Íslendingur - 26.07.1860, Blaðsíða 2

66
a?i of margir eru saman komnir í litlum herbergjum, og á
þetta sjer einkum staS á vetrarvertííiinni, þegar sveitafólk
flykkist að sjónuni, en þrengsii eru allmikil hjá sjómönn-
nm undir, af því hibýli þeirra eru of lítil og smágjörö í
samanburli vib fólksfjöidann. þannig sá jeg í vor á ein-
um bœ sótt þessa verða baneitraba, þar sem 16 menn vorn
saman komnir í litlum tómthúskofum, og þab hefur reynzt
svo, ab alstabar, þar sem flest er fólkib, þar er hún skœb-
ust. A hinn bóginn hef jeg opt orbiib þess var, aÖ illur
daunn í húsurn inni úr hinum svo kölluÖu forum, er enn
þá tíökast lijer sumstaÖar, getur valdiÖ breöi landfarsótt og
blóökreppusótt og veröa sóttir þessar á slíkum stöönm mjög
illkynjaÖar og illar viöfangs. Fyrir nokkrum árum kom
jeg aö bœ einum allstórum, en fólksmiklum ; þar var tví-
býli, og bjuggu báöir bœndurnir í sama bcenum; þar höföu
lagzt 12 manns, en 6 stóöu enn þá uppi, og voru öli lík-
indi til, aÖ þeir mundn líka falla í valinn. {>egarjegkom
inn í göngin, varö fyrir injer allstór vatnspollur, af því
göngin höföu lekiö, og lagÖi af honum ódaun; jeg ljet ræsa
fram göngin, og reykti urn Ieiö vel í bœnum meö chlor-
gufu. Viö þetta einfalda ráÖ varö sóttin auösjáanlega væg-
ari, og þeir, sem þá stóöu uppi, veiktust alls eigi. A öÖr-
nm bœ lögÖust 9 manns, nálega allir í einu, og kenndi
jeg þaÖ þrengslum og loptskemindum, af því of margir
voru saman koninir í litlum herbergjum; jeg Ijet skera
stórt gat á baöstofumœninn, og hreinsa bœinn sem vand-
legast; viö þaö ljetti sóttinni, svo aö þeir, sem þá voru
uppi, iögöust ekki, en hinir komust á fœtur aö viku Iiö-
inni. Jeg gæti fœrt. haröla mörg dœmi upp á þetta, en
þeirra þykir eigi þurfa, því aÖ flestir munu trúaþví; enda
má jeg og játa, aö fólk hjer á SuÖurlandi hefur veriö mjög
fúst tii, aÖ fylgja ölluni hreinlætisráÖleggingum, þar sein
sóttin hefur komiÖ, og Ijettir þaö mjög undir fyrir lækn-
inum.
t>egar jeg var f Danmörku, var jeg opt kallaöur tii
veikra í fiskiverum, þar sem margir lágu í taugaveiki; var
hún þar opt allillkynjuö, en þó hvaÖ vest, þegar hitar gengu,
einkum þar sem óhollar gufur voru, annaÖhvort af forarpoll-
um eöa ræsum, er eigi var haldiö hreinum. Alstaöar, þar
sem jeg varö var viÖ slíka polla eöa ræsa, ljet jeg láta í
þá 1 eöa 2 pund af muldii járnvitríóli, því þaö lyf eyöir
öllurn rotnunargufum, og brást þaÖ aldrei, aö sóttin rjenaÖi
og varÖ vægari, alstaöar þar sem þetta var gjört. þegar
kólerusóttin kom til Kaupmannahafnar 1853, valdi hún
auÖsjáanlega úr öll hin óhreinustu strætin, og langvest var
131
svaraöi spurningiim hans meö ekka og gráti, og mælti
síöan:
„Sjúkleikur minn hefur dýpri rœtur. Engin lækna-
íþrótt getur bjargaö mjer. Jeg er móöir, og óhamingjnsöm
móöir. Hjarta mitt er lostiÖ djúpuin undum; þaö veröur
eigi heilt, fyr en danöinn læknar þaö. En einnig þessi hugs-
un pínir mig. HvaÖ verÖur þá um hina munaöarlausu sonu
mína“?
Hún gat eigi mælt meira sökum ekka og gráts. Komu-
maöur leitaöist viö aö hughreysta hana meö vingjarnleg-
um og innilegum orÖum, og viÖ þaö varö hún aptur smátt
og smátt rólegri í huga, svo aÖ hún mátti lýsa öllum bág-
indurn sínum fyrir honum.
„Gjörizt hughraustar*, mælti komumaöur; „beriö um-
hyggju fyrir heilbrigöi yöar; þaÖ er skylda yÖar sökum
sona yöar. Hafiö þjer nokkurt pappírsblaÖ fyrirhendi? Jeg
ætla aÖ skrifa á þaö lækningaráö lianda yöur".
