Íslendingur - 08.02.1862, Blaðsíða 3

147
bjer hafi tíðkazt við fjðrugrasa-hlaupið. Að borða hann
liráan, virðist oss hroðalegt og óráðlegt, en hitt getum
vjer vel ímyndað oss, að nœgilegt sje að láta hann, eptir
að liann er vel afvatnaður í köldu vatni, liggja lítinn tíma
í sjóðandi vatni, og borða hann svo til búinn, líkt og sa-
lat með fiskmeti eða kjötmat, eins og áður er á drepið.
Vjer ímyndum oss yfir höfuð að tala, að af ýmsum
sölvategundum, og auk þess líka einkanlega af marikjarn-
amim, mætti til búa ágætt viðmeti, ef menn fœru með
sæjurtir þessar á líkan hátt og »salat«, að því eina und-
an skildu, að þær ætti fyrst annaðhvort að sjóða nokkuð
eða dýfa þeim í sjóðheitt vatn. Reynslan yrði sjálfsagt
að kenna matseljum vorum, hvernig þetta mætti til búa
haganlegast eptir þeim efnum, sem fyrir hendi eru, en
það verðum vjer að ætla, að hinar vanari matreiðslukonur
vorar mundu finna hið hagkvæmasta í þessu efni. Konur
virðast nú hjer á landi fremur en áður að ætla að fara
að stunda matreiðslufrœðina, og er það bæði þarft og
nauðsynlegt. Matreiðslubók sú, sem nýlega er prentuð á
Ákureyri og samin er af P. A. N. Jónsdóttur, er sann-
arlega þörf bók, og vonandi, að hún glœði löngunina til
enn fremur að stunda matreiðslu-kunnáttunn, og laga hana
eptir efnum þeim, sem til eru í landi voru.
Nú þótt þetta sjeu helztu manneldissæjurtir á landi
voru, sem hjer er frá skýrt, þá eru þó enn nokkrar teg-
undir, sem vjer vitum með vissu að hafa má til mann-
fœðu, en þær eru þessar:
5. Scetiþari, beltisþari eða þarabelti, sem í þang-
frœðisbókum ýmist er kallaður «Fucus saccharinus« eða
»Laminaria saccharina, og hefur þannig hjá sumum sama
nafn sem sölin, sem hann þó í öllum skapnaði er mjög
ólíkur. Ilinir eldri sæjurtafrœðingar, er kölluðu sölin
«Fucus saccharinus«, nefndu þennan þara »Fucus Bal-
theiformis«, og með því nafni er hann nefndur hjá Bjarna
Fálssyni. Af þara þessum eru hjá oss þrjár tegundir,
og heitir hin fyrsta, eins og vjer nú sögðum, «Lamina-
ria saccharina«; hin önnur •Laminaria buttata«, og hin
þriðja »Laminaria latissima«, en engin tilsvarandi teg-
unda-nöfn höfum vjer á þeim á vorri tungu. Leggurinn
á þara þessum er optast stuttur og sívalur; laufið er ó-
skipt, sverðmyndað, bylgjótt á röndunum og dökkgult á
lit, með tveimur dökkum hlykkjóttum rákum, og er hver-
vetna fjarska-langt og breitt. Hann greinist við það frá
marikjarnanum, að liann hefur engin blöð á leggnum og
blaðleggurinn gengur eigi langt eptir blaðinu. Oddur
Hjaltalín segir um hann, að hann megi fullvel jeta, og
165
levsinu. Stundum eru þeir tímarnir, að þjóðunum er
einkum stjórnað með óskum sínum, og stundum hlýða
þær, einkum og sjer í lagi af ótta. Eptir því sem hvor
þessara fýsta er ríkari, eptir því Ieita þjóðirnar einkum
frelsis eða hœlis. {>að er sá leyndardómur stjórnfrœð-
innar, sem mest er í varið, að láta sjer eigi skjátlast,
hverjar sjeu óskir þjóðanna ríkastar.
Ferð Norðra til tunglsins.
þegar menn á fyrri öldum sáu halastjörnur, þá áttu
þær ávallt að boða einhver stórtíðiudi og vera ills-viti.
þær voru taldar eins og einhver hirtingar-vöndur drottins,
er hann hjelt á lopti, til að liræða mannkynið. \mist
fylgdi þeim styrjöld eða sótt og manndauði, eða að minnsta
kosti lát einhvers mikils manns. Undir eins og þær fóru
að sjást á himninum, urðu allar kerlingar skelkaðar, og
spáðu öllum illum tíðindum; því að þær þóttust vita, að
þessi hirtingarvöndur mundi eigi til einkis reiddur vera.
