Heimskringla - 11.05.1911, Blaðsíða 2

WINNIPEG, 11. MAl 1911.
BBIMSKEIN GLA
Skáld og hagyrðingar.
Útdráttur úr erindi fluttu á Menn-
injnarfélagsfundi 131 apríl af
sóra G. Áirnasyni.
Skáldin hafa jaínan veriö cftir-
lætisgoö íslendinga. Oj jrað hafa
ekli verið aÖ ástaeðulausu.
þeirra hata verið mestu rg
fceztu andlegu leiðtogarnir, sem
jþjóðin befir átt. og auk þess hefir | jg frásögn eða lýsing að efninu til,
söeðu, að taka hann til m;ðferð:ir
á þann hátt, að munurinn, scm er
á þeirri ljóðagerð, er hefir hin eig-
inltgu skáldskapiar-einkenni, sem
er skáldskaipur, o-g hinni, sem liefir
þait ekki, sem er hagmælska að
eins, komi í ljós. Með öðrum orð-
um : að leitast við að svna frain
á, hvað aðgreini skáld frá liagyrð-
ingum.
Eins og áður er tekið fram, get-
ur skáldskapurinn a'.maðhvort ver,
íslcn/.k alþýða verið svo hneigð til
skáMskapar, að húa efalaust liefir
þckt betur og skilið skáld sín, en
alþýða nokkurrar annarar þjoðar.
Ekki þarf anttað en að renna
augum mjög fljótlega yfir sögu ís-
lenzkra bókmenta, tíl að komast
*ð raun um, að skáldskapurinn er
Jjjóðinni eiginlegur og á sér mjog
djúpar rætur í lífi hennar. Til
iorna voru í: Endingar langmesta
skáldþjóðin á Norðurlöndum. —
Mörg íslenzk skáld tirðu, cins og
öllnm er kunnugt, nafnfræg erlend-
». Hvort sem Eddukvæðin hafa
irerið ort á Islandi eða ekki — mn
þ.6 er líklega erfitt að '-igja uokk-
uð með óyggjandi vissu — skavar
ísfcnzki skáldskapttrinn á t tmdu
orr elleítti öld langt fram úr skáld-
skap annara þjóða ttm það Ieyti.
O? þegar víkingaöldin leið vndir
lok, komst sagnaritunin á sitt
ftæsta stig í landinu sjálfu. það
▼ita allir, sem fornsögunum etu á
■nnað borð nokkuð kunnugir, að í
þerm er mjög mikið af skáldskap
að finna. Að vísu ertt sögurnar
ritaðar um viðburði, sem haúi átt
srr stað, eða gert er ráð fyrir að
bafi átt sér stað, og persónucnar
í beim eru sögulegar persónur, en
viða kemur hið skáldlega íin\nd-
tmarafl höfunflianna í ljós. Htíltnn
«r oft hreinn skáldskaparstíll ; —
miklu betttr til þess fallinn, að
lirffa hugi lesenidanna, en að vcita
þefm fræðsltt um eitthvað, tr liafi
i raun og veru gerst.
Frá því á söguöldinni og þar til
■ýrri tíma bókmentírnar, sem svo
mœtti nefna, hefjast, var í.den/.kur
skáldskapur í all-mikilli niðurlæg-
in"ti. Á þeirri hörmungaöld kirkju-
og kaupmanna-kúgunar var skáld-
rfcaptirinn, eins og andlega lifið í
Aeild sinni, þróttlaus og ófrttmleg-
ur. Jljátrúin og fáfræðin döfntiðtt
œns og i’lgresi í illa hirtum akri.
En samt sam áður er mikill skáld-
skapttr til frá þessu tímabili. Til
crn helgikvæði, sem að dómi
þeirra, er skyn bera á, ertt ekki
fans við skáldskaparlegt <;ildi ; all-
nr þjóðsagnaauður íslenzku alþýð-
nnnar felar í sér mikið af alþýðu-
skáldskap ; rímnakveðskapttr og
nrídarasögur verða einnig að telj-
•st skáldskamtr, þó sá skáldskap-
■r sé oft all-fátæHigur.
