Íslendingur - 18.07.1862, Blaðsíða 1

ÞRIÐJA ÁR.
Um jafnaðarsjóðina (Niðurl.).
(eptir alþiiigismann Arnljót Olafsson).
Niðurjöfnun jafnaðarsj óðsgjalds ins. f>eg-
ar í kansbr. 10. maí 1788 segir, aö jafna skyldi ílutn-
ingskostnaði glæpamanna niður á lausafjárhundruð bænda
í hverju umdæmi, þó skyldi þeir undanþegnir, er eigi tí-
unduðu meira en eitt hundrað; skyldi sýsiumaður heimta
gjaldið á manntalsþíngum og taka það fjárnámi, efgjaldið
kom eigi fram. Af skipun þessari hefur það leitt að lík-
indum, að amtmenn skiptu niður á sýslu hverja nokkrum
hluta gjaldsins eptir álitum, og varð af því sá ójöfnuður,
að í suraum sýslum kornu 5 sk. á hvert hundrað, en í
öðrum 3 sk. f>á hafði og komizt á sú óregla, að heimt-
aður var jafnaðarsjóðstollur af búendum í Gullbríngu- og
Kjósarsýslu, þótt eigi tíundaði þeir meira en eitthundrað,
og ætti því að vera lausir allra mála eptir kansbr. 10.
maí 1788. Rentukammerið féllst á þá uppástungu stipt-
amtmanns, að leggja skyldi jafnt á öll lausafjárhundruð í
umdæminu, þau er jafnaðarsjóðstoll skyldi af lúka; þá
skyldi og búendur í Gullbríngu- og Kjósarsýslu, þeir er
eigi tíunduðu meira en eitt hundrað, undanþegnir gjaldi
þessu; en á lleykjavíkurbæ skyldi stiptamtmaður leggja
tollinn að tiltölu, ergreiddur skyldi sem önnur bæjargjöld
eptir efnum og atvinnu (sjá rentukbr. 28. maí 1831).
þessi niðurjöfnun átti að vera um stund, en hefur haldizt
síðan. Nú gjalda allir embættismenn og ekkjur þeirra til
jafnaðarsjóðanna af tíundbæru lausafje sínu jafnt sem
bændur eptir opnu brjefl 8. júní 1851.
Lengi fram eptir var gjaldið til jafnaðarsjóðanna lítið,
og eigi meira að jafnaði en 3 eða 4sk. af hverju lausa-
fjárhundraði, sjá rentukbr. 28. maí 1831, og Hróarskeldu-
tíð. 1840, 63. bls., og sum ár var ekki lagt á í vestur-
og norðurumdæminu, sjá Landshagsk. 11.284—285. bls.1);
gætti þess því lítt, þótt alit væri eigi sem sljettast, eður
sumt eigi sem lögmætast. En er alþingi kom til sögunn-
ar, þá var farið að demba hverjum kostnaðinurn á fætur
öðrum á jafnaðarsjóðina: fyrstur var alþingiskostnaðurinn,
síðan flutningskostnaður embættismanna, og að lyktum
kostnaður af verzlunarlögunum 15. apr. 1854. Fátt mun
hafa verið miður hugað af alþingismálum en þetta var,
sem og nú er fram komið i opnu brjefl 24. nóvbr. 1856,
enda kornst það með mestu herkjurn fram á þínginu.
Margt mætti segja uin lögmæti nokkurra boðorða þeirra, er
hjer eru talin að framan, enjeglætmjer nægja að benda
til þess eins, að brjef stjórnarráðanna eru engin lög eður
skuldbindandi regla fyrir alþýðu. En auk þessa eru íleiri
gallar á jalnaðarsjóðalögum vorum. Menn segja aimennt,
að jafnaðarsjóðirnir hafi komizt lijer á um 1820; en það
hefur við ekki að styðjast. Jafnaðarsjóðirnir voru þá settir
í Danmörku, sjá opið brjef 31. desbr. 1819, en það á
ekki skylt við ísland. Engin lög eru til hjer á landi um
stofnun jafnaðarsjóðanna, um ráð þerrra uz skipulag; amt-
nianni er hvergi gefið vald til að jafna ððru niður, og
1) þess er »6 geta, aí) þaíiereigi rjott meí) óllri, sem þar er gjórt,
aþ telja upphæí) lausatjártíundarinnar eptir jafnabarsjóíisgjaldinu, þyx
þaþ gjald var aukiþ meb opnu hrjeíl 8. juni 1851, frá því senx aibur
var, sem fyr segir.
