Þjóðólfur - 10.12.1864, Blaðsíða 1

íf. ár.
Reyltjavík, 10. Desember 1864.
G.-’S.
— Eptir fyriringi herra stiptamtmannsins í bréft
til útg. I>jóöólfs 1. þ. mán.; auglýsist hér með:
Úílegging
af bréfi til rehtnkammersins i'rá Viborg, kenn-
ara við dýralæknfngaskoianti í Kaupmannahöfn,
dagseítu 27. marzmánaðar 1844, utn fjár-
s ý k i1 á Islandi.
»Hið konunglega rentukammer liefir ritað mér
30. dag Desembermánaðar í fyrra, og beðið mig
að láta í ljósi álit mitt um, með hverjum hætti
reistar yrði skorðr við fjársýki þeirri, er gengið
hefir um suðrhlut íslands vetrinn 1842 og 1843,
og verið allskæð; eg vil því eigi leiða hjá mér
undirgefnast að fram færa það er hér segir:
Amtmaðrinn befir sent skýrslur frá mörgum
sýslumönnurn híngað, og er í þcim lýst sýki þess-
ari og einkennum hennar, og áhinn bóginn sýnt,
hvernig innýfliu líta út, þá er skepnan er dauð.
Eptir skýrslum þessum þykir engi efi vera á því,
að fjársýki þessi á skylt við miltisbrand, og er
hún kölluð bráðasótt eða blóðsótt.
Sýki þessi kemr allt í einu að skepnunni, og
drepr hana á skömum tíma, og er fyrir þá sök
opt óhægt að koma við læknishjálp, einkum á Is-
landi, því dýralæknar eru þar svo fáir. Sýki þessi
mun hafa sín upptök í því, hvernig með skepn-
hrnar er farið, og að nokkru leyti mun landslag-
inu um að kenna, en af þessum rökum veitir eigi
Eægt að tilgreina livað bezt muni eiga við henni.
Fyrst þykir hlýða að skýra frá, hverjar orsakir
muni vera til fjársýkinnar, og því næst lilgreina,
með hverjnm hætti, að minni hyggju, bezt muni
reistar skorður við henni á Islandi.
i skýrslum þeim, er áðr gat eg um, hafa verið
tilgreindar margar orsakir til 'fjársýkinnar á suðr-
landi vetrinn 1842 og 1843, en þessar þykja mér
mest eptirtektaverðar: 1) féð missir of snögglega
hligángsins, og lifir eingaungu á heyinu. 2) heyið
r- er skemt og miglað, og drykkjarvatnið fúlt. 3)
1) Bráíiasóttina elia fjiirpcstina, sem alment er köllu^).
Hennar heflr þegar oriiit) vart nú í f. m. á ýmsnm stúí)um
her í nœrsveitunum. Kitst.
snögg veðrabrigði. 4) hrímhéla sitr á grasinu. 5)
skepnunum er haldið of lengi í fjárhúsunum milli
þess þær eru látnar viðra sig, og verðr þá loptið
í þeim mjög óholt. 6) fjárhúsin leka, eru lítil,
dymm og rakasæl. 7) eitrurtum er án saka kent
um sýki þessa, því þær hafa með öllu önnur á-
hrif og einkenna sjúkdóma þá er af þeini leiða
með öðrum hætti en hér. 8) kindunum er of
snögglega kipt af góðu eldi og settar á illt hey.
9) sýki þessi er næm. — J>á er ein eða fleiri af
skaðsemdum þessum legst á skepnuna, þá kemr
af því óreglulegr blóðefnablendingr, og deyr þá
skepnan annaðhvort þegar, eða hún fær ákafann
kuldakvilla (Feber). Kolefnið eykst um of í blóð-
inu og vatnsefnið, þar af kemr óregla í magablóð-
kerfmu, og þá meltir skepnan illa, og í vömbina
safnast grasið ómelt og í vinstrina og botnlalc-
ann —; skepnan fær afbendi og bólga lileypr í öll
innýflin.
Menn verða að varast, að svo miklu leyti því
verðr við komið sökum landslagsins, að hleypa
kindunum mjög snögglega út á nálina eða ný-
grænuna á vorin, og með engu móti mega þær
fyrst í stað koma fastandi út á morgnana, og er
þessi varúð mjög svo áríðandi. Verði eigihjáþví
komizt, að gefa fénaðinum miglað eða skemt hey,
þá er nauðsynlegt, að þurka það eða viðra svo
vel sem faung eru á, áðr en það er gefið á jötuna,
og er þá stráð innan um það salti og beiskum
urtum. Verði snögg veðrabrigði, má eigi beitafén-
aðinum á meðan á því stendr, en halda honum
þeim mun lengr í húsunum. Sé mikil hrímhéla
fyrst á morgnana verðr að halda fénu inni þar til
af fer að taka, og gefa því morguntuggu. Allan
vetrinn skal víðra féð á hverjum degi ef veðr er
til þess; það bætir loptið í fjárhúsunum, og úti-
loptið gerir kindurnar bragðlegri. Fjárhúsin þurfa
að vera öldúngis súglaus og þur, og eigi tjáir að
of sett sé á þau, því slíkt skemmir loptið í þeim
og eykr sóttnæmi. Fjárhúsdyrnar og gluggarnir
eiga með jafnaði að standa opnir, þó svo, að eigi
aukist súgr í fjárhúsunum. Varast verðr að gefa
kindum þeim magngott hey í fyrstu, er áðr eru
orðnar magrar, því þá er hætt við að veikindi komi