Nýrri tíma bókmentirnar byrja
mcð endurreisn þjóðarinnar. . þó
ntlend áhrif geri hvað eftir auitað
▼art við sig í síðari tíma skáld-
skap, hefir hann læst sig inn í
Ittgi almeniiings betur =n flest
annað, sem viðreisnarhreyfingi:i
kefir flutt ; enda hefir mörg góð
og göfng kenning um þióðarineð-
iri tui’.d og sjálfstæði borist út á
meðal fólksins í skáldskapnum. —
Isleridingar hafa á síðari tíinum
átt fleiri skÉld, bæði stór og smá,
cn nokktir önnttr þjóð ; og,‘skáldin
kaftt öll verið í afhi'u'. þatt hafa
fnndið veg að hjarta bióðarinnar,
Ttgna þess, hvað i'jóðtti i lieilJ
sánní er gefirt fjltr skúldskap, —
T«gna þess, hvað Iióðelsk hún tr. j
Skáldskapur, í þeim skilningi,
acm orðið er notað hér að íraman,
tr eitthvað mjög óákveðið. þegar
til þess kemur, að gera sér grein
fyrir, hvað sé góður eða lélegur
skáldskajiur or hvaða kröfttr sé
»étt aö gera til skáldanna, er ó-
gerningur að nota orídð í þessum
óákveðna skilningi ; þá verður að
spvrja að, hver séu hin elgitnegu
einkenni ■ skáldskaparins, Itvað það
sé, sem aðgreini hiaitn irá öðru
máli, töluðu eða rituðu.
það er til margskonar skáld-
sáapur, hann er bæði í hundnu og
óbnndmt máli ; hann getur vcrið
frásögn eða náttúrulýsing, tilfinn-
iogar mannssálarinnar gerðar öðr-
wxa skynjanlegar með orðum ;
liann getur 'fcirst í orðum og at-
höfnum (leikritaskáldskapur), og
lann getur þurft vængi tónanna
til að lyftast á, svo vér fátim
jpipið hann. En þó skáldskapur-
inn sé til í svona mörgum mynd-
«m, er hann samt citt og hið
sama í þeim öllum. Ilvort sem
«cr trorfum og hlustum á leikcnd-
»r á leiksviði eða lesum kvæði eða
aögn, verðum vér að finna viss
einkenni skáldskeuparins, annars er
það, sem vér lesum cða hlustum
á, ekkj skáldskapur.
Vegna þess, að mest af þeim
9ká!dskapH sem vér eigum á móð- I
wrmáli voru, er ljóðskáldskapur,
tná sérstaklega taka Ijóðagerðina
til m-eðferðar hér. án þess á mkk-
iirfi hátt að takmarka skáldskap-
itn við hana. Og þá, að sjálf-
en hann verður að vera öðruvísi
en frásagnir eða lýsingar, sem cin-
göngu efu ætlaðar til að fræða.
þegar um vísindalegar lýsittgar af
hlutum er að ræða, er aðalat.t'iðið,
að hlutnum sé rétt lýst í ölltim
atriðum ; þess vegna er margt,
sem virðist mjög smávægilegt,
! tekið fram í þess konar Ivsingum.
j Skáldskaipar lýsingar, aftur á
móti, eru ekki ætlaðar til að
j fræða, heldur til að fcregða upp
j he'ldarmynd í htiga lesundans ;
lesandinn verður að sjá sömu sýn-
•ina og var í imyndun skáldsins, er
j.það orti lýsinguna. Vitaskuld gcta
j skáldskapar lýsingar verið sannar,
j Of þær eiga að vera það ; en þær
i eru medra en sannar, þær eru um
l;ið hrífandi ; imyndttnaraflið vcrð-
ttr snortið af þeim. þessu til skýr-
ingar set ég hér vísiltdale.ga og
sk'áldlega lýsingu af hrafninum,
báðar mjög stuttar : —
“ Hrafnar eru alsvartir með
stóru nefi. þeir eru alætur, en
hygnir og varir um sig ; má kenna
þeim orð og þulur og ýmislegt I hugarástand og það, sem skáldið
fleira.
vetna
fóthvatir sœkja og skjótt áhælum
eita.
tönnunum ota Qg títt með ofsa
gelta
hræddir og grimmir þó við slíka ,
sjón :
svo æddu dvergar eftir sigurvaldi,
og ótal réðu smárra drengja lýð,
og djásndð loksins hjuggtt hjálms
af faldi
og he.yja kváðust alment þjóðar-
stríð”.
