Íslendingur - 07.06.1862, Blaðsíða 2

26
kostnað sakamanna var tilskipun 16. nóvember 1764 um
stofnun löggæzlusjóðsins. í>ar segir í 8. gr. c, að greiða
skuli fyrirfram úr löggæzlusjóðnum, ef brýn nauðsyn krefði,
sakar sækjanda í málum þeim, er stiptamtmaður eður amt-
maður skipa, óumflýjanlegan kostnað, en sækjandi skal
endurgjalda það aptur af fje því, er honum verður áskilið
í dómslok. Auðsætt er, aðafgrein þessari leiðir, að væri
málið gjafsóknarmál, eður hinn sótti annaðhvort eigi dæmd-
ur í málskostnað, eður hann átti eigi fje til, þá varðsækj-
anda eigi gjört að endurgjalda löggæzlusjóðnum aptur af
því, sem hann fjekk eigi, svo að sjóðurinn hlaut þá að
bera kostnaðinn, málsfærslukaup sækjanda, fæðispeninga
og farareyri, ef þess þurfti. þannig stóð nú nokkra stund,
að jafnaðarsjóðir komust eigi á, og alþýða tók engan ann-
an þátt í kostnaði glæpamála né annara almennra dóms-
mála en tukthústollinn; þó er auðsjeð, að sýslumönnum
liefur þótt þungt aðbúaundir sakadólgum sínuin ogviljað
koma þeim kostnaði af sér á aðra (s. tollbr. 8. apr. 1775);
en þetta tókst þó eigi lengi vel.
Hið fyrsta lagaboð, eðurrjettara sagt, hið fyrstaboð-
orð um niðurjöfnun kostnaðar á amtsbúa, er kanselíbrjef
10. maí 1788. Kanselíbrjef þetta dregur í sínum hala
slík fádæmi af stjórnarbréfum um þetta efni, að svo er
að sjá, sem lögstjórnarráðið (kanselíið) í Kaupmannahöfn
hafl þótzt vera einráður löggjafl og ráðamaður yfir fje Is-
lendinga, einungis ef það gekk í gegnum jafnaðarsjóðinn,
án þess sjeður verði nokkur munur á aðferð þess fyrir
eður eptir tilsk. 28. maí 1831; dómsmálastjórnin hefur
og dyggilega fetað í fótspor þess síðan 1848, og iná það
þykja enn undarlegra. En það verður að segja svo hverja
sögu sem hún gengur, og skal nú getið, hversu jafnaðar-
sjóðirnir eru til komnir og hver gjöld þeirra sje. En fyrir
því að gjöld þessi eru n&sta ýmisleg, og komin á ýmis-
lega og á ýmsum tímum, þá vil eg skipta þeim í flokka
þannig: I. Dómsmálakostnaður. II. Heilbrigðismálakostn-
aður. III. Alþíngiskostnaður. IV. Annar alþýðlegur og
ýmislegur kostnaður. (Framh. síðar).
itiptsbókasafnið í Ileylifavik
(eptir btikavöríliiin, herra amanuensis J»n Arnason).
„Blindur er bóklaus mabur", segir sannmæli eitt, sem
vjer Islendíngar kiinnumst allir vib, og líkjumst í því öbr-
um mentuðuin þjóbum, sein ekki þykjast geta fullþakkaí)
þab forsjóninni, ab þær geti notib óteljandi hagsmuna,
fróðleiks og ánægju af bóknm, bæbi einstakra manna og
opinberra bókasafna, sem almenriíngur ætti ekki annars kost
á. þó eiga opinberu bókasöfnin ab gjöra mest aí> í þessu
falli, samkvæmt tilgangi sínum, því þeim er þab einum
ætlandi, ab hafa efni á ab eignast þau rit, sem einstökum
mönnum er um megn ab kaupa, og ef til vill ekki þarft
ab eiga, eptir ab þeir hafa farib yfir þau til hlítar. Af
þessu keppast allar sibabar þjóbir vib, ab koma upp hjá
sjer svo góbum bókasöfnum, sem efni þjóbarinnar (ríkisins)
ítrast leyfa, og sem samsvari, sem mest aubib er, þörfum
landsmanna og kröfurn tímanna; stjórnendurnir finna skyldu
sína í ab stubla til þessa af ölltim mætti, og þjóbþingin,
þar sem þau hafa fjárforræbi landanna í höndum, leggja slík-
um stofnunum örlátlega fje til eflingar og aukningar, um-
hirbingar og vibhalds; eins er aptur á hinn bóginn alin
önn fyrir því, ab slík söfn verbi þjóbinni sjálfri ab sem
mestum notum.
