Íslendingur - 07.12.1860, Blaðsíða 4

140
eru deginum ljósari — þúsundum saman; en tökum að
eins eitt eða tvö. á sem eintómur stafur, á sem
fyrirsetning (t. a. m. ’á gólfinu’), Á sem fljót (í
gjöranda og þolanda og þiggjanda eintölu, og í fornöld
einnig í eiganda fleirtölu), á sem sauðkind (í þolanda
og þiggjanda eintölu, og fyrrum einnig í eiganda fleirtölu),
á af eiga (’hann á bókina’), ’á’ (= æja) .hestum’ —er
þetta allt eitt orð? Eða eru það mörg orð, ýmisleg
að uppruna, en skrifuð eins afþví hljóðið er
sama? Af rótinni nut (að njóta) renna mörg orð (eða
margar myndir orða): nutu, nutum, nutuð, notinn,
naut, nauzt, njóta, njótandi, njóti, njótir,njót-
ið, njótum, og svo frv.; sömuleiðis nöfnin not, nautr,
njótr, ogsvofrv.; — hafa nú öll þessi orð verið greind
'í sundur að ritshætti, af því þau eru sprottin af einni
rót (I!), eða af því þau eru misjöfn að framburði? lteri
menn bins vegar saman:
á gotnesku: á forna íslenzku: á dönsku
niuta nýt nyder
niutis nýtr nyder
niutiþ nýtr nyder
niutos » »
niutats » )>
niutam njótum nyde(r)
niutiþ njótið nyde(r)
niutand njóta nyde(r)
niutans notinn nydt
og svo frv., og sjái svo, hvað mikið ritshátturinn fer eptir
skyldleika málanna! Meira «að segja: þar sem vjer rit-
um nú y eða ý eða ey, þá ritum vjer svo — ekki
beinlínis sakir uppruna, heldur eptir ritvenju fornmanna.
Hefðu fornmenn ekki ritað fylla, heldur filla, mundum
vjereinnig rita filla (líkt og Englendingar »to fi 11«), þó
sögnin sje dregin af fuil(r). J>ví lengra sem farið væri
íþettamál, því meir mundi henni ijetta af þessari »dala-
læðuii eða »kerlingarvellu« eða »gubbuþoku« eða »völsa-
villu«, og flestum verða ljóst fyrir augum, að það er ekki
annað en »hjegóminn einber«, að setja uppruna sem
fyrstu undirstöðu stafsetningar. Ekki er þ«að heldur
annað enn »brenzka«, að telja fegurð með stafsetning-
arreglum! En gjörum nú svo, að það væri rjett (sem
fjarri fer): mundi þá vera ráð, að reiða sig á »smekk«
Guðbrands?
þegar Guðbrandur er búinn að kenna mönnum þær
4 ritreglur, sem áður eru taldar, og í þeirri röð, sem
270
fangelsið hafði verið það eina hús, sem hafði skýlt hon-
um. Ilann svaf undir bogagöngum, í tigulsteinsgröfum,
og hvar sem var nokkur ylur eðaskýli fyrirkulda ogregni.
En þó að fátœktin, heilsu- og húsnæðisleysið þegar væri
búið að gjöra út af við liann, var hann enn sami drykkju-
rúturinn.
Loksins hncig hann veikur og ljemagna niður á hús-
þröskuldinum. það var síðlakvelds og nepjukuldi. Hann
var ekki nema skinnið og beinin, svo hafði ólifnaður og
drykkjuskapur farið með hann. Ilann var kinnfiskasoginn og
blágrár sem milti. Augun voru þrútin og döpur. Fœt-
urnir skulfu undir honum, og kaldurhrollur fór um liann
allan.
Hans liðnu æfidagar, sem hann hafði varið svo illa,
stóðu honum nú fyrir hugskotssjónum. Ilann hugsaði
um þá tíð, þegar hann átti heimili — já, heimili, þ.ar
sem farsæld og gleði ríkti, og um þá, sem á heimilinu
voru og þá flykktust kring um hann, þangað til svipir eldri
barna hans sýndust að koma upp úr gröfinni og standa
kring um hann. þau stóðu þar svo bersýniiega, að hann
áður er nefnd, segir hann: »þessa verðr alls að gæta;
»enginn skrifar né getr skrifað eptir upprunanum einum;
»ef menn rita eptir upprunanum einum, verðr
»ritið of forneskjulegt, stirt og staurslegt«. — Fyrst rat-
ast Guðbrandi satt á rnunn — enginn getur ritað eptir
eintómum uppruna1. En því næst heyrist »rymur mikill«,
og Guðbra’ndur brunar fram í allri sinni dýrð og bannar
mönnum að gjöra það, sem þeir geta ekki gjört.
