Íslendingur - 28.12.1861, Blaðsíða 5

117
vildu syna oss þá góðvild, að svara áður nefndum spurn-
ingum og senda oss. Ritst.
— Vilji mennn fá skýra og nokkurn veginn yfirgrips-
mikla hugmynd um það, hvernig ísinn almennt rekur að
og frá landi, þá verða menn fyrst að þekkja hjer um bil
aðalstefnu hafstraumanna kring um það. Jeg er nú því
miður of ófróður um þetta, og veit einungis, að hjerfyrir
Norðurlandi er töluverður straumur vestan fyrir Horn-
strandir, og svo með flötu landi austur fyrir Langanes,
en beygist þar suður með Austurlandinu og verður þar
enn þá stríðari, heldur en hjer er fyrir norðan, (en ef til
vill mjórri). Fyrir sunnan og vestan veit jeg ekki hvern-
ig straumum hagar til, en jeg ímynda mjer, að einhver
grein af flóastraumnum (the guifstrcam) liggi vestanhallt
sunnan að íslandi og kljúfl sig um það, svo að fyrir vest-
urlandi liggi straumurinn norður með landinu, og fram-
hald af honum sje straumur sá, sem jeg nefndi fyrir
norðan og austan. Aptur gjöri jeg ráð fyrir, að megin-
hluti flóastraumsins slái sjer austur með landinu að sunn-
an og komi til vegar sunnanstraumi í liaflnu milli Islands
og Noregs, en að af þessu leiði austanstraum norður í
íshaflnu, og norðurstraum suður með austurströnd Grœn-
lands. í stuttu máli: Jeg ímynda mjer, að kring um
strendur íslands liggi fremur mjór hafstraumur eða hring-
svif sólarsinnis, en að aptur sje í höfunum fjær landinu
meginstraumur í öfuga stefnu, eða rangsœlis. En hvort
sem nú nokkuð er hœft í þessari getgátu minni eða ekki,
þá mun það ætíð reynast mjög merkilegt atriði í veður-
frœði íslands, að þekkja nákvæmlega hafstraumana, því
auk þess, sem þeir hafa yflrgnæfandi áhrif á hafísinn, sem
öllum er kunnugt hversu mikið gjörir að verkum, til að
spilla veðuráttufari á landi voru, þá hafa þeir líka í sjálfu
sjer beinlínis áhrif á loptslagið; þannig vita menn t. a. m.,
að einhver hin helzta orsök til þess, að loptslagið í Nor-
egi er svo milt, í samanburði við önnur lönd á sömu
breidd, er einmitt flóastraumurinn, sem liggur að landinu,
og um straum þennan segir A. v. Humboldt, að menn
verði að leita eptir upptökum hans og undirrót fyrir sunn-
an Góðrarvonarhöfða, þó hann fái ekki nafn sitt fyrri en
hann kemur út úr Mexikóflóanum (the gulf of Mexico)
um Bahamasundið. Jeg get þessa sem dœmis upp á
það, að menn mega ekki vera of nærsýnir, þegar leita
skal upp orsakir til veðuráttufarsins.
Jeg skal nú leitast við að svara með fám orðum því,
sem jeg get svarað af spurningunum í íslendingi:
1. Hvað opt hafís hafi komið að Norðurlandi á þessari
öld, get jeg ekki í fljótu bragði komizt eptir, en þetta
má víst auðveldlega finna í ýmsum ritum, t. a. m.
fyrir hin fyrstu 15 ár af öldinni í Tíðavísum sjera
fórarins í Múla, síðan um nokkur ár í Klausturpóst-
inum, o. s. frv. Jeg veit annars, að hjer eru til gamlir
menn, sem hafa haldið dagbœkur í fjölda mörg ár,
og mætti finna mikið í þeim um þetta efni, ef tíminn
leyfði, en mörgum þykir líklegt, að ísaárin muni hafa
verið nær tvöfalt fleiri en hin íslausu hjer norðan-
lands.
2. Mikil reynsla þykir lijer vera fyrir því, að ísinn reki
trautt að Norðurlandi, svo miklu nemi, án þess vest-
an eða norðvestan átt hafl áður gengið um hríð á
þeim vetri.
