Íslendingur - 08.02.1862, Blaðsíða 2

146
jafnvel til sælgætis. Sjóði menn þangtegund þessa litla
stund, eða leggi hana í sjóðandi vatn, verður hún grœn
að lit, og fæt þá bæði betra og viðfelldnara bragð. Kýr
og fje má ala á henni> svo það fitnar og mjólkar betur.
þari þessi vex á steinum í fjörunni, og verður hann því
lengri og stœrri, sem utar dregur frá ílœðarmáli, helzt þar
sem straumur gengur með landi, því hjer nær hann opt
allt að tveggja faðma lengdn1.
Bjarni Pálsson og Eggert Ólafsson eru býsna-stutt-
orðir um marikjarnann í ferðabók sinni, og mun þetta
koma með fram af því, að landlæknir Bjarni heitinn hafði
áður skrifað um hann og aðrar ætiþangstegundir í ritgjörð
sinni »de Alga saccharifera«, en þó er í fyrra partinum
af þessari ferðabók, blaðs. 443, þannig tekið til orða um
hann: »Marikjarni (Fucus penniformis, folio longissimo,
costa intermedia cauleque eduli) er haldinn hin bezta
fœða af öllum áður nefndum þangtegundum. Stöngullinn
(caulis) er sœtastur, en leggurinn í blaðinu er mýkstur og
ljettastur að melta fyrir magann« (sjá B. Pauli Disser-
tatio de Alga saccharifera)2.
Oddur Hjaltalín lýsir marikjarnanum vel og nákvæm-
lega, og greinir hann einkennilega frá nbeltisparanum«
eða sata paranum (Fucus saccharinus«, eðarjettara „La-
minaria saccharina), er menn hafa opt blandað honum sam-
an við, og setjum vjer hjer lýsing hans sökum þess, að hún
er svo greinileg, en hún er þannig: nBogapari, muru- eða
marikjarni. Laufið óskipt, sverðmyndað, lensulikt, langt.
Blaðstöngullinn neðan til sívalur, í blaðinu 4 hliða, flat-
þrykktur. Rótin margöngótt. Blaðstöngullinn upp að blað-
inu sívalur, ofan til með nokkrum vatnsflötum, aflöngum,
lensulíkum, snubbóttum, við neðri endann mjókkandi smá-
blöðum3. Hið stóra blað sverðmyndað, lensulíkt. Ofan
til óreglulega uggótt og trosnað, neðan til bylgjótt, smá-
rykkt. Margra ára (sæjurt). Nytsemi og verkun. Til
manneldis má þessa jurt einkar-vel brúka þannig: maður
afvatnar hana fyrst hjer um bil 2 dœgur; þar eptir er
1) SjáForsög til en lslandsk íi atu rliis torie ved Mohr.
Kjúbenhavn 1786, bls. 244.
2) Vjer v'jiiuni, at) hinir ólatínnlœrtm lesendnr vorir eigi taki oss
þat) illa upp, þótt vjer í ritgjúrS þessari sjeum neyddir til, ab viþ hafa
hiu latínsku núfn á jurtunum. petta er algengt í úllum lúndum, og
þat) er eins vif) haft í frœfeibókurn fyrir 'almenning. Núfn þessi hafa
og á siíiari tíma svo mjóg breytzt, at) nauþsynlegt virhist, at) menn
sjeu þeim sem kunnugastir, svo menn því sítrur villist á þeim, þarsem
um þær yrtii ritaf) í almennum grasafrœþis-bókum et)a úþrnm ritum.
3) paí) er stúngullinn og þessi smáblút), sera einkum einkenna
marikjarna frá „beltisþarannm", og hefur þessi partur marikjarn-
ans át)ur verit) kúllut) „bjalla“.
163
uð hverfa með honum niður í gröfina. Með erfingjann að
nafni Napóleons keisara, og, eptir því sem hann leit á,
einnig að keisaratign hans, átti að fara, sem væri hann kon-
ungborinn maður, og að eins undirorpinn kröfum stjórn-
frœðinnar. Iiann var fœrður úr fangelsinu í Strasborg
10. dag nóvembermánaðar, og ók hann síðan á póstvagni
fil Parísborgar; þar var hann að eins nokkrar klukkustundir
í herbergi lögreglustjórans; enginn kom þar til hans nema
Gabríel Delessert. þegar aðfaranóttina hins 14. dags nó-
vemberm. hjelt hann til Lorient, og stje á skip hinn 15.
