Íslendingur - 02.08.1864, Blaðsíða 2

10
áþví, að koma vegunum í slíkt horf, og hinu, að gjöra
lítið sem ekkert við þá, og þó efni vor og kraptar sjeu
litlir, þá maetti þó mikið bæta veguna frá því, sem þeir
eru nú, ef oss eigi brysti vilja og áhuga á því, Að vísu
sjáumvjerán efa flestír, og finnum, hversu gott og gogn-
legt og sómasamlegt það er að hafa góða vegu, en það er
samt engan veginn nóg, að menn almennt sjái og íinni
þetta; vcgirnir eru alþyðlegt málefni, og því verður að
gjöra þiúh skynsama vilja þjóðarinnar urn þá að lögum,
eður með öðrum orðum: gefa skynsamleg og hentug lög
um það, hvernig koma skuli málefni þessu yfir höfuð í
gott horf um allt landið, og að því, að slík lög komist
á, eigum vér allir að stuðla eptir mætti. |>að er víst
um það, að vegalögum vorum, bæði hinnm eldri og
yngri, hefir verið og er enn þá mjög ábótavant, og þess
er engin von, að vegirnir með ekki hentugri lögum sjeu
í betra ástandi hjá oss, en þeir eru. í hinum elztu
lögum vorura eru því nær sem engar ákvarðanir um
veguna, þó má sjá af þeim, að þau gjöra ráð fyrir, að
þjóðbrautir sjeu niðri í byggðum, og af Jónsbókinni er líka
auðsætt, að svo hefir verið, er hún út kom, enda má
og ganga að því vísu, að forfeður vorir, er voru svo
hugsunarsamir um almenningsmálefni, og þar að auki
liinir vitrustu menn og framkvæmdarsömustu, eitthvað
hafi skipt sér af þessu mikilvæga málefni, þó þeir eng-
an veginn hafi gjört það nægilega, eður lagt annan eins
áhuga á það, sem menn nú gjöra víðast hvar erlendis.
í>ví fremur mega menn halda þetta, sem auðsjeð er af
lögum þeirra og öðru fleira, að þeir hafa viljað stuðla
að því og látið sér annt um, að brýr væru lagðar
yitr ár, og ferjur hafðar á þeim. En að þeir eigi
liafa tekið úpp í lög sín ákvarðanir um veguna, kemur
að öllum líkindum til af því, að þeir hafa álitið, að allt
það, er snerti veguna niðri í byggðum, væri hreppamál,
er eigi þyrfti að skipa nákvæmar með lögum,þar hrepps-
búar þá hvervetna liafa haft áhuga á þessum málum, og
ráðið þeim vel, en um veguna uppi á fjöllunum fyrir
ofan byggðina hafa menn þá eigi hirt neitt.
1 Jónsbókinni var engin hreyting gjörð á þessu
fyrirkomulagi um veguna, nema að éins ákveðið, að þeir
skyldu vera 5 álnir á breidd; en eigi hefir liðið álöngu,
fráþví landið kom undir konung, þangað til áhugi manna
á vegunum, eins og öðrum altnennum málefnum, hefir
farið að kólna og dofna, og bændúr viljað koma sjer
undan að starfa að þeim, svo ákveða varð méð lögum
1294: að bœndum slajldi vera sTcyJt að gjöra vegu fœra
urn pver lijeruð og endilöng, þar sem mestur vœri al-
fnethnabegur, eptir ráði lögmanns og sýslumanns (þessi
kafli úr rjettarbót Eiríks konungs er settur inn í Jóns-
bókina, Llb. kap. XLIV).
Með þessari réttarbót var bændum þannig gjört að
lagasltyldu, að gjöra almenningsveguna færa í sveitum
sínum, og lögmönnum og sýslumönnum falið á hendur,
að sjá um, að þeir gerðu það, og halda þeim til þess.
JVlenn kynnu nú af orðum rjettarbótarinnar lialda, að hún
hefði gjört veguna að hjeraðamálum, þannig, aðábænd-
um í hverju hjeraði, hvort sem i því væru fleiri eður
færri hreppar, skyldi liggja sú sameiginleg skylda að
hafa þjóðveguna, sem þar væri innanhjeraðs, færa;en af
fleira má sjá, að menn hafa samt eigi skilið rjeltártjót-
ina svo, heldur haldið áfram að skoða veguna nrðri í
byggðurn sern hreppamál, og því álitið, að bændur íhverj-
um hrepp að eins væru skyldir að annast þjóðveguna í
sínum hreppi, án þess að þurfa að gjöra vegabætur í
öðrum hreppum.
J>ó rjettarbót þessi kunni nú að hafa gjört nokkurt
gagn í bráðina, fyrst er hún út kom, befir það samt
orðið skammvinnt. Áhugi bænda á vegunum hefiráeinn
bóginn með tímanum gjörsamlega útdáið, og þeir farið
að skoða þá að eins sem byrði, er lægi á sjer, og á
hinn bóginn hafa lögmenn og sýslumenn kynokað sjer
við að ganga í berhögg við bændur í þessu efni með
að þrýsta þeim, sem skyldi, til vegabóta; með því og
líka lengi má kalla vegu fcera, þó þeir eigi sjeu góðir.
Rjettarbótin, sem í sjálfu sjer er í þessu efni næsta ó-
nákvæm, og sízt löguð til að vekja áhuga alþýðu á veg-
unum, hlaut því að verða, erfram liðu stundir, með öllu
ónóg til að halda vegunum í góðú standi, er með þessu
fyrirkomulagi og við afskiptaleysi þeirra, er áttu að vaka
yfir og vinna að þeim, hlutu að trassast og níðast ein-
lægt meir og meir, svo að hin fyllsta þörf hefir verið
orðin á nýju lagaboði, er kippti þessu aptur í nokkurt
lag, þegar konungsbrjefið 29. apríl 1776 um vegunahjer
á landi út kom.
Konungsbrjef þetta er í ýmsu tilliti vel samið, og
hefði með nokkrum breytingum mátt leggjast til grund-
vallar fyrir vegalögum vorum. þannig, 1., gefur það
margar góðar reglur um það, hvernig bæta skuli veg-
una, t. a. m. að þeir skuli vera 6 álna breiðir, þar sem
því verði við komið; krókalausir, að því leyti unnt er,
o. s. frv. 2., skiptir það sjer eigi að eins af vegunum
niðri í byggðinni, er hin eldri lög einungis höfðu haldið
sjer við, heldur og af smáfjallvegum millum byggðanna,
ef þeir eigi væru yíir þingmannaleið á lengd, og loksins
skipaði það og að láta varða hina fengri fjallvegu, og
setja sæluhús á þeim á hentugum stöðum, þó það eigi
fyndi sjer fært, að láta gjöra þar vegabætur. 3., sýslu-
menn áttu að bafa umsjón yfir vegunum, bver i sinni
sýslu, sjá um, að almenningúr hjeidí þeim við og ár-
lega gerði nauðsynlegar vegabætur, og bvetja bændur
til þessa á manntalsþingunum. Amtmennirnir skyldu og
hafa yfirumsjón yfir vegunum, hver í sínu umdæmi, og