3. Sannreynt er það, að bæði stormar og straumar ráða
ferð íssins, og veitir ýmsum betur, eptir því hver
öflugri er, en að jafnaði ráða straumarnir meiru, því
bæði er miklu meiri hluti ísjakanna niðri í sjónum,
og svo eru líka straumarnir stöðugri en vindarnir;
það er því ýmist, að ísinn rekur fyrir straumi móti
vindi, eða undan hvössum stormi móti straumnum,
ef hann er ekki mikill, en í báðum þessum tilfellum
rekur ísinn dræmt; leggist aptur stormur og straum-
ur á eitt að reka ísinn, þá miðar honum furðanlega
fljótt á fram. það segir sig sjálft, að sje straumurinn
vestan, en stormurinn norðan, þá rekur ísinn til norð-
austurs, meira eða minna skáhalit eptir því, hvort
aflið er sterkara.
4. Og með því svona stendur optastá, þegar ísinnrek-
ur hjer að á vetrum, þá er algengast, að hann komi
úr norðvestri.
5. ís sá, sem bjer rekur að Norðurlandi, er ýmist flatur
ís eða borgarís, og kemur mönntim ekki saman um,
hvor muni algengari, en sjaldan koma hjer ákaflega
stórir jakar í samanburði við þá, sem stundnm sjást
við Grœnland; þannig þykja það fádœmi, að fyrir 33
árum stóðu tveir jakar grunn á sjötugu djúpi norður
og vestur af Siglunesi; urðu þeir þar eptir, þegar
annar hafís fór um vorið, og sátu kyrrir fram yfir
Mikjálsmessu; var um sumarið dreginn mikill fiskur
kring um jaka þessa, sem allur var blindur á öðru
auganu. Jakar þeir, sem djúpt rista, eru líka furðu
háir, og mun ekki fjærri sanni, að hæð þeirrauppúr
sjónum sjeviðlíka mörgfet, eins og þeir ristamargra
faðma djúpt, eða með öðrum orðum: að % af allri
hæð jakanna sje ofan sjávar; en engu að síður er
þó sá hluti, sem í kafl er, miklit meiri en % að rúm-
máli, því eðlilega snýr niðttr sá lilutinn, sem þyrigst-
ur er og mestur fyrirferðar, en rýrasti hlutinn upp.
6. Ekki virðist hvalagangan að landinu fara eptir því,
hvort ís er nærri eða fjærri, heldttr fer hún ein-
göngu eptir síldargöngunni, því hvalirnir fylgja sild-
inni eptir jafnt og stöðugt, eins og eðlilegt er. það
hefur reyndar opt borið við, að síld hefur hlaupið inn
á firði, skömtnu áðttr en hafís hefir rekið að, en ekki
virðist þó síldargangan og ísrekið standa í neinu
sambandi.
7. það sýnist bæði fara eptirvöxtum hafíssins og stefnu
straumanna, hvað lengi hann Iiggur við landið. þeg-
ar ísinn er mjög mikill, fylgir honum meiri kuldi og
frost, og frýs hann því fljótar saman, einkum inni á
löngum og mjóum fjörðum; þá eiga líka vindarnir
örðugra með að róta honum til. Sje aptur einung-
is lítið af ís, þá er hann á sífelldu reiki fyrir vind-
um og straumum, getur því ekki frosið saman, svo
landvindarnir eiga hœgra með að fœra hann á burtu.
Straumarnir gjöra annars, eins og áður ersagt, mest
til að reka ísinn; en þess ber að gæta, að . standi
vindar lengi af sömu ált, þá hafa þeir mikil áhrif á
straumana.
8. Af því reynsla þykir vera fyrir því, að ísinn komi
varla, nema vestanátt hafi gengið áður til hafsins þann
vetur, þá álíta menn, að ísinn komi frá Grœnlands-
óbyggðttm; en eptir því sem vindar og straumar eru
juisstríðir, rekur ísinn fyr eða seinna á vetrinum og
fjær eða nær landinu austur eptir hafinu. Reki hann
nærri landinu vegna norðanáttar eða annara orsaka,
kemur liann fyrst við Ilornstrandir, en gangi land-
vindar, svo ísinn reki djúpt fyrir, verður hans opt
fyrst vart við Langanes og Sljettu, og snúist þá í
millibilinu veðurstaðan til norðausturs, getur í fljótu
áliti virzt, að ísinn komi úr þeirri átt.
9. það má ráða af því, sem sagt er í næstu grein, að
íslaust getur verið fyrir Norðurlandi, svo langt sem
atigað eygir, þó hafís sje kominn við Langanes og