Skáldskapareinkennið á þessari
frásögu er, að persónan eins og
stendur manrii lifandi fyrir hug-
skotsaugum, er maður les hana ;
ská'dið hiefir ennfremur svo tttikið
vald yfir huga lesandans, að hon-
ttm stendur ekki á satna um það,
sem gerðist í Waterloo orustunni.
þetta er þá eitt af einkeiinttm
góðs skáldskapar : hann lirífur,
vekur e.inhvers konar “íugblæ hjá
þeim, sem lesa hann. Efalaust
þarf langmesta snild til að láta
þetta einkenni koma vtl í ljós í
frásögnum og lýsingum. það er
hægara fyrir skáldið, að klæða
sínar eigin tilfinningar í heillaudi
bú'ning ; þau skáld, sem ekki ge-ta
gert það, skortir mikilvæg.t skil-
yrði til að geta orðið stórskáld.
Að eins eitt dæmi skal ég fcenda
á, þar sem tilfinning er látin tnjög
vel í ljósi í ljóði, að mér virðist,
alveg þvingunarlaust og náttúr-
lega, en þó svo átakanlega, má
nrstum segja, að það kemttr les-
andanum ósjálfrátt f sams konar
Ilraínar eiga heima hvar-
hnettinum”.
hlvtur aö hafa verið í, — ég á við
síðustu vísuna í kvæðintt “ Sól-
skríkjan”, eftir þorst. Erlíngsson,
sem allir kannast við :
“Em fjarri er nú söngur þinn, sól-
skríkja mín,
“Opnum þá ég hlera hrindi,
hopipar inn úr næturvindi
ald'nn hrafn, en blakkir, fcrtiðir
'berja loftið vængdr tveir”. —
Af fyrri lýsingunni lærum vér ! og sumur þíns vinar hin kgurstu
liðin ;
hann langar oft hexm á þórsmörk
til þín,
hann þráir svo ljóðin og vornætur
friðinn,
— hann harmar i skógunum hrjóst
urlönd sín,
hann hlustar sem (restur á nátt-
gala kliðinn.”
Tilfiinningin, sem skáldið lýsir
hír, er ekkert óvanaleg. það seg-
ir að sór ledðist og að sig langi
heim á æskustöðvarnar ; og það
er líkle<ra eneinn, sem ekkj hefir_
um nokkur einkenni hrafnsins, en
t hún er algórlega óskáldleg. En við j
i lestur síðari lýsingarinnar er eins
og maður sjái hrafndnn fljúga inn
nm gluggann og heyri vængjaþyt-
itn, — hún er skáldskapur.
í skáldskapar lýsingum, af
hverju sem þær eru, er ávalt tal-
að til ímyndunaraflsins, anuars
eru 'þær óskáldlegar. Ef ómögulegt
er efttisins vegna að tala til þess,,
ef ómögrlagt er að tala svo, að
það hríft hugann, ætti lýsingin
fclátt áfram að ritast til fræðslu,
eins og hver önnur visindaleg lýs-
ing. Auglýtingar í ljóðum og rím-
að r lýsdngar á framliðmtm með-
almönnum verða jafnan mjög ó-
skáldlegar, vegna þess að efnið
hr'ftir hvorki imyndun j>ess sem
yrkir, né heldttr þeirra, sem lesa,
í frásögn á sama sér stað. —
Söguleg frásögn fræðir, skáldleg j
frásögn hrífur og knýr lesendurna
til að taka einhvers konar afstöðu
gagnvart persónunum, sem frá er
sagt. í ágripd síntt af mannkyns- |
sögunni segir Páll Melsteð þannig
frá viðureigin Napóleons mikl.t, og
ó\ i a hans við Waterlao •
“ Hér var þá eigi um annað að
arverk þess er, að grípa í tnokkr-
ttm skýrtim aðaldráttum það stm
skynsemin finnux með meira erfiði
og fyrirhöfn. Imynduuarafl er í
raun og veru ekkert annað c~t sá
hæfiledki sumra maarn, að sjá í
glöggum myndum og heppilegum
samböndttm það, sem aðrir sjá ó-
vlöigt og eins og á víð og dreif.
