Baldur - 02.02.1870, Blaðsíða 1

Reykjavik,
Miðvikudag, 2. dag febrúar-mán.
Þriðja ár, 1870.
M 1.—
«Sezt ryk á sanrileikann, ef sópara vantar«.
Verb árgangs or 4 mrk 8 sk., ogborgist fyrir fram hvert missiri ^yV. .x^ Borgun fyrir anglýsingar er 1 sk. fyrir hverja 15 smáletnrsstafl
(3G sk,). Kanpendnr borga engan bnrílareyri. ^ vv' e?)nr 3% sk. línan. Kaupendur fá helmings-afslátt.
Efni: Avarp tii kanpendanna. — Víg Snorra Stnrlusonar (kvæbi).—
Tungliih. — ArnarhreiSrib (frásaga).— Fjárkláíiinn. — Verzlnn. — Afla-
brögS. — Tíbarfar. — Hvaltir. — Skip. — Auglýsingar. — Frestaköil.
ÁVARP TIL KACPENDANNA. —Gleðilegt nýár! kæru
landar. í*að ber tvennt til, að mjer þykir þörf á ao ávarpa
yður. Fyrst erþað, að nú eru áramót «Baldurs» með nýju
ári; og svo er hitt, að «Baldur» hefir haft fóstraskipti með
áramótunum. En svo að þjer sjáið gjörr, hvers vænta muni
af mjer, þessum nýja fóstra hans, þá vil jeg stuttlega skýra
yðúr frá, hvert álit jeg hefi á köllun blaða og stöðu rit-
stjóra yfir höfuð, og svo hverri stefnu jeg vildi fylgja með
«Baldur».
Nálega hvervetna í hinum menntaða heimi eru blöðin
nú fyrir löngu hætt að vera einungis frjettablöð eða nýj-
ungablöð. Og þó er það og verður ávallt mikið aðalatriði
blaðanna, að segja frjettir, því að afl viðburðanna, sem
fram fara, mun ávallt hafa mikla þýðing í stjórnarlífi þjóð-
anna; en allt um það liggur það í augum uppi, að blað,
sem eigi hefði annan tilgang, en að segja frjettir, gæti alls
eigi (enda þótt það kynni að geta staðizt ?) haft neina veru-
lega þýðingu. Af frjettariturum nú á tímum er í allra-
minnsta lagi heimtað, að þeir skýri frá viðburðunum á
þann hátt, og hagi framsetning sinni svo, að það megi
skýrlega sjá á milli línanna það sjónarmið, þaðan sem höf-
undurinn skoðar viðburðina frá, svo að það geti leiðbeint
lesandanum í dómi þeim, er hann leggur á viðburðina. I
stuttu máli, mennn heimta, að hvert blað hafi fast-ákveðna
stefnu í stjórnarmálum, og að allar aðgjörðir þess miði á
einn eða annan hátt að henni. Þeir tímar eru nú komnir,
að ritstjórar blaða geta nú eigi verið hlutlausir um þau
mál, er þeir ræða, engu framar en sagnaritendur. Sú «gull-
öld» er liðin nú, enda var «hlutleysið» («óhlutdrægnin»,
upartislthed) eigi vert þess lofs, er það svo lengi hlaut, og
kann að hljóta enn hjá fákænum mönnum; því þá er ein-
hver þykist vilja vera hlutlaus í slíkum málum, þá getur
það aldrei verið nema af tvennu sprottið, annaðhvort hrœsni,
er höfundur vill eða þorir eigi að segja það, er hann hygg-
ur rjett og satt, eða ~af fákœnsltu, þ. e. að segja því, að
hann skortir þá þekking, menntun eða aðra hæfilegleika,
að hann geti haft nokkurt álit á því, er hann ritar um ;
og er hvorigt þetta gott, og sýnir, að sá, er «hlutlaus» vill
vera, er eigi hæfur til að vera rithöfundur.