þegar stjömufrœðin sýndi, að þær voru eins konar hnett-
að hann á Færeyjum sje talinn með beztu borðrjettum.
Efnafrœðingar hafa í honum fundið talsvert sykurefni, og
Johnston efnafrœðingur segir, að hann hafi í sjer fólgið
mest mannasykur af öllum þarategundum. Yjer vitum
eigi gjörla, hvort þetta er alveg áreiðanlegt, því oss er
eigi grunlaust, að Johnston sökum hins mikla glundroða,
sem er á nöfnunum, kunni að hafa blandað saman mari-
kjarnanum og beitisþaranum. Eigi að síður má það sjá
af öllum hinum nýjari þangjurtabókum, að beltisþarinn er
talinn að hafa í sjer allmikið nœrandi efni. Lyngbye
segir og, að sjeu blöðin þurrkuð, án þess að vera mikið
afvötnuð, og því næst mulin í dust, þá sje dustið sœtt á
bragðið. Vjer höfum hvergi getað fundið, að hann hafl
verið hafður til inanneldis hjer á landi, og eru þó öll
líkindi til, að hann sje langtum hollari og meir nœrandi en
ætiþang það, er menn hafa lagt sjer til munns í harðær-
um. Vildu menn reyna þarategund þessa til manneldis,
ætti hana að matreiða allt að einu og marikjarnann.
6. Beimaþari (Fucus loreus) er af M. Stephensen
nefndur meðal ætiþangstegunda, og Bjarni Pálsson segir,
að hann hafi verið borðaður hjer í hallærum. Nafn hans
er komið af því, að blaðið á þönglinum skiptist eins og
í tilskornar leðurreimar, en þöngullinn sjálfur er ein teg-
und af hrossaþönglinum. Jeg efast um, að hann sje not-
andi manneldi, en fyrir skepnur má hann vel við hafa á-
samt öðrum þarategundum.
7. Kerlingareyra. þannig ætlum vjer að kallaður
sje hjá oss hinn efsti hluti af hrossaþönglinum, þar sem
leggurinn og blaðið kemur saman, en hið eiginlega nafn
hrossaþöngulsins er «Fucus digitatus« eða fingraþari.
Magnús Stephensen og Björn Halldórsson segja, að hann
sje talinn með ætiþangstegundum, en vjer ætlum hann til
þess lítt nýtan; að minnsta kosti er engin ástœða til, að
leggja sjer hann til munns, á meðan hinar betri þara-
tegundir liggja ónotaðar.
8. Ætiþang; klóþang (Fucus nodosus) hefur verið
hin almennast jetna þangtegund í öllum harðærum, en
þetta er einhver bin minnst nœrandi þangtegund, sem til
er við strendur vorar, og oss furðar því alls eigi á, að
þeir, sem hafa átt að lifa á þessum þangtegundum, er
hjer hafa tíðkazt, hafi dáið úr hor og harðrjetti. Vjer
teljum þessa þangtegund öldungis ónotandi til manneldis.
9. Sölvamœður (Fucus ciliatus) líkjast mjög sölun-
um, og kallast af hinum nýjari þangfrœðingum »Sphœro-
coccus«\ hafa menn af þeim tvær tegundir: »Sphœro-
coccus laciniatus«, sem er nokkru stœrri, og »Sphcero-
166
ir, þá batnaði nú ekki um sel, því að þá kom sú hug-
mynd upp, að þær mundu reka sig á jörðina, og brjóta
hana í óteljandi mola, svo að allt fyki út um geiminn,
jörð og haf, menn og skepnur, og allt hvað á jörðunni
hrœrist. Nú vesnaði úm fyrir kerlingunum, því svo hræddar
sem þær voru við vöndinn, þá urðu þær liálfu verri, þegar
hver halastjarna átti að boða dómsdag og eyðileggingu
alls hnattarins. J>að var raunar illt að búa undir styrjöld-
um, sóttum og hungurdauða, en það gat þó svo farið, að
maður kœmist af, og slyppi nokkurn veginn með lieila há
út úr þeim kröggum. En eyðilegging jarðarhnattarins, hún
var verri, því að það var engin von að sleppa með heila
brú út úr því ragnarökkri. En það voru eigi að ein9
gamlar kerlingar, er báru þessa hræðslu fyrir halastjörn-
unum, heldur urðu og jafnvel þessir miklu herrar jarðar
vorrar lafhræddir við þær; Karl 5. flúði þannig »ndan
einni þeirra inn í klaustur, og lifði þar í föstum og bœna-
lialdi.
það mátti raunar segja um þessa halastjörnuhræðslu,