Íslendingur - 18.07.1862, Blaðsíða 3

51
þegar sálmarnir eru mæltir fram eptír rjettum framburð-
arreglum (declameraðir), en — undir flestum lögum —
lítið sem ekkert, þegar þeir eru sungnir. þannig hafa
menn hingað til getað sungið vora eldri sálma, þó á flest-
um þeirra sjeu ótal braglýti, og, þótt lítið sje, ef til vill,
að marka sálmasöng vorn, eins og hann er almennast, þá
kann þó P. Guðjolmsen rjettan söng. Jeg hefi opt heyrt
liann sýngja sálma bæði í kirkju og utan kirkju, en aldrei
getað orðið þess áskynja, að honum hafi á neinn hátt tek-
ist miður að sýngja þær hendingar, sem eru með skakkri
áherzlu á orðunum, eða jafnvel einni samstöfu of langar,
heldur en hinar, sem eru í þessu tilliti rjett kveðnar.
Sömuleiðis hafa Danir getað sungið sína eldri sálma, þó
í þeim komi fyrir líkar áherzluvillur og í vorum íslenzku
sálmum, og vel gátu menn á eldri tímum sungið hina
latínsku sálma frá miðöldunum, þótt í þeim sje hvergi
nærri alstaðar fylgt reglum hinnar latínsku nprósódiu«.
Jeg get þessu samkvæmt ekki annað en álitið, að það sje
of harður — og þess vegna líka ranglátur — dómur, þeg-
ar sálmadómarinn segir, að viðbætirinn sje að kveðskapn-
um til allvíðast ekki boðlegur guðsþjónustunni, og það
mun vafalaust hafa furðað fleiri en mig, þegar þeir sáu
af þessum dómi, að vorir gömlu passíusálmar eru nú ekki
lengur boðlegir guðsþjónustunni, t—jafnvel ekki í heima-
húsum, — nema þeim sje breytt.
Hið annað, sem jeg get ekki verið þessum sálma-
dómara samdóma í, er það, þegar hann segir, að sálma-
bókarnefndin hafi misskilið stöðu sína, af því hún hefur
tekið hina nýkveðnu sálma og nokkra af hinuin eldri ó-
breytta í viðbætinn, og jeg get ekki annað en álitið það
öldungis óverðskuldað og mesta ranglæti, þegar hann
ýmist ámælir nefndinni eða skopast að henni fyrir þetta,
og jafnvel gefur í skyn, að þeir, sem í nefndinni voru,
hafi fremur hlýtt mönnum en guði (bls. 144 síðara dálki).
það er engin ástæða til að ætla, að nefndarmennirnir hafi
leitt hjá sjer að breyta <af ótta fyrirmönnum, heldur verð-
ur liver sá, sem sanngjarn vill vera, að álíta, að þeir liafi
í þessu fylgt eigin sannfæringu sinni, og ekki látið það
liræða sig, þó þeir vissu, að til væru þeir menn, sem
mundu vilja annað. Hinir gömlu sálmar í viðbætinum eru
allir lagaðir, nema það sem tekið hefur verið úr passíu-
sálmum sjera Hallgríms Pjeturssonar, og fáeinir aðrir
sálmar, sem flestir eru úr hugvekjusálmum sjera Sigurðar
í Presthólum. Nýkveðnu sálmana mun nefndin hafa tekið
óbreytta af þeirri ástæðu, að það er almennt álitið óleyfi-
legt og ósæmandi, að breyta ritum eða skáldskap eptir
lifandi menn, að þeim fornspurðum; en erfitt hefði verið,
að leita leyfis til að breyta hjá þeim öllum, sem kveðið
hafa hina nýju sálma, og mjög óvíst, að leyfið hefði feng-
ist alstaðar, þó þess hefði verið leitað. Að breyta því,
sem tekið var úr passíusálmunum, var, eins og nefndin
mun hafa álitið, sannarlega ógjörningur, þar sem nærri
hvert mannsbarn hjer á landi kann þá að miklu leyti, og
elskar þá að maklegleikum fram yfir flesta eða alla aðra
islenzka sálma. þessi skoðun nefndarinnar er öldungis
samkvæm því, sem P. Guðjohnsen hefur látið í Ijósi í
formála nótnabókar sinnar. Hann segir þar (bls. 14) um
einn gamlan sálm: »jeg hef ekki getað fengið af mjer
að snerla við sáhninum til nr. 7, því jeg vildi ekki eiga
það á hættu, að nje hið minnsta missitist af þeirri dýr-
mætu fyllingu kristilegrar trúar og auðmýktar, sem hann,
má ske fremur öllum sálmum á vorri tungu, að undan-
teknum sálmum Hallgríms Pjeturssonar, hefur til að bera«.
