Íslendingur - 15.12.1862, Blaðsíða 3

115
hverfur glórsýran óðar úr vatninu, ef það er látið síast
gegnum gróðurjörð, með sama móti og sagt var. Nú
liefur maður þynnta brennisteinssýru og glórsúrt múrlím
runnið þar í, og lætur þetta síast gegnum sáld fullt af
gróðurjörð, þá tekur hún þegar sýruna til sín. Eins fer
um stækindaborna glórsúra kljáhvítu leysta í kolsýrðu vatni,
glórsýran og stækindin verða eptir í jörðunni.
Iíol liafa að mörgu leyti líkar áhrifur á ýms bráðin
sölt; þau draga í sig litarefni og söltin úr lagartegundum
þeim, er þar hafa runnið í. J>að liggur mjög nærri að
lialda, að áhrifur livors um sig, kolanna og jarðarinnar,
komi af sömu orsök; hjá kolunum veldurþessu hinn efn-
islegi samdráttarkraptur, er gengur út frá yfirborðinu; hjá
jörðunni veldur þessu, sanngirnisaflið í efnunum, er hún
samstendur af. En hjer af leiðir þó, að verkanir hvors
um sig eru í mörgu falli öldungis ólíkar. Gráhvíta og
gljáhvíta eru efni mjög svo lík í eðli sínu, einnig sölt
þau, er verða til af þeim, hafa margar einkunnir saman.
Gulserkjuð gráhvíta (Chlorkalium) hefur sömu krystallögun
og matsalt, sem er gulsterkjuð gljáhvíta (Chlornatrium).
Bæði þessi sölt eru mjög svo lík á bragðið, og svo að
því, hve auðvelt þau leysast í sundur. |>eir, sem ekki
þekkja því gjör á efni þessi, gjöra naumast greinarmun á
þeim, en jarðvegurinn aðgreinir þau fullkomlega.
Láti maður saitpækil — matsalt bráðnað í vatni —
síast gegnum gróðurjörð, þá fer pækiliinn í gegnum
jörðina, án þess hún taki nokkuð af honum til sín; en
liafl maður þar á móti látið gulsterkjugráhvítu renna í
vatninu, þá verður gráhvítan eptir í jörðunni, en gul-
sterkjan hverfur í gegnum hana með vatninu og hefur þá
tekið saman við nokkuð af múrlími því, er fyrir var í henni,
jörðunni. Jörðin samþýddist gráhvítunni, en gljáhvítunni
ekki. Landplöntur vorar hafa allar í sjer gráhvítu, gljá-
hvítan finnst að eins sjaldan í ösku þeirra. Eins er þótt
gljáhvítan sje samlöguð saltpjeturs- eður brennisteinssýru,
jörðin samþýðist henni lítt; en sje gráhvíta í fjelagi við
sýrur þessar, þá skilur jörðin hana þegar frá þeim. J>að
er rjett eins og jörðin haíi vit á, að velja sjer efni fyrir
grösin. Tilraunir, er gjörðar hafa verið, til að komast
eptir, hve miklu ákveðinn mælir af jörð gæti tekið á móti
af ýmsum frjóefnum, hafa sýnt, að 1 vallardagslátta (900
ZZ fm.), er hefur 10 þumlunga þykkan jarðveg, getur
tekið á móti hjerum bil 3025 pundum af gráhvítu, sund-
urleystri í vatni, og haldið þeim föstum í sjer til nautnar
fyrir grösin. Onnur tilraun, gjörð í sama skyni, sýndi,
að 1 vallardagslátta með jafndjúpum jarðvegi gat tekið á
móti 1600 pundum af glórsúrri kljáhvítu og stækindi í
fjelagi. Mögur leirjörð, með múrlími, gat tekið á móti
jafnmiklu.
Af þessu má marka, hve sterkan krapt jörðin hefur
til að draga að sjer og halda í sjer 3 hinum nauð-
synlegustu grasafrjóefnum. Ef jörðina vantaði þetta, þá
mundu þessi mjög svo auðleysanlegu efni skjótt þvættast
úr henni með vatninu.
Ur stæku ldandi og taðlög (Aile, mykjuál?) dregur
jörðin allt stækindi, alla gráhvítu og glórsýru, og ef nóg
jarðarmegn erfyrir, þá nær vatnið engu af þeim með sjer.
En þess ber að gæta, að áburðurinn verður að komast
saman við jörðina, eigi hún að geta dregið i sig frjóefnin
úrhonum. Vjer biðjum lesendur vora að muna eptir, að
það varð að hella stækindisvatninu yíir jörðina, sem var
i sáldinu, til þess að hún, jörðin, gæti dregið stækindið
i sig. I>essi kraptur jarðarinnar til að taka á móti og
geyma frjóefnin, hefur þó sín takmörk, vjcr eigurn hjer
við stækindi, gráhvítu, glórsýru og tinnusýru. Sjerhver
jörð hefur sitt eðli; láti maður þessi efni, í vatni leyst,
saman við jörðina, þá tekur hún til sín ákveðinn mæli,
en hitt, sem þar er fram yflr, fer burt með vatninu, og
má finna það með venjulegum prófefnum (Reagentier).