Skipið, sem hann átti að fara með, hjet »Andromeda«;
álti það að halda til Brasilíu, en koma við á leiðinni í
Nýju-Jórvík. J>egar skipið var seglbúið, sótti undirbœjar-
stjórinn í Lorient, að nafni de Villemain Louis, konungs-
son lieim, og spurði hann, hvort hann gæti fengið pen-
inga þá, sem hann þyrfti, undir eins og hann kœmi til
Bandaríkjanna. »Alls enga«, mælti konungssonur. "I’yrst
svo er, herra«, mælti bœjarstjórinn, þá hefur konungur
boðið mjer að fá yður 15,000 franka í gullpeningum; þeir
hún smátt skorin sem annað kál, síðan soðin með mjólk,
mysu eður vatni, eptir sem hœfa þykir og efni eru á; til
grautar ef hún þá hollur og noerandi matur. Með var-
semi má og stöngulinn, sem gengur í gegnum blaðið, lirá-
an jeta. Jurtin er bezta fóðurjurt, einkum fyrir kýr, bæði
hrá og afvötnuð, sem og soðin, þá hún og reynist góð
fyrir fje og hesta«L
Sæjurtafrœðingarnir (Algologerne) J.andt og Lighfoot
tala mikið um, að marikjarninn sje til matar hafður bæði
á ýmsum stöðum á Englandi, í Norvegi og á Færeyjum,
og báðir tala þeir um, að hann sje til fóðurs hafður bæði
fyrir fje og ýmsar aðrar skepnur. Hjer að auk hefur og
vatnsjurtafrœðingurinn L.yngbye, er ritað hefur hinabeztu
vatnsjurtafrœði (Uydrophytologie), sem til er í Danaveldi,2
sagt svo frá: »Færeyingar búa sjer til þægilegan mat úr
stönglinum af marikjarnanum, sem þeir borðabæði hráan
og soðinn, og segja, að liann bragði líkt og mergurinn
úr »Brassica oleracea« (nokkurs konar kryddjurt, er vex
í útlöndum)3.
Á hinum síðari tímum hefur grasafroeðingurinn Wil-
liam Ilarvey, er vjer áður liöfum um getið, og svo látið
þess getið, að marikjarninn væri gott manneldi, og skulum
vjer nákvæmar skýra frá því í niðurlagi greinar þessarar
um ætiþangstegundirnar.
Yjer gátum þess áður, að marikjarninn hefur í sjer
fólgið allmikið af sykurtegund þeirri, er »mannit« eða
mannasykur heitir, og með því sykurtegund þessi er mjög
nœrandi, og marikjarninn auk þess hefur í sjer fólgið all-
mikið hlaup (Pectin), sem vjer líka höfum áður talað um,
þá er alls enginn efi á því, að hann er einn af vorum
beztu og ljúffengustu ætiþangstegundum. Að því er snert-
ir meðferð hans til matar, þá ætlum vjer, að það sjeu
einkanlega tveir vegir fyrir höndum, annar sá, að afvatna
hann vel, eins og áður er sagt, skera hann því næst líkt
sem kál, og gjöra úr honum hlaup, eða borða hann sem
annað mauk með hoefilegu kryddi, einkum sykri, ediki og
pipar, eins og nokkurs konar viðmeti með kjöti eða fisk-
meti; eða þá sjóða af honum hlaup, skera það síðan í
stykki, og láta í súrmjólk, líkt og áður er um getið að
1) Sjá ísleuzk grasafrœíli af 0. J. Hjaltalín. Kaupmanna-
húfn 1830, bls. 330-331.
2) Sjá „Lyngbyes Tentamen Hydrophytologiae Danicae, conti-
nens omnia hydrophyta cryptogama,Daniae, Holsatiae, Faeroae, Islandiae,
Grúnlandiae, etc. HaTniae 1819.
3) Færoenses costas laminariae esculentae, qnae medullam Bras-
sicae oieraceae sapiunt, crudas cœtasque comedentes gratum cibuin
praedicant". L. præfalio P. XX.
164
eru í kistli þessum«. Konungssonur tók kistilinn, undir-
bœjarstjórinn gekk á land og skipið vatt upp segl.
J>að eru 24 ár síðan, og hvílík ár! Lærdómur sá er
auðsær, sem þau hafahaftí för með sjer. Tvisvar, 4836
og 1840, hefur J.ouis konungssonur Napóleon reynt til,
að kollvarpa hinu einskorðaða einveldi með stöðuglyndi því,
sem fylgir með traustinu og geðsofsanum, og tvisvarhefur
það misteldzt, og það þegar í byrjuninni. 1851 steypti
hann þjóðveldinu, og það í fyrsta rykk, og síðan hefur
hann setið að völdum á Frakklandi. Hið einskorðaða kon-
ungsveldi var regluleg og frjáls stjórnarskipun, og var í
henni fólgin full ábyrgð fyrir sönnum og fullum hags-
munum Frakklands. Frakkar hafa œskt þessarar stjórnar-
skipunar 1789, 1814 og 1830, enda hafa þeir aldrei lagt
samþykki sitt á, að henni væri kollsteypt, og 1848 kom
þeim næsta á óvart, að henni var steypt, og þeim skaut
skelk í bringu við það, enda þótt þeir ljetu við svo gjört sitja.
þjóðveldið liófst 1848 með stjórnleysi; Frakkar hafatekið
á móti keisaradœminu og eflt það, sem hœli gegn stjórn-