þessi orð sýna það, að P. Guðjohnsea, sem bezt allra
hjer á landi hefur vit á braglýtum, héfur einnig verið á
því máli, eins og liinir í sálraabókarnefndinni, að varlega
væri farandi i það, að breyta sálmum sjera Hallgríms;
því hann álítur þá eins góða og þann sálm, sem hann
vildi sjálfur ekki »snerta við«. það er líka óhætt að segja,
að sá »þekkir illa íslendinga«, sem heldur, að þeirhefðu
almennt unað því vel, ef farið hefði verið að breyta mikið
því, sem tekið var úr passíusálmunum. f>að hefði verið
vissasti vegurinn til að spilla svo fyrir þessum viðbæti,
að fáir hefðu viljað heyra hann nje sjá, því betri og því
alþekktari, sem sálmar eru, því viðsjárverðara er að breyta
þeim til muna, og til þess eru varla aðrir vel færir en þeir,
sem eru nokkurn veginn eins góð skáld og höfundarnir
sjálfir. Menn hafa sjeð þess nóg dæmi bæði hjerálandi
og annarstaðar, að þegar sálmum hefur verið breytt, hafa
breytingarnar opt meir spillt en bætt, og þess vegnahafa
þeir menn, sem bezt hafa haft vit á slíku (t. a. m. Herder
með þjóðverjum og Wallín með Svíum) optast verið mót-
fallnir miklum breytingum á algengum eldri sálmum.
En dómarinn kennir nú, að þó menn lagfæri brag-
lýtin, þurfi ekki að raska hugsuninni hið minnsta, heldur
einungis. setja orðin í hendingunni í aðra röð, og hann
fullvissar um það á 2 stöðum, að af hverjum 10 lýtum
megi með þessu lagfæra 9. þetta er, að minni ætlun, of
hermt, það er að skilja, ef lagfæringarnar eiga að vera í
nokkrulagi. þó sumstaðar megi lagfæra braglýtin á þenn-
an hátt, þá þarf þó víða mikið meira, ef allt á að fara
vel, orðaröðin að verða nokkurn veginn eðlileg, höfuðstafir
rjett settir, og áherzlan á orðunum samkvæm hugsuninni.
f>að er mjög víða, sem ekki mun vera unnt að lagfæra
þannig, nema með því að yrkja upp að nýju heilar hend-
ingar, og sumstaðar hálf eða jafnvel heil vers. f>etta
hefur sá orðið að gjöra, sem lagfært hefur hina breyttu
sálma í viðbætinum; en það er ekki allra meðfæri, þó
honum hafi tekizt það vel. f>að þarf meira til þess en
að geta sjeð lýtin og fundið að. Margar breytingarnar,
sem dómarinn stingur upp á í dómi sínum, er ljósastur
vottur þess. f>ær sýna það berlega, að á honum sannast
málshátturinn: »hægra er að kenna heilræðin en halda
þau«, og ætla jeg að leyfa mjer að minnast á nokkrar
þessara breytinga, sem hann býr til.
þegar dómarinn talar um B. sálminn í viðbætinum,
finnur liann að því, að í 1. hending í 1., 2. og 3. versi
komi orðin: »allt« og »guð« á hina rýrustu hendingar-
stuðla, eða í áherzlulausar samstöfur. En þegar hann fer
að sýna, hvernig þetta hefði mátt betur fara, og yrkir í
því skyni sem sýnishorn nýjar hendingar, þá get jeg ekki
betur sjeð, en að honum verði á að búa til samkynja galla
sjálfum; því í 1. og 2. liendingunni, sem hann býr til,
lendir orðið »vel« í áherzlulausri samstöfu. Aðalefni
hendinganna er ekki það, að guð gjöri allt, heldur að
hann gjöri allt vel. Bæði orðin »allt« og »vel« eiga í
rjettum framburði að fá næstum jafna áherzlu, en hvor-
ugt má, að rjettu lagi, vera alveg áherzlulaust. I staðinn
fyrir: »llans ást mjer gjörir hagnað hel, og himnesk lifi’
jeg vera«, (í sama sálmi 3. versi) býr bann til: »Hans
ást minn bætir hag við hel, á himnum fæ jegvera«. f>að
fer fjarri, að þetta sje nær hugsuninni í orðum postulans:
»að deyja er mjer ávinningur«, heldur en hitt. Hefði
orðið »ávinningur« getað komist fyrir í hendingunni, fór
það óneitanlega bezt; en af því »hagnaður« merkir optast
hið sama sem »ávinningur«, sje jeg ekkert á móti því,
að hafa það í stað hins. f>etta: »minn bætir hag við hel«
hjá dómaranum er hvorki lipurt nje skáldlegt, en liend-
ingin á eptir, eins og hann snýr henni við, bæði krapt-
laus og hversdagsleg. í staðinn fyrir: »stillir svo vinni’
ei mein« (5. s., 5. v.) stingur liann upp á: »svo strítt ei
vinni mein«. f>essi breyting bætir að vísu úr hinni röngu