Íslendingur - 08.01.1863, Blaðsíða 6

126
(Aðsent).
Um spítalahluti.
í þjóðólfi, 15. ári, 1.—2. bls., og í íslendingi, 3. ári,
12. bls., hefur herra biskupinn að venju auglýst, hvern-
ig menn geti reynt að fá spítalafiskinn, sem á næst-
komandi vetrarvertíð sje í vændum »til Kaldaðarnesspí-
tala«.
Jafnvel þótt jegálíti spítalasjóðinn, eða læknasjóðinn,
einhvern hinn þarfasta sjóð, sem lil er í landinu, og óski
af alhuga, að hann aukist og margfaldist sem mest, þá
get jeg þó ekki varið það, að miklu skiptir, hverra með-
ala hann neytir sjer til gróða, og þegar jeg hef heyrt
menn teija svo margt þessum sjóði til óvirðingar, þá
hefur mjer optast tekizt að gjöra þá ofðlausa, þangað til
þeir hafa farið að tala um tilhögun á spítalafiskinum, þá
hef jeg orðið að þagna. J>egar menn segja, að það sje ekki
nóg með það, að þessi tillög sjeu í sjálfu sjer einhver
hinn ósanngjarnasti skattur, því fátœklingarnir, og jafnvel
sveitalimir, megi optastgjalda að tiltölu margfalt þyngra tillag
en efnamennirnir1, heldur sje þeirri ósanngirni bœtt við,
að svo sje um bi'tið, að þeim fiski, sem þannig dragist
úr hverri sjávarsveit, sje henni sjálfri, eða þá innsveit-
ismönnum, fyrirmunaður allur forgangskauprjettur fyrir
utansveitismönnum, og jafnvel fyrir útlendingum, þá er
nú ekki svo hœgt að hrinda sumu í þessari kæru. Spí-
talahlutirnir eru nefnil. seldir án opinbers uppboðs, og
þannig að enginn fær að vita, hvað aðrir bjóða hæst,
fyr en enginn má bjóða lengur, en þeir, sem hæst bjóða
(og auðvitað hverjir það geta helzt), þeir hreppa fiskinn
án nokkurs tillits til, hvort þeir eru betur eða ver að því
komnir, kristnir eða Gyðingar, Tyrkir eða heiðingjar, eða
hvort það er ráðlegt eða óráðlegt sjóðsins vegna. En
auk þess sem bæði sjóðurinn, og þeir, sem til hans gjalda,
vissulega eiga sanngirniskröfu á, að tillit sje tekið til þessa,
þá virðist yfirhöfuð, öllþess konar aðferð miður tilhlýðileg,
þar sem opinber stofnun á hlut að máli, og því einnig
hjer. það má þó ekki minna vera, en að hreppnum, eða
að minnsta kosti einhverjum innanhrepps, sje gefinn rjett-
ur til, að ganga að hæsta boði á þeim fiski, sem i þeirri
sveit gelzt, opt svo tilfinnanlega fyrir aumingja hennar,
og allt sveitarfjelagið; því þó menn vilji hreifa þeirri mót-
báru móti þessu, að margir af þeim, sem gjaldi til sjóðs-
ins af fiskiafla sínum, sjeu sjómenn ofan úr sveitum, þá
er það aðgætandi, að tillag sveitamanna, er róa, eða láta
róa um vertíð, er harðla lítið, og kemur lítið á hvern
hrepp, upp í landinu, í samanburði við tillag sjávarhrepp-
anna, þar sem hver húsfaðir geldur af hverjum sínum
hlut, og þar sem sjávaraflinn er aðalbjargræðisvegur, og
að kalla hinn eini, og sem hann því verður að lúka öllum
skyldum og sköttum sínum af. Engan skaða getur þó
spítalasjóðurinn beðið fyrir það, þó slíkur forgangsrjettur
til spítalaldutanna fengist. En jeg þori að fullyrða, að
sjóðurinn mundi miklu fremur hafa hinn mesta hag af því,
og það þó innsveitismenn fengju fiskinn í sinni sveit, fyr-
ir öðrum, með allt að V4 lægra verði, en þeir sem bezt
byðu í hann utanhrepps; að minnsta kosti þekki jeg þá
illa hugsunarhátt manna hjer um sveitir, ef þetta mundi
ekki sannast. Menn vita, að það hefur lengi við brunnið,
að misjöfn skil hafa orðið á spítalahlutum sumra manna,
og að þeir hafa verið misjafnlega útilátnir, og að engum
lögum hefur orðið komið yfir þessa óreglu. það er heldur
1) Jeg veit dcemi tii, at) úll íiskeign eins blífátœks hiísföSnr nm
lok var lítií> meiri en spítalahluturinn, sem hans nm veturinn ljet af
bát sínnm, og var maburinn þá bæíii sparsamur og reglusamur, en
sjálfsagt var þaí), aíi haun sakir fátœktar varí) aþ sjóla nokkra iiska
til inatar sjer og sínum,
enginn hœgðarleikur, einkum þegar þeir, sem hreppt hafa
spítalahlutina, eru hvergi nærri um það leyti, þegar þeir
til falla, heldur að eins hafa sett einhverja og einhverja,
til að taka á móti þeim fiski, sem viðkomendum hefur
þóknazt að »gefa kerlingunni«.
