goðoröin sam
einuðusl iþi’jú og þrjú um vor-
þing, þar sem dómar vorú yfir
þau' sett. Á sama hétt er nú
tínii til þess kominn, að sýsl-
urnar gömlu sameinist um ný
kjördæmi, sem lúta lögmlálum
nútíma aðstæðna og uppfylla
þarfir xxútímamánna.
Það er fjarstæða að tala um
sjálfstaéði byggðanna í þessu
sambandi. Það voru hrepp-
arnir, sem sköpuðust strax á
söguöld og sj'álfstæði hérað-
anna byggðist á þeim. Sýsl-
urnar ‘og sýslumenn urðu
tæki' konungsyaldsins — oft
Gallar Jitlu
kjördæmanna
IIL ER SÚ LEIÐ, sem sumir
framsóiknarmenn táepa á, aS
halda öllum gömlu kjördæm-
unum en búa til ný og fjölga í
öðrum til að veita þéttbýlinu
réttláta fulltrúatölu á þingh
Á þ'essari leið eru auglj.ósir
annmarkar. Til fullkomins
réttlætis við Seyðisfjörð
þyrfti Reyikjavík að fá um' 70
þingmienn. Það væri fráleitt
að fjÖlga þingmönnum stöðugt
e£tir siíkum reglum, þeir
væru þá orðnir nokkur hundr-
uð nú þegar. Og litlu kjördæm
in hafa mikla galla.
í litlum kjördæmum eru of
miklir möguleikar til að beita
áhrifum fjármagns,yfirráðum
fyrix’tækja eða atvinnu fólks-
ins. Því stærri sem atvinnu-
fyrirtæki verða, eins og nú
gerist mjög, því hættulegra
er þetta.
f litlum kjördæmum er
kynning manna svo nláin, að
váfasamt er, hvort unnt er að
hafa kosningu fullkomlega
leynilega. Það erhægt að setj-
ast svo að einstaklingum, að
skoðanaí'relsi þeirra sé hætta
búin. Reynslan sannar þetta.
í litlúmi kjördæmum er
hætt við, að þingmiémx verði
alltof bundnir áf þröngum
hreppasjónarmiðum á kostn-
að þjóðarlheildarinnar.. Stjórn
arskráin varar við þessari
hættu, en reynslan af alþingi
síðari árin hræðir. Þetta er
mjög hættulegt fyrir stjórnar-
Framhald á 12. síðu.
gegn sjálfstæði hreppanna.
11 llll llllllllllllllllllll IIIIIII llllll II llil II llllllllll IIIIII llllllllllllllllllllllllllllllllllillll 1111(111 III! III llll IIII llllllllllll 111111!
111111111111111111111II1111111111111111i11111111*111111II11111111111111111
( Þar sm Méses
( sá runnan
j brenna.
BáNDARÍSKIR fornleifa
| fræðingar hafa fundið merki
| lega býzantíska gripi í grísku
| klaustri nálægt Sinaifjaíli.
| 250 kílómetra suðxxr af
| Súez er klaustur þeilagrar
| Katrínar, élzta klaustur í
| grísk-kaþólskum sið. Það var
i stofnsetí af Justianusi Mikla
| garðskeisara á sjöttu öld og
| valinn staður þar, senx arf-
§ sögnin sagði að Móses hefði
| séð runnann brenna, í hlíð-
| um hins 1700 metra háa
| SínaifjaÍls.
Segja Bandarík.jamenn-
Irnir, að gripir þeir, s.em
fundust í klaustrinu, séu ó-
metanlegir fyrir þá, sem
leggja fyrir sig býzantínska
listsögu. Klaustrið sjálf hef-
ur varðveitzt bptur en nokk-
ur önnur kirkja jafngömul
utan Soffíukirkjunnar í Ist-
anbúl. Viðir hennar eru al-
gerlega ófúnir og er talið, að
hið þurra loftslag eyðimerk-
urinnar eigi ríkastan þátt {
því, og einnig að Múham-
meðstrúarmenn hafa alltaf |
borið hina mestu vii’ðingu =
fyrir þessu klaustri og munk |
um þess og segir sagan að |
Múhammeð hafi eitt sinn |
notið gestrisni þeirra og því |
hafi fylgismenn hans alltaf |
haldið vérndarhendi yfir því. |
Yfir altari klausturkirkj- |
unnar hangir geysístórt |
mósaikverk, sem sýnir um- |
myndum Krists,' en rúmlega |
2000 íkon eru í klausti’inu. |
’IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||,||||||||||||||||||||||||,|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||,||||||||||||||||||||||||I|m|||)
$ 5. maiz 1959 — Alþýðublaðið