Vjer Islendingar vorum einnig sro heppnir, ab bóka-
safn var stofnab handa oss; þab er »stiptsbóltasafnið«,
bókasafn alls landsins í Reykjavík. Hinn fyrsti frum-
kvöbull til þess var hinn mikli menntavinur konferenzráb
C. C. Ttafn í Kaupmannahöfn, sem lengi hefur reynzt
safninu hinn mesti bjargvættnr. Ilann kom fótunum fyrst
undir safnib 1818, og safnabi handa því miklum bókagjöf-
um bæbi í Danmörk og víbar. Eptir þab gekkst bók-
menntafjelagib íslenzka, sem ávallt hefur sýnt bókasafninu
hinn inesta sóma, og st.iptsyfirvöldin fyrir frekara fyrir-
komulagi safnsins, og söfnubu handa því bæbi hjer á landi,
og lögbu kröptug mebmæli sín til þess vib stjórnina, ab
hún styrkti1 safnib í fyrstu meb fjegjöfum og bókum frá
ýmsum vísindastofnunum í Danmörku. þrjú registur hafa
verib samin yfir safnib; hib fyrsta þeirra var prentab á
kostnab bókmenntafjelagsins 1828 í Kaupmannahöfn. Atti
þá safnib 3,777 bindi. Annab registrib var prentab 1842;
en af því er ekki aubvellt ab sjá, hve mörg bindi safnib
hefur þá átt. þribja registrib var samib árin 1849 og
1850, og er enn óprentab; mun þá safnib hafa átt hjer
um bil 6000 bindi, eptir allt róskotib, sem haft var á því
árin 1847 og 1848; því þá (1847) var safnib allt rifib
nibur, flntt upp í skóla, hlabib þar í hlaba í alþingissaln-
um, meban dómkirkjan var undir abgerb þessi árin — en
á lopti hennar hefur þab jafnan verib geymt — og síban
flutt í dyngju ofan á kirkjulopt aptur. Eptir þetta þótti
ekki vanþörf á nýrri niburröbun safnsins og nýju registri,
en þótt talsvert væri til af registrinu frá 18422. þab
gefur ab skilja, ab safninu hefur ekki í neinu tilliti farib
fram vib flutninginn fram og aptur, og upp úr því klórinu
er mjcr ekki grunlaust um, ab suniir velgjörbamenn safns-
ins erlendis hafi farib ab trjenast upp á ab senda því, eptir
því sem heyrzt hefur eptir nokkrum þeirra, ab þeir vissi
ekki, hvort stiptsbókasafnib væri til, eba ekki, þar sein
þess væri ab engu getib, hvorki í sjerstökum skýrslum, nje
heldur í blöbunum, sem prentub hafa verib hjer í bænum
nú í samfleytt 16 ár3, nema ef telja skyldi ab tvisvar hafi
verib anglýstar reglur fyrir bókaútláni, í 2. ári þjóbólfs
1850, nr. 47, 187.—188. bls., og í sama blals 6. ári, nr.
143, 205. bls., 1854, sem hafi verib svo lagabar, ab þær
því mibur, hafi ekki labab menn ab safninu, hvorki til ab
leita sjer þar bókaláns, nje til ab hlynna ab því. Auk þessa
hefur hin íslenzka stjórnardeild í brjefi 13. júní 18604 skýrt
nokkub frá safninu, og Islendingur getib þess í 2. ári, nr. 16.
Bæbi skýrsluleysib um þessa opinberu stofnun lands-
ins og mibur heppilegt fyrirkomulag á útlánsreglunum
hefur knúb menn, bæbi innlenda og útlenda, til ab skora
á mig, sem kunnugan, ab skýra frá því, hvab safninu líbi,
síban eg tók vib því 1849 eba 1850 Jeg hefi vibrab
þetta fram af mjer hingab til, ekki af því ab ekki væri
mál, þó fyr hefbi verib, ab auglýsa ástand safnsins, heldur
af því ab jeg hefi búizt vib, ab stjórnendur þess mundu
gjöra þab. En af því málib snertir mig ab nokkru leyti,
skal jeg ekki meb öllu skorast undan ab skýra frá þeim
atribum, sem mjer eru kunnug hjer ab hítandi.
Jeg get þá fyrst og fremst fullvissab þá, sem kynni
ab halda, ab stiptsbókasafnib væri libib undir lok, um þab,
ab þab er enn vib lýbi, þó jeg geti ekki dulizt þess, ab
heldur sje farib ab dofna yfir absókn ab safninu, einkum
2 næstl. ár, og skal jeg færa sönnur á mál mitt meb
stuttu yfirliti yfir þau bindi, sem ljeb hafa verib og lesin,
frá því útlánib byrjabi aptur 16. sept. 1850 og til 31-
desember 1861:
1) Sjá Lagasafu liarida Islandi VIII, 231. f. bls. 370. f. 379. 381-
385. f. 410., 467. 561. f., 600. f. IX. 108. bls. 197. f. 307. f. »S
500. bls.
2) Sjá Ný Felagsrit, 4. ár, 131. —142. bls.
3) Sjá þjóbólf, 14. ár, nr. 21,—22., 82. bls.
4) Sjá Tíbiudi um stjóriiarmálefni Islands. VII. 361.—363. bls.