Þá er þess að geta, að opt er taláð um, að blöðin sje
og eigi að vera rödd almenningsálitsins; en svo þarf alls
eigi ávallt að vera. Gamall málsháttur segir «að sjaldan
Ijúgi almannarómur». En það getur þó komið fyrir, og
kemur fyrir, að almenningi skjátlar í dómum sínum; og
það er þó eigi skylda blaðamanna, að fylgja áliti almenn-
ings, þá er það er rangt, ef blaðamaður veit betur. Blaða-
maður verður að fylgja því, er hann ætlar sannast og rjett-
ast, án þess að láta það aptra sjer, þó alþýða hafi annað
álit. Blöðin eiga ekki að vera eins og lúður, er hver, sem
vill, getur básúnað í; hitt er heldur, að blaðstjóri á að
hafa hæfilega gát á, hverjar að sjeu skoðanir almennings,
ekki til þess, að hefja þær í hæðirnar hugsunarlaust, hvort
sem þær eru rjettar eða eigi, heldur til þess, að styrkja
þær með rökum og fylgja þeim fram, ef þær eru rjettar,
leiðrjetta þær og beina þeim í rjett horf, þá er þeim er í
ýmsu áfátt, og berjast móti þeim með skynsamlegum rök-
um, ef þær eru skakkar. Með einu orði, blaðamaður á að
vera ráðgjafi lýðsins.
Sjerlega athugaverð er staða blaðanna andspænis full-
trúum þjóðarinnar, þar sem fulltrúaþing eru. Þá er blöðin
hafa fasta stefnu og fylgja henni fram á sæmilegan hátt,
þá mega þau ávallt ganga að því vísu, að fulltrúar þjóðar-
innar gefi. orðum þeirra hæfilegan gaum. J>essa stefnu
verða þau ávallt að hafa vakandi fyrir augnm, og aldrei
frá henni víkja, en taka þó hæfilegt tillit til hins sjerstak-
lega ásigkomulags, sem á sjer stað í hverju máli og á
hverjum stað og tíma, gætandi þess vel, að það, sem í
sjálfu sjer er rjett og algildur sannleiki yfir höfuð, getur
hlotið að laga sig í ýmsu eptir því, sem á stendur, án þess
þó að það raskist, sem er kjaminn og mergurinn. Gefi
blöðin eigi gaum að þessu, þá verða skoðanir þeirra, þótt
þær sje sannar og rjettar í sjálfu sjer, allt um það ein-
trjáningslegar, og það verða þau að varast, ef að þau vilja
að sjer sje gaumur gefinn. í þessu eru falin áhrif þau, er
þing og blöð liafa hvort á annað; því fari allt að felldu,
þá missir hvorttveggja þýðing sína, ef þau gefa þessu eigi
hæfilegan gaum.
Köllun blaðamannsins er því háleit og fögur, og menn
gætu sagt, eitt hið háleitasta og fegursta, sem nokkurmað-
ur getur tekið sjer fyrir hendur að starfa að. En því æðri,
fegurri, helgari og háleitari, sem sú köllun er, því meiri
vandi og ábyrgðarhluti er henni samfara. Eigi er það sú
ábyrgð, er hjer á jeg við, sem ritstjóri getur orðið krafinn
til fyrir starf sitt, samkvæmt prentfrelsislögunum, heldur er
það hin siðferðislega ábyrgð, sem eðlilega leiðir af köllun
hans. Hann verður vandlega að liugleiða og gjöra sjer
ljósar allar þær afleiðingar, sem afþví leiða, að hann fylgir
þeirri stefnu, sem hann hefir. Hann verður að fylgja þeirri
stefnu, sem honum þykir rjett, þannig, að hann sje í öll-
um atriðum óbifanlega samkvæmur sjálfum sjer. Hann
verður að gjöra glöggan mun þess, sem ávallt verður fast