Fisktökumennirnir taka við því, sem þeim er fœrt, en
þeim getur ekki svo vel orðið launuð fisktakan, að það sje
vinnandi fyrir hana, um bezta bjargræðistíma þeirra, að
sœkja fiskinn í hendur þeirra, sem fjarlægir þeim eru, og
ekki vilja sjálfir eyða tíma til að koma með hann, og
sama er að segja um hreppstjórana, að þeir finna það
ekki skyldu sína, að smala saman fiski frá sveitungum
sínum, handa utansveitarmönnum til að grœða á. Allt
öðru máli væri að gegna, ef það annaðhvort væri sveitar-
sjóðurinn sjálfur, eða þá einhver innsveitismaður, sem væri
fátœklingum sveitar sinnar til styrktar, er fengi að njóta
kaups á spítalafiskinum þar; þá mundu fáir hreppstjórar
telja eptir sjer, að hafa eptirlit á, að þessar tekjur spít-
alans kœmu reglulega til skila, og að þessu mundi hver
skynsamur og góður bóndi í sveitinni stuðla, enda mundu
þá fiestir láta þennan hlut með betra geði, og í betri
skilum, en við gengizt hefur nú um nokkur ár, og þess
vegna þori jeg að segja, að það verður, þegar á allt er
litið, miklu ábatameira fyrir spítalasjóðinn, að selja fisk-
inn innsveitismönnum, eða sveitinni, hvar hann tilfellur,
heldur en öðrum jafnvel ’/4 dýrara. En þó sú lilhögun
á spítalafiskinum hjer syðra, sem höfð hefur verið nú um
stundir, hafi bæði verið óvinsæl, og skaðlegfyrir sjóðinn,
þá er það ekki óeðlilegt, að því lengur sem þessu held-
ur á fram, verði það enn þá óvinsælla og skaðlegra, og
ekki kœmi injer það á óvart, þó það yrði einhverstaðar
örðugt í vetur, að fá inenn til að taka á móti fiskinum,
og verka hann fyrir kaupcndur, ef þeir verða utansveitar-
menn, og þó það kunni að eins að vera draumur, að ein-
hverstaðar sje farið nú þegar að tala sig saman um
þessi sanngjörnu kaup við þá, sem eru svo sanngjarnir
og lítillátir, að vilja reyna að ná í þann litla hag, sem
inn í sveitina gæti runnið, af því mikia fje, sem hún ár-
lega tekur svo nærri sjer að greiða, þáeiga sumir draum-
ar ekki langan aldur, og tíminn segir von bráðar til, hvort
þetta er nokkuð að marka.
það er langt frá því, að jeg efist um, að hinn há-
æruverðugi forstöðumaður spítalasjóðsins hafi hinn bezta
vilja á, að efla hann sem mest, enda má þakklátlega við-
urkenna það, að hann undir stjórn lierra biskupsins hef-
ur aukizt stórlega. En jeg vildi óska, að hann grœddi
þó langtum meira á ári hverju framvegis, en hann enn
hefur gjört, og til þess að benda á það, með hverjum
hœtti petta mætti verða, hef jeg ritað þessar linur, sem
jeg vona að bæði lierra biskupinn, ogaðrir, sem þær lesa,
virði mjer vel, og eins og jeg hef meint þær, og geti
sannfœrzt af um, að það ekki einungis er sanngjarnt,
heldur og gagniegt fyrir spítalasjóðinn, að spítalafiskur-
inn sje ekki seldur þeim, sem ekki gjalda til þeirrar sveit-
ar, sem hann til fellur í. Jeg ætlast engan veginn til þess,
að herra biskupinn taki aptur auglýsingu þá, sem hann
hefur gjört um spítalafiskinn í vetur, en jeg treysti um-
hyggju hans fyrir heill sjóðsins, og hans alþekkta góða
og mannúðlega hjartalagi svo, að liann nú bœti annari
auglýsingu við þá, sem komin er, þess efnis, að fátœkra-
sjóðir þeirra sveita, hvar spítalafiskurinn gelzt, fái að kaupa
þann fisk, ef þeir bjóði eins mikið og sá utanhrepps, sem
hæst býður, og jafnvel þó þeir bjóði allt niður að fimmt-
ungi minna, og sami rjettur sje gefinn innsveitismönnum,
sem sjeu áreiðanlegir, gangi hreppstjórar ekki að boðinu
fyrir sveit sína, og loksins treysti jeg því, að það verði í