Nú ef ekki verður skrifað eptir uppruna einum sam-
an — en menn geta skrifað eptir framburði einum sam-
an — mundi þá ekki vera hæpið, að gjöra upprunann að
efstu stafsetningarreglu?
Stafsetningu »eptir framburði einum saman« líkir
Guðbrandur við »kúgildi á jörðu« — það er svoljóttlika
hjá honum að tarna með kúgildin! — og segir hún sje
»húsgangsleg«. Ekki á það betur við, en ef sagt væri,
að sú stafsetning sje »völsaleg«, sem bann Guðbrandur
er að burðast með. Konráð Gísliuson.
Hómnr yíirriómsins.
Mánudaginn hinn 26. nóvemberm. 1860.
llið opinbera gcgn presti B. Bernharði.
Með Reykjavíkur pólitírjettardómi 18. ágústm. sein-
astliðins er ákærði, hinn k.atólski prestnr B. Bernharð
í Landakoti við Reykjavík, út af því, að hann, án þess
fyrir fram, samkvæmt því, er segir í opnu brjefi frá
29. maí 1839, að hafa leitað leyfis byggingarnefndarinn-
ar, fór að byggja viðauka við geymsluhús sitt á tjeðri
eignarlóð sinni, og í því skyni, <að nota húsið eður við-
aukann á eptir handa sjer fyrir bœnhús eða kapellu,
dœmdur í 5 rdd. sekt, og að honum skuli vera óhcimilt, að
nota húsið fyrir katólska kirkju eður kapellu, og er dóm-
inum í hvorutveggja tilliti skotið til landsyfirrjettarins.
Hvað þá fyrst snertir það sakaratriði, að ákærði ekki
hafi leitað leyfls byggingarnefndarinnar, áður en hannfór
að byggja við húsið, er fyr var getið, þá kemur til greina,
að lóðin, sem húsið stendur á, og sem er eign hins á-
kærða, er svo ummálsmikil á alla vegu, að hjer getur
ekki orðið spursmál um, að komast í bága við reglur
þær, sem opið brjef29. maí 1839 um byggingar í Reykja-
vík inniheldur, livorki livað afstöðu hússins út að götum
eður stnetum snertir, nje lieldur um fjarlægð þess frá
1) Menn royni t. a. rn. aí) skrifa ort)in „á“ (sem átiur eru nefnd)
hvert eptir sínum uppruna.
280
gat tekið og þreifað á þeim. Nú sá liann aptur augna-
ráð, sem hann fyrir löngu hafði gleymt; raddir, sem
d«auðinn fyrir löngu hafði þaggað niður, hljómuðu nú aptur
fyrir eyrmn honum sem náklukkur. En þetta varaði ekki
nema svipstund. Regnið streymdi niður á liann, og kuldi
og hungur nagaði aptur hjarta hans.
Ilann staulaðist á fœtur og dróst með veikum burð-
um á fram um nokkur fet. Illjótt og mannlaust var á
strætinu; þær fáu hræður, sem svo seint voru á ferð,
flýttu sjer, sem fœtur toguðu, og enginn heyrði til hans
fyrir storminum. Aptur fór þessi kuldahrollur um hann
allan, og það var, sem blóðið stöðvaðist í æðum hans.
Ilann hnipraði sig niður í fordyri nokkru og reyndi til
að sofna.
En svefninn hafði flúið frá hans döpru og hálfbrostnu
augum. Ilugur hans reikaði víðs vegar, og á undarlegan
hátt; en hann v«ar vakandi og vissi af sjer. Hin alkunna
ölgleði hljóinaði fyrir eyrum honum; liann liafði staupið
á vörunum, og borðið var þakið hinum ríkulegustu krás-
um; allt þetta sælgæti stóð fyrir framan hann; hann