Íslendingur - 26.02.1862, Blaðsíða 1

ANNAÐ ÁR.
Um notknn ýinisleg's manneldis, sem
nú liggur |>ví nær ónotað lijá oss.
VI.
(Framhald). Eptir að vjer þannig höfum talið hinar
lielztu sjójurtir og landjurtategundir, er hafa í sjer fólgið
nokkurs konar mjölefni og hjá oss vaxa, viljum vjer fara
fám orðum um það, hve mjög oss ísiendingum ríður á,
að blanda alla dýrafœðu vora með þessum og öðrum mjöl-
tegundum og jurtategundum, svo að hún verði bæði sem
drjúgust og hollust. Náttúrufrœðingar hinna síðari tíma
hafa ljóslega sýnt og sannað, að ekkert það land, sem að
eins hefur dýrafœðu við að styðjast, getur nokkurn tíma
orðið fólksríkt eða sloppið að langframa fyrir bjargarskorti.
Allar þjóðir, sem lifa mestmegnis á veiðum, eru fólksfáar
og vesalar, og hið sama er að segja um þær, erætlasjer
að lifa á skepnuhaldinu einungis. Ekkert nema ágóði
vorrar gömlu móður, jarðarinnar, geturgefið mannkyninu,
þar sem fólkstalan er orðin talsverð, von um, að sleppa
við harðrjetti, sult og seyru, og það er sannreynt, að hvert
það land, sem hefur mesta og bezta jarðrœkt, það er
langóhultast fyrir öllum matarskorti, hungursneyð og
bágindum. f»ví fleiri ætilega ávexti sem hvert land hefur,
hvort heldur það eru korntegundir, undirjarðarávextir eða
ætijurtir, er vaxa ofan jarðar, því minna þarf það að ótt-
ast hungursnauð og hallæri. Reyndar geta misvaxtarár
komið, og orðið hættuleg, en eptir því hafa menn lekið,
að þau verða því liættuminni, því fleiri tegundir af mjöl-
ávöxtum að menn hafa, vegna þess að það fer þó sjald-
an svo, að allar tegundirnar misheppnist á hinu eina og
sama ári.
Vjer höfum áður látið þess getið, að efnafrœðingar
skipta foeðunni i tvo fiokka; annar fiokkurinn hefur í sjer
fólgið það, er endunýjar trefjavef liliamans, en liinn þá
fœðu, er viö heldur andardrættinum, og myndar fituefni
hinna lifandi dýra; þótt vjer höfum drepið á þetta áður,
viljum vjer nokkuð nákvæmarlýsa þessum tveimur flokkum,
svo að lesendum vorum verði þetta semljósast. Sá fyrri
febröar. M 211.
flokkurinn þarf eigfnlega mest af efni því, sem kallað er
»Qveehtof«, og sem nokkrir efnafrœðingar kalla «holdgjafa«
hinn síðari aptur á móti Itolasýruefni, sem mjög mikið er
af í öllum hveititegundum, mosamauki, og öllu fituefni
dýralíkamanna; kjöt eður trefjavefur af vöðvum hefur í
sjer fólginn allmikinn holdgjafa (Qvœlstof), og líka tals-
vert kolasýruefni, einkum sje kjötið feitt, en þrátt fyrirþað
nœgir þetta kolasýruefni engan veginn, til að við balda
andardrættinum og mvnda öll fituefni líkamans, ef mjólk
eða hveiti vantar með fœðunni, nema því að eins að menn
borði af þvi nœrfcllt fmmfált, sem þeim geti nœgt, er mjöl-
efnin hefðu við að styðjast. það, sem gildirum kjötmat,
gildir og að mestu leyti um fisk og skelfiska, lax og sil-
ung. þetta er allt ágætt manneldi, en eigi menn að lifa
á því eingöngu ánjurtafœðu, lirökkur ekkert til, því menn
þurfa, eins og nú var sagt, fimmfalt af því við það, sem
annars þyrfti, ef jurtafœðan væri samsvarandi, og í rjettu
hlutfalli við dýrafœðuna. Grœnlendingar og Skrælingjar lifa
þrátt fyrir alla sína miklu veiði í sífelldum sulti og seyru.