Ekkjan tók bók eina, er sonur hennar hjelt á, þar sem
hann sat viö sæng hennar; hún reif eitt blaÖ upp úr hcnni,
hún, þar sem mestur var óþefurinn úr rennunum. Jeg
þykist þannig sannfœröur um, aÖ illar gufur eru hin al-
mennasta orsök til allra illkynjaöra landfarsótta, en ineöal
landfarsótta tel jeg taugaveikina (Typhus), blóö-
kreppusóttina, kóleru, og alla niöurgangs-sjúkdóma.
Jeg álít og, aÖ barnaveikin í hinum ýmsti myndum sín-
um gangi eptir hinni sömu reglu, og því er hún al-
mennust, þar sem mörg börn sofa santan í litlu herbergi,
einkum þegar loptslagiÖ stuÖlar aö því.
Dr. Charles West, sem nú á tímnm er einhver hinn
nafnkunnasti barnalæknir, segir, aÖ húnhafi optsinnis geis-
aö svo í verksmiöjnbœjunuin á Englandi, aÖ viÖ ekkert hafi
oröiö ráöiö, fyr en fjöldi barna var dáinn, svo aö umrýmkv-
ist í hinnm'daunfullu herbergjnm, og Dr. Chomel í París-
borg segir, aö 60 börn hafi dáiö í litlu þorpi nálægtborg-
inrii, án þess svo mikið sem einu yröi hjálpaö, og telur
hann hina helztu orsök til þess þá, aö börnunum var hrúg-
aö saman í of smáum herbergjnm.
þegar kólera geisaöi í Neapelsborg fyrir rúmum 20
árum, drap hún 6. hvert mannsbarn í borginni, enda er
borg þessi annáluö fyrir sóöahátt og óhreinlæti; menn vita
og dœmi til, aö hún í cinum litlum bœ í SvíþjóÖ, þar sem
strætin voru mjög þröng og óhrein, drap 3. hvert manns-
barn. Slík dœmi má finna um pestina og „gula fe-
berinn", hina svo kölluöu enskn svitadrepsótt (Sudor
anglicanus), og flestar aÖrar mannskœöar sóttir.
En þaÖ eru eigi einungis landfarsóttirnar, er vesita og
veröa banvænni í illu andrúmslopti, heldur ern þaÖ nær-
fellt allir sjúkdómar á mönnum og skepnum, og þess vegna
er heiinæmisfrœöin (Hygieine) nú á vorum dögum talin
meÖ hinum þarflegustu og ómissanlegustu vísindum. fs-
lendingum liggur eigi hvaÖ minnst á, aö komast niöur í
henni, og hj'gg jeg þaö hiÖ þarfasta verk, er nokkur læknir
getur gjört, aö út breiöa hana meöal landa sinna, því meö
henni má bjarga lífi og heiisu manna meir en nokkur í-
myndar sjer. þaÖ er gamalt máltœki, aö viö uppsprettu
skuli á stemma, en eigi aö ósi, og má segja líkt um sjúk-
dómana. þaö dugar opt harÖla lítiö, þótt læknirinn sje að
skoöa veika, aÖ gefa sjúklingum lyf, ef því, sem veldur
veikindunum, eigi verÖur hrundiö úr götu, og þaö í tœkan
tfma. Reyndar kann hann aö geta hjálpað einum og öör-
um, en aimenn getur sú hjálp naumast oröiö hjer á landi,
enda veitir alloptast mjög öröugt, aÖ reisa þá sjúklinga viö,
sem gagnteknir eru af hinnm vestu eitnrtegundum (svo
kalla jeg sóttarefnin). þaÖ er bezt aö sjá til, aö eiturteg-
132
og var þaö allur sá pappfr, sem hún átti óritað á. Aö-
komumaöur reit á þaÖ nokkrar línur og mælti síöan :
„Lækningablað þetta vona jeg aö stuðli aÖ því eigi
alllítiö, aö yöur batni sjúkleiks yöar. Og ef nauðsyn ber
til síðar, þá skal jeg rita annað handa yður. Jeg ætla, aö
þaö muni hafa góö áhrif". Ilann lagði blaöiö á boröiö,
og gckk á braut síðan.
Aö lítilli stundu liöinni kom hinn eldri sonur aptur,
og mælti þegar, er hann kom inn: „GuÖi sje lof, drottinn
miskunar sig yfir oss. Maöur nokkur brjóstgóöur, er jeg
eigi þekki, gaf mjer fje þetta. MeÖ því er oss borg-
iÖ um nokkra daga. AÖ boöi hans gekk jeg tii læknis,
og hann innn koina hjer að vörmu spori. Gjörizt nú hress
í huga, móöir; allt mun bráöum betur fara“.
„Hallast þú upp aö brjósti mínu, kæri Agúst“, mælti
móöir hans; „forsjónin annast hina saklausu. Læknir einn
ókunnur var hjá mjer rjett í þessu bili. Jeg komst inni-
lega viö af mannást hans og mannúö, og hresstist í huga.
þarna á boröinu liggur lækningablaðið, sem hann reit handa
mjer. þú getur fariö meÖ þaö undir eins í lyfjabúöina".