hvorki meira nje minna, en þarf til kostnaðar þess, ef
talinn er í hverju einstöku lagaboði. Jafnaðarsjóðir eru
því eigi til i raun rjettri, og það kann að vera þess vegna,
að gjaldið til jafnaðarsjóðanna er kallað í þingbókum sýslu-
manna »líking«?, á dönsku Ligning, en á vora tungu
niðurjöfnun, og það er hverju orði sannara, að hún
er til. Öll líkindi eru þess, að eigi liði á löngu, áður
breyting verði á þessu fyrirkomulagi, og því finnst mjer
eigi svo mikil þörf að orðlengja framar um þetta mál,
sízt að sinni.
Stiptsbókasafnið í Beyhj.'ivílí
(eptir bókavór'binn, herra amanuensis Jón Arnason).
(Framha'd). Aí) lyktum skal jeg þá leyfa mjer ab
benda á fáein atribi vibvíkjandi stjórn bókasafnsins, seni
jeg verb aí> ætla ab þurfi lagfæringar vib. „fslendingnr"
hefur ab vísu minnzt 'a. stiptsbókasafnib í nr. 16, 2. árs, og
þó liann beri mjer vel söguna, já jeg má segja betur cn
jeg á skilib, þykir mjer hann hafa farib heldur fljótt yfir
og ekki stungib þar á kýlirui, sem kveisan var undir. Ilon-
um þykja stjórnendur safnsins vera farnir ab týna tölunni,
þar sem ekki sje orbnir eptir nema 2 af 4, sem venja
hefur verib ab væri. En hvab ætli íslendingur segi nú, þeg-
ar annar þeirra, sem hann taldi þá, er farinn líka, þó þaí>
sje ekki nema um stund? þab getur verib, ab þab þækti
vibfeldnara eptir venjunni, ab stjórnendurnir væri fjórir en
færri, en aldrei hef jeg saknab þess — og „sá veit þó
bezt, hvar skórinn kreppir, sein ber hann“, — ab nefnd
þessi væri vanskipub, þó böfbatalan í henni hafi fækkab;
því síbari jústizráb sál. Tborateinsen fjell frá, hefur mjer
fundizt stjórnendurnir gjöra jafnmikib í stjórn sal'nsins,
lrvort þeir hafa verib íleiri eba færri, því einmitt síban hef
jeg einmitt fundib til þess, hvab lítib hel'ur verib gjört, og
þab hefiir mjer komib einmitt á þá trú, ab þab væri ekki
höfbatalan ein, sem gerbi mikib, heldur góbur vilji og um-
hyggjusemi fyrir málinu. þegar betur er nú gáb ab, veit
jeg ekki, hvab þab á ab þýba, ab hafa 4 forstöbumenn
safnsins, allrasízt ef þab er satt, sem mælt er, ab á þessari
forstöbu eba stjórnarnefnd sje ofur ófullkomib skipulag, ab
því leyti sem þar sje ekki, eins og í hverju öbru reglu-
bundnu fjelagi eba nefnd, einn forseti, einn slcrifari og
einn gjaldkeri, heldur sje einn mabur í stjórninni allt þetta
í einunt bögli. Væri nú þessi sögusögn sönn, þá yrbi þab
iíklega fyrsta naubsynjaverkib, næst því ab bæta í nefnd-
ina svo ab í henni væri þó altjend 3 nienn, ab þessir stjórn-
endur eba nefndarnrenn skipti meb sjer störfum, svo ab þau
yrbi g/örsamlega abgreind milli þessara þriggja rnanna. En
vib 4. manninn sje jeg ekki livab nefndiri á ab gjöra, úr
því lionum eru ekki falin bókavarbarstörfin, eins og var, á
mebaii stiptamtmabur og biskup voru í stjórn bókasafnsins.
Tii þriggja manna stjórnariönar meb deilduni störfum virb-
ist líka íslenzka stjórnardeildin benda í fyr nefndu brjefisínu
frá 13. júní 1860, þar sem hún segir meb berum orbum:
„Stjórn stiptsbókasafnsins er, undir yfirumsjón stiptsyfir-
valdanna, falin á hendur þrem mönnum, er biía í Reykja-
vík; er einn þeirra fjehirbir og sernur á ári hverju reikn-
íng um tekjur og gjöld bókasafnsins". þab er því hin
49