San'nleikurinn í skáldskapnum
kiemur fyrst og fremst í Ijós í eðli-
legum samlíkingum. Samlíkingar
eru notaðar til að gera hugsunina
Ijósari og attðskildari ; ennfremttr
gera þær máiíð fjörttgra og við-
feldnara. Ein villa, sem mörg
minni háttar skáld gera sig sek í,
ar að tileinka hlutum. sem þatt
yrkja tim, sínar eigin tilfinningar
og huigarástand, þar sem það er
óeSlileg't. þetta er það, scm bók-
menta- og lista-dómarinn enski,
John Ruskin, kallar “the pathetic
fallacy”. Ó.eðlilegar samlíkingar
eru afleiðing óskýrra og tuglings-
legra hugsana. Stundum kemur
j>etta fyrir hjá beztu skáldum, en
vannlega einkennir það Klegan
skáldskap.
Ég vil nú tilfæra fácin d.cmi til
skýringiar því, sem ég hefi sagt.
Öllum mun finnast samlíkingarnar
í þessu erindi úr kvæðintt “Jör-
ttndur” ©fitir þorst. Erlíngsson
náttúrlegar, óþvingaðar og sann-
ar :
“Og svona var kvöldið, svo helð-
ríkt og hlýtt,
og höfnin var rennslétt og blá,
og g.eisla.rnir höfðu eins og. gull-
lindu-m hnýtt
um gnoð, cr þar ferðbúin lá”.
það var c'ns og Rán væri að
rétta’ henni hönd
við rennandi kvöldsólarskin,
og andvarinn hvíslaði Ýttu frá
strönd,
þar áttu þinn tryggasta vin”.
Eða þessar samlíkingar
Einar Benediktsson :
rinhverntíma fuiwlið til fcess s,i í ki’rpunni spil af vatnatiiðum.
En það er sagt svo, að bað eins
o<r brennist inn í hugsunina <>g fer
baðan ekki aftur. þó )>að væri
savt hundrað sinnum í óskáldlegu
máli, hefði það margfalt m nni á-
hri'f cn einu sinni sagt eins og ]>að
er sagt.
I skáldsögum verða persónurn.tr
að hafa áhrif á lesendurna, vekja
hjá þeim tilfinningar og eins og
knýija þá til að taka afstöður
gagnvart sér. Skáldsaga, sem ekki
hrífur á ncinn hátt, er léleg skáld-
saza ; hún gctur verið íull af sann-
leika og vel meintum kjnnmgum
fyrir því. — Hvað cr j>að í sögu
o g
Og hljómarnir kasta sér fastar
fastar
í f tðma saman, sem bylgjur rast-
ar, .
er sveiflast í sogandi iðum.
gjora fyrir Napóleon en að verja [ Gests Pálssonar, ‘‘Kærleiksneimil-
hendur sí:tar og berjast. Hélt
hann því næst norður í Belgíu,
því j>ar vortt hans n estu óvinir ;
We'lington mcð 100,000 Englcnd-
tð”, sem hrífur og gcrir sögttna ó-
gleymanlega þeim, sem hafa lesið
hana ? þ>að er sakleysi og h jálpar-
leysi Önnu. það veldur því, að
itiga og Blttchar með 120,000 lesaind.inn hefir vissa afstöðu gagn-
Prússa. Napóleon réðist fvrst á vart hennii, þykir vænt utn fcana
Pltichcr og vann sigur á honum. frá byrjun til enda. þuriður aftur
Tveim dögum sednna barðist bap-
cleon við smábæ jxtnn, er Water-
loo heitir — við Wellington. En
er að því var komið, að Well.'itig-
ton líti undan síga, kom Blucher
með Prússahcr og rétti við fcar-
dagann. Máttu Frakkar eigi \ið
því f f irefli og snerust á flótta. —
Napóleon lagði völdin niður í an:i-
að sinn”.