Til að sannfœra landa vora enn betur um þetta, viljum vjer
láta hinn lærðasta og merkasta efnafrœðing, sem nú er
uppi, Próf. Liebig, tala, en hans orð eru þessi: »Maður, sem
hefur kjöt fyrir aðalfœðu, þarf stórt svæði jarðar til að
lifa á, og það jafnvel stœrra en Ijónið og tígrisdýrið,
af því hann drepur, þegar tœkifœrið gefst, án þess að eyða
því jafnóðum. Veiðiþjóð á takmörkuðu sviði getur eigi
tekið framförum að fólksfjölda; kolasýruefni það, sem hún
þarf til andardráttarins, verður hún að taka af dýrunum,
en á takmörkuðu svæði getur að eins lifað ákveðinn fjöldi
þeirra. þessi dýr safna efnunum í blóð og kjöt þeirra
af jurtunum, og þetta borðar hinn veiðielskandi indverski
maður, án þess þó að neyta þeirra jurtategunda, sem við
hjeldu andardrætti dýranna, meðan þau iifðu. Indverski
maðurinn, sem af einu dýri og jafnmiklum þungaaf hveitis-
efni gæti lifað góðu lífi marga tiltekna daga, verður án hveit-
isefnisins að eyða 5 dýrum til að geta haldið á sjer liitan-
um og andað jafnlangan tíma. Matur lians hefur reynd-
193
F e r ð N o r ð r a t i 1 t u n g 1 s i n s.
(Niðurl.) þessi eldkveyking kemur af því, að þessar máim-
tegundir skilja vatnið frá, hvar sem þær ná til þess, samein-
ast lífslopti vatnsins, og verða að ryði, en vatnið verður
aðskilið í frumefni sín, nefnilega vatnsefni og lífsiopt.
Taki menn þannig til að mynda litla kúlu af Kalium
eða Natrium, sem líta út eins og blý, og fleygi henni í
vatn, þá kviknar þegar í kúlunni, svo hún fer íljósan loga,
og springur því næst með allmiklum hvell. Menn ímynda
sjer, að kjarni jarðarinnar sje samsettur af þessum málm-
tegundum í sambandi við aðra málma, alveg óryðguðum,
af því loptið hefur eigi komizt að því, en vatnið, sem síg-
ur smátt og smátt ofan í jörðina, nái til þeirra, svo að á
þeim kvikni. Slíkt verður, segja menn, að orsaka afsaleg
eldsumbrot, með gosi, jarðskjálftum og stórum eldslogum,
því vatnsefnisloptið, sem losnar, í því að lifslopt vatnsins
sameinast málmtegundum, er fjarskaeldfimt, og brennur
nieð ógnarlegunt hita. Að þetta sje svo, er alls enginn
194
hugarburður, en sönn reynsla; því menn geta sýnt, að
þessar málmtegundir sannarlega hafa þessa náttúru, að
skilja vatnið í h'ftdopt og vatnsefnislopt. þetta vatnsefnis-
lopt hefur enn fremur þann eiginlegleika, að það tekur
ryðið (Oxyd) frá öllum málmum, þegar þeir eru glóandi,
og ímyndi menn sjer, að þetta loptsefni undir jarðelda-
umbrotunum setji sig fast í ýmsum holum fjallanna, og
sje þar geymt um tíma, þá getur það við næstu eldgos
aptur gjört hinar ryðguðu málmtegundir að óryðguðum
málmum, og þannig allt af aptur og aptur gefið tilefni til
nýrra eldsumbrota i jörðunni, einkum á þeim stöðum þar
; sem jörðin er gljúp, og sjórinn eða vatnið þrengir sjer í gegn-
. um hana. Flestir, sem með eigin augum hafa sjeð áhrif
{ vatnsins á þær málmtegundir, er hjer um roeðir, munu
verða að játa, að af öllum tilgátum náttúrufrœðinga um
jarðhitann og jarðeldana er þessi hin langlílclegasta, en
hún úti lykur engan veginn þá skoðun, að jarðrafurmagn
einnig á sumum stöðum geti gefið tilefni til eldsumbrota,
en aptur á móti virðist hún alveg mótstœðileg ímyndun-
1G1