Sandjörð tekur minna, en eins mikið af mergiljörð, og
hún aptur minna en leirjörð, en þessi mismunur jarð-
tegundanna í að taka til sín efnin er eins mikill, eins og
þær eru sjálfar ólíkar. Maður veit, að þær eru liver ann-
ari ólíkar; það er eigi ólíklegt, að sumt hvað í búnaði
vorum standi í nánu ogákveðnu sambandi við þetta mis-
munandi afl, með hverju hinar ólíku jarðtegundir taka til
sín áður nefnd efni. J>að er ekki ólíklegt, að því betur
vjer lærum að þekkja þetta samband, að vjer þá fáum
betri og áreiðanlegri leiðbeiningu til að dœma verð og
gœði túna vorra og akra. Oss grillir að eins til framfara
þeirra, er hjer af má leiða fyrir búnaðinn, en nú sem
stendur er engum unnt að segja, til hve mikils þær geta
leitt.
Merkilegar eru áhrifur þær, er lífsefnarík jörð (þ. e.
jörð, sem rík er af efnum úr hinni lifandi náttúru o: grasa-
og dýraríkinu), hefur á áður nefndar leysfngar. Leirjörð
og sömuleiðis límjörð (kalkjörð), sem lítið er í af lífsefn-
um, eður mold, tekur til sín alla gráhvítu og tinnusýru
úr vatninu, sem þær eru leystar í; moldarjörðin þar á
móti tekur að eins til sín gráhvítuna, en tinnusýruna ekki.
J>etta, er nú var sagt, minnir ósjálfrátt á þær áhrifur, sem
fúnaðar grasaleifar hafa á grös þau, er mikla tinnusýru
þurfa til vaxtar síns, eins og t. a. m. er um sef og brok,
er einkum sprettur á súrum mýrum og blautum. Sje
mergill borinn á, hvar þessi grös spretta, hverfa þau bráð-
um og aðrar jurtir, betri til fóðurs, koma í þeirra stað.
Til þess að moldarjörðin fái eðli til, að taka jafnt á móti
tinnusýrunni og gráhvítunni, þarf eigi annað en blanda
hana með litlu af óslöktu múrlími, fær hún þá þegarþetta
eðli. Fyrst nú jörðin tekur stækindi, glórsýru, gráhvítu
og tinnusýru úr leysingum sínum, eður vatninu, sem efni
þessi hafa Ieyst í sundur í, þá er ómögulegt, að regn-
vatnið, sem á jörðina fellur, geti leyst þau úr henni apt-
ur. Jörðin geymir þessi efni óleysanleg fyrir vatnið, en
þó undir eins þannig ásigkomin, sem bezt hentar hinum
sjúgandi rótum grasanna. llótarþræðirnir smjúga bein-
línis inn í rifur og holur steinanna og vefa sig gegnum
jarðkögglana. J>essir fínu rœtlingar eru það, sem leysa
frjóefni jarðarinnar til þeirrar fullnustu, sem nauðsynleg
er til þess þau geti gengið inn í grösin; þau fá með
þessu móti það lag, sem grösunum sambýður.
I þessari viðureign jarðarinnar og frjóefnanna sjá-
um vjer eilthvert hið merkilegasta náttúrulögmál. Grasa-
lífinu er ætlað að þróast í hinu yzta jarðlagi, og með yfrið
vísdómsfullu móti er leifum grasanna gefið eðli til, að
safna og geyma í sjer öll þau efni, sem eru skilyrði fyrir
því, að lif þetta geti verið til og elnazt til nytsemdar fyrir
dýralífið. J>etta eðli varðveitir frjóvsemi jarðarinnar, enda
þótt hún liggi stundum undir óhagkvæmum áhrifum og
kringumstœðum, að því er mönnum sýnist. I kring um
Múnchen ertt sljettur miklar og víðar, með að eins 6
þumlunga þykkum jarðvegi ofan að kastmalarbotni, sem
lætur vatnið fara gegnum sig eins og sáld. Gæti nú regn-
vatnið leyst þau frjóefni úr jörðunni, er hún í sjer hefur,
eður fær með áburðinum, þá væru þau þegar horfin, er
regn kœmi og jörðin fyrir löngu úrþvætt og örfrjó; án
þessa fastheldnis- og geymsluafis mundi jörðin ekki geta
slaðið á móti hinu leysanda afli lopts nje lagar.
Tœkju grösin efni sín frá leysingu eður efnunum
leystum í valni, þáhlytuþau, samkvæmt útslættinum gegn-
um blöðin, að taka til sin, hvað sem leysingin legði þeim,
hvort sem þau þyrftu þess eður eigi; nœring þeirra væri