1 þessari frásögu er skýrt írá
því sem skcði í hinni nafnkendtt
Watcrloo orustu. En þegar tnaður
les það, stendur) manni hér uin bil
á sama um Napóleon, Wellington
i og Blucher. Frásögnin Iræðir, en
hún hrífur ekki ; og hún á ekki að
hrífa. En lesi maður það, sem
Benedikt Gröndal segir um satna
viðburð í kvæði sínu “Napóleon”,
getur maður varla hjá því komist,
að vcrða snortinn og eins og ó-
sjálfrátt að ganga í lið með Nap-
óleon á meðan á lestrinum stend-
ur. það er svona :
‘‘Um tiu ár á tignum rikisstól
tindraði sprotinn, sterkri valdinn
hendi,
sem jörð og himin þrumufclossi
brcndi,
bJikaði skær og mögnuð frægðar-
sól.
Við Eylau og við Austerlitz nam
drynja
alvaldar boð, og Hildur lögum
spjó,
unz einniig mcsta hctjan varð að
hrynja
helkaldri fyrir norn, — ó Water-
ló !
Sem margjr hundar ferlegt fjalla-
ljó«x
| a móti vekur óbeit; en hún er
, jafn ágleymanleg og Anna. -- í
' einni af bezfcu sögum Einars Hjör-
leifssonar, “Vonir”, er að eins ein
persóna, sem maður kærir sig
nokkttð verttlega um. Sú persóna
er ólafur. Haitn dregttr samhvgð
lesandans að sér ; hin stórkostlegu
j vonbrigði bans — stórkostleg fyr-
jir mann af hans tagi — krefjast
þátt-töku og meðkenningar.
Hrífandi kraftur, sem hvetur í-
myndttnaraflið til starfs, eða snert-
ir tilfiinn.ingarnar, er eitt af aðal-
einkennum góðs skáldskapar. Má-
skie mikilverðasta einkenntð, því
án hans má skáldskapurinn . taun
j og veru aldrei vera. það er ein-
kenni 'smáskáldanna (ekfci allra
j þeirra, sem lítið yrkja), a'5 þau
I skortir þennan kraft. Kvæði
þeirra geta verið snotur, geta lát-
ið vel í cyrttm, en þau Jiftfa pkki,
og þau skilja engin ákveðin merki
eftir í huga lesaindans.
Annað aðalednkenni hins bezta
skáldskapar er sannledkurinn. það
er mesti misskilningtir að ætla að
skáldskapur sé hafinn upp yfir
sannleikann. Engin list tr ttpp yfir
hann hafin, heldur byggist öll sönn
list á einhverjum sannlcik. þeir
sem cru andstæðir hlutsæislegum
skáldskap, halda fram, oð það eigi
ekki að leggja mjög mikla áherzlu
á sannleikann og hið verulega í
skáldskapnutn. En það er enginn
efi á því, að allttr stórfeldasti
skáldskapur heimsins hefir ritt-
hvað verulegt á bak við sig, aun-
aðhvort í náttúrunni eða sálarltfi
“Apollos barn, sem ert með 'oga-
rún
á enni mcrkt með brunaheitri rós,
hvort sefur þú á svanamjúkum
dún,
er sérðu guðsins himintendrað l.iós,
1 eða þú skemtir þér á skýja brún
í skrugguhljómi, fjarri lífsins ós :
þá ertu borin annarlegum Heitti
og átt þó samt að byggja mantfa
svcim”.
Skáldin eru ekki “borin annar-
legum heim”. Föðurland þeirra er
mannihieimiir, og þar verðttr j eim
eðlilegast að dvelja. Ljóðlieimttr
Gröndals er svo snauður af öllu
vcrttlegu, svo líkir töfrahöllunum
í ‘þústtnd og einni nótt’, að hann
kemur oss óeðlilega fyrir sjóntr.
Sannileikurinn í skáldskapnum er
lífið sjálft, hugsanir niannanna,
vontr og þrár, hvorki verri né
betri en skáldin finna þær ; nátt-
úran og hugsjónir þær, sem hnn-
vekur. Alt, sem er óeðlilegt og
fjarlægt hinti verttlega varir skamt
— þó það sé fært í skáldskapar-
búning.
Auk kraftarins og sannletkans er
| speki og eldmóðiir einkenni góðs
skáldskap,ar. Spckin er sannleikur,
cn hún cr sainnleikur, sem er dreg-
inn af djúpri þekkingu og reynslu ;
, og þar af leiðandi ertt fceir alt of
. fáir, sem henni geta ntiðlað. F.ld-
móðurinn er kraftur, cn hann er
I kraftur, sem hrlfttr á sérstakan
hátt ; hann lyftir ttpp ng hvetur,
han:i er aflið, sem knýr kenningu
skáldsins inn í httgi lesendanua. —
Sem dœmi um spekina í skáldskap
þarf ekki annað en benda á þessa
vístt eftir Sfceingrím :
og augað myndina, en ekki ein-
hvern hluta þeirra, eða eitthvað,
sem í þeim felst. flvort sem
skáldskapurinn er frásögn, uátt-
úrulýsing, lýsing á sálarltfi skálds-.
ins sjálfs eða ímyndaðra ntamia,
hvort sem hann er saitnleikur ttm
einhverja mannlífsreynslu, eða
hvöt, boðskapur frá einni sál til
annarar, — alt af verður hann að
birtast líkt og hrífandi mynd eða
hljómar, sem fylla httgann og
kalla fram samskonar hugblæ og
skáldsins s'jálfs. það er þetta, sem
aðskilttr skáldskap frá öðru máli,
og ekkert mál, talað eða ritað, er
sVáldskaipur, nema að það hafi.
þcssi áhrif.
Ekkert skáld, að likindum, hefir
öll þessi einkénni í iafn ríkttm
mæli ; en hvert það skáld, sem
hefir eitthvert þeirra, sem hríftir á
cinhvern hátt, cr í sannleika
skáld, — smátt skáld, ef til vill,
en skáld.
þá eru hagyrðingarnir og þeirra
einkenni. Um þá er hægt að vt-ra
fáorður, því einkenni þeirra eu
svo langt um færri. þeir hafa í
raun og veru að eins sitt ein-
kenni.
cftir
“Nátt'ívran öll er svo köld og kyr,
sem kirkja þögul, með auðutn
fcekk'jum”. —
Og þetta í kvæðinu ‘Dísarhöll’ ;
1 í básúiniim stynur nú stormsins
andi
og stórgigjan drynur sem brimfall
á sandi.
í trumibu er bylur með linðum og
hviðum,
'Svo Vyrrir og lægir í sömu svipan
og sjódnn lægir nú tónsprotans
skipan.
Loftsvanir flýja með líðandi kvaki
frá lagarg.ný — með storunnn að
baki.
En strengur cr hrærður og butrb-
ttr bærðar,
sem bára kvcði sig sjálf t'I
værðar
og andvarinn andvörp taki”.
þá er þessi samlíking úr kvæði
St. G. Stephánssonar “Torfajök-
ull” mjö.g náttúrleg og sannleiVa-
þrurtgin : hann er að lýsa Svarta-
dauða : —
“Líkhús urðu allir bæir
og að náhjúp sérhver vefur.
Yfir val, sem enginn grefur,
ísaþoka dauðans sefur”. --
Berum saman við j>essar efLir-
farandi samlíkingar eftir þá Matt-
hías Jochumsson og Guðm. Guð-
mundsson, sem eru gripnar rétt af
handaihiófi : — “Af jiásöngvum
(himininn drundi”, — “þá svifið
í var burt bið guUna sprund”. —
“Hvert vallarstrá mína vottar
þrá, ef varirