Íslendingur - 15.11.1860, Blaðsíða 2

130
þær er enn þá eru lítt eða nær því óþekktar, og er slíkt
næsta vanvirðulegt fyrir þjóð þá, er menntuð vill heita,
að láta slíkt við gangast mannsaldur eptir mannsaldur.
Að vísu hafa sumir landar vorir, bæði á fyrri öld og nú,
leitazt við, að grennslast eptir verkunum jurta vorra til
læknislyfja; en sökum þess að menn voru þá mjög ókunnir
frumefnum jurtanna, hafa flestar þessar tilraunir farið út
um þúfur, og eiga að miklu leyti að styðjast við eldri rit,
án þess fullkomin og óræk reynsla hafl fengizt fvrir þeim
i landinu sjálfu. Vjer munum eigi faramjög skakktíþví,
þótt vjer gizkum á, að í landi þessu muni vaxa meira en
eitt hundrað tegunda af læknisjurtuin, og þeim mörgum
allgóðum, en það þorum vjer að fullyrða, að eigi þekkja
menn enn þá lækningakrapta nokkurrar einnar af þessum
jurtum til hlítar; það er og sannast að segja um það, að
til þessa þarf mikla og langvinna reynslu, góða þekkingu
á jurtunum sjálfum, frumefnum þeirra og öllu eðli. Á
fyrri tímum, meðan efna- og lyfjafrœðin var svo langtum
skemmra á veg komín, var þetta ókljúfandi, en nú á vor-
um dögum er það allt langtum auðveldara, ef menn að
eins gefa sjer tíma og tómstundir til þcss, og liafa þau
verkfœri, er til þess þurfa. Af slíku og þvílíku geta menn
lítið sem ekkert lært í útlöndum; það getur fyrst komizt
á, þegar þeir menn, er hjer eru, geta leiðbeint ungum
gáfuðum mönnum, hverja slefnu þeir eigi að taka,svo að
þessu verði framgengt, og að hinir, á meðan þeir eru að
læra læknisfrœðina, haíi nœgar tómstundir, bæði til þess að
læra að þekkja jurtirnar, safna þeim, fara með þær, eins
og vera ber, eptir efnafrœðislegum reglum, og prófa þær
síðan á mönnum og dýrum samkvæmt reglum þeim, er
gefnar eru í hinum áreiðanlegustu og nýjustu lyfjafrœð-
isbókum (Pharmacodynamik). |>að er auðvitað, að allt
þetta þurfa lærisveinarnir að gjöra undir urnsjón kennara
síns, en það er og auðsætt, að kennarinn á að leiða þá
og segja þeim fyrir, hvernig að skuli fara í alla staði.
Með þessum hætti mundi mönnum smátt og smátt kynn-
ast áhrif hinna innlendu lyfja; kennarinn fengi sjálfur
betra tœkifqeri til að þekkja þau og reyna á ýmsan hátt,
og til þess gætu lærisveinarnir hjálpað honum, en eins og
nú stendur, er hverjum einstökum lækni slíkt ókljúfandi,
því að bæði er það, að hinir fáu læknar, sem nú eru hjcr
á landi, hafa optast nær miklum önnum að gegna, svo að
þeir sjaldan hafa tíma til að leita að jurtum, þurrka Jiær
og raða þeim niður, enda hafa þeir og engum fyrir að
veifa, þar sem eitthvað ber að liöndum, hversu ómerki-
legt og litið sem það er. þannig er það auðsætt, að land-
læknir Bjarni heitinn Pálsson (er nærfellt jafnan hafði
2 eða 3 iœrisveina, og aldrei minna en einn) hefur verið
langtum betur farinn í þessu en eptirmenn hans, og þess
vegna fjekk hann og í vísindalegum efnum langtum meira
afkastað en allir eptirmenn hans. Hversu óviðurkvæmilegt
er það líka ekki, að landlæknirinn, sem á að hafa yflr-
umsjón um alla læknaskipun hjer á landi, sem á að gjöra
sjer allt far um, að grennslast eptir hinum almennu og
sjerstaklegu sjúkdóma-orsökum á landi voru, sem á að
bera sig að komast inn í sjúkdómafrœði fósturjarðar sinn-
ar, eins og liann getur, og sem sú siðferðislega skylda
á herðum liggur, að fylgja með tímanum, og þess vegna
þarf að hafa vakandi auga á öllum merkustu framförum
allrar læknisfrœðiniíar meðal hinna menntuðustu þjóða,
hversu óviðurkvæmilegt er það ekki, segjum vjer, að þessi
maður skuli, ef til vill, verðaað smjúgainn í hvernkima,
til að skoða hvern sjúkling sem er, hversu einfaldur sem
sjúkdómur Iians svo er. Væri það eigi nær, að hann
hefði unga og menntaða menn sjer til hjálpar, er gætu
að nokkru leyti Ijett þessu af honurn, þegarþeir væru húnir
að nema hið nauðsynlegasta í hinni íslenzku sjúkdóma-
frœði, og væru, af gangi með honurn til hinna veiku í
fyrstu, orðnir þeim kunnugir? Landlækninum er samt, eins
og nú stendur, fyrirmunað að koma þessu fyrir, nema lrið
opinbera styrki lærisveina hans eða þá, sem læra vilja,
því að launin við landlæknis-embættið eru svo vesöl, að
þau eru varla til að geta lifað af þeim sómasamlega, og
enn síður til þess, að lialda mann á þeim til kennslu,
eða vera sjer úti um bœkur á ári liverju, til að geta fylgt
vel með læknisfrœðinni í öllum greinum hennar.
Alla þá annmarka, sem nú eru taldir á íslenzku
læknisfrœðinni og Iæknaskipuninni, leiðir beinlínis af því,
að læknakennslu hefur aldrei verið komið hjer á, eins og
vera ber, enda hafa og eptirkomendur Bjarna heitins
Pálssonar suinpart fylgt henni sljólega, og sumir aptur
aílatt hana.
Eptir að vjer þannig þykjumst liafa sýnt, hvílíkur á-
vinningur það mundi verða fyrir læknisfrœðina yflr höfuð,
að læknakennsla yrði stofnuð hjer, skulum vjer nú næst
sýna fram á, að þetta muni vera liinn eini vegur til að
geta fengið hjer nœga lækna. (Framh. síðar).
2f>9
á því, hefur gjört þá óða; og menn sjá, þar sem þessir
menn eru, óða menn, sem deyja hœgt og hœgt af eigin
völdum. |>etta er hryllileg sjón. En þeir eru þó miklu
íleiri, sem vísvitandi og með opnum augum hafa sleypt
sjer niður í þetta hyldýpi glötunarinnar, þaðan sem eng-
inn kemst upp úr, þegar hann einu sinni er sokkinn nið-
ur í það, en sökkur æ dýpra og dýpra, þangað til öll
hjálparvon er horfin.
Einn af mönnum þeim, sem hjer er lýst, stóð einu
sinni við banasæng konu sinnar. Börn hans krupu kring
um rúmið og blönduðu lágum harmastunum við sínar sak-
lausu bœnir. í herberginu var lítill húsbúnaður og fátœk-
legur, og þurfti ekki annað en líta á hina fölu mynd,
sem ljós lífsins nú með fullum fetum var að yfirgefa, til
að sjá, að sorg og skortur og nagandi áhyggjur liöfðu fyllt
brjóst hennar um mörg mœðusöm ár. Aldraður kvenn-
maður sat við rúmið og ljet höfuð hinnar deyjandi konu
hvíla á armi sjer. Tárin flutu niður kinnarnar — það var
móðir hennar. En konan, sem lá í andarslitrunum, sneri
ekki hinu föla andlitiíþá átt, sem kvennrnaður þessi var;
260
það var ekki liennar hönd, sem hún lijelt dauðahaldi um
með helköldum og skjálfandi fingrum; það var hönd manns
hennar ; augu þau, sem dauðinn nú svo bráðlega átti að
loka, störðu framan í hann, og það fór hryllingur um hann
allan, er hann sá það. Hann varilla til fara og tötralega
búinn; andlit hans var þrútið, augun blóðhlaupin og döp-
ur. Hann hafði verið sóttur frá einhverju óstjórnlegu
drykkjuslarki til þessa sorgar- og bana-beðs.
Ljóstýra stóð við rúmið, og lagði af daufa birtu að
eins á það, sem næst því var. Annars var þar allt dimmt
og skuggalegt inni. Úti var kyrrð næturinnur, en inni
kyrrð dauðans. Allt var hljótt, nema sigurverkið, sem
lijekk á veggnum; það gekk og sló, eins og þaðvarvant,
en þetta var hátíðlegur hljómur, því þeir, sem heyrðu það,
vissu vel, að við næstu stundaskipti mundi það hljóma
sem skilnaðarkveðja burtfarins anda.
* fað er óttalegt að sitja við banasæng og bíða eptir
dauðanum, að vita, að öll von er horfin og engrar hjálpar
að vænta; að sitja og telja hinar döpru stundir um lang-
ar nætur — nætur, sem að eins þeir þekkja, sem hafa vak-
«
J