Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1996, Síða 2

6
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Hér á eftir verður leitast við að draga fram í dagsljósið upplýsingar úr
ritheimildum sem einhveija vísbendingu geta gefið um kirkju og klaust-
urliús á Munkaþverá frá því að klaustur var stofnað og allt fram á 18. öld,
meðan klausturhús stóðu þar enn uppi.
Þessar upplýsingar eru því miður rýrar framan af og þar með frá þeim
tíma er enn var klausturlifnaður á staðnum og er lausafjárreikningur
Munkaþverárklausturs frá um 1526 fýllsta heimildin um hinn eiginlega
klausturtíma. Ekkert virðist bera á heimildum um klausturhús og kirkju á
Munkaþverá fýrr en í lok 17. aldar. Gögn um þetta mikilvæga tímabil þar
sem svo miklar breytingar urðu á stjórnarháttum landsins eiga þó von-
andi eftir að koma í ljós þó síðar verði og ber því að líta á þessa umfjöll-
un hér sem einskonar áfangaskýrslu um efnið. Heimildir frá fýrri hluta
18. aldar gefa allgóða hugmynd um hvernig húsakynnum var þá háttað
og spurningin því hversu mikla hugmynd þær gefa um hinar fornu
klausturbyggingar.
Umfjöllunin hér á eftir er tvískipt og er i fýrri hlutanum rætt um
kirkjurnar sem staðið hafa á Munkaþverá fram á 18. öld en í þeim síðari
um klausturhúsin á sama tímabili. Með klausturhúsum er þá átt við þau
hús á staðnum sem tilheyra hópi húsa sem aðgreind eru frá öðrum bæj-
arhúsum með staðsetningu sinni en sum af þeim bera mjög klausturleg
nöfn. Kaflarnir eru báðir fýrst og fremst lýsandi, þ.e. áherslan er á það að
draga upplýsingar úr ritheimildum fram í dagsljósið og ráðast efnistökin
að miklu leyti af því hvað til er af heimildum hverju sinni. I kaflanum
um klausturhúsin liggur þó að auki að baki spurningin um það hvort
hugsanleg ummerki um skipan þessara húsa um klausturgarð sjáist í hin-
um rituðu heimildum. Ekki verður leitast við að draga fram upplýsingar
um seinni tíma viðbætur á einstökum húsum og kirkjum heldur er
áherslan á það sem fremur gæti varpað ljósi á þann tíma þegar klaustur
var enn starfrækt á Munkaþverá.
KIRKJURNAR
Heimildir framan af um Munkaþverárklaustur og -kirkju
Konungs-, Lögmanns-, og Gottskálksannálar eru samhljóða um að
klaustur hafi verið stofnað á Þverá í Eyjafirði árið 1155.2 Oddaveijaannáll
getur setningu Þverárklausturs 1154.3 Enginn annálanna segir til um
regluna sem Munkaþverárklaustur var af en upplýsingar um hana koma
fram í öðrum heimildum, t.d. í upphafi máldaga klausturs „hins heilaga
Benedicti að Munkaþverá“ í máldagabók Olafs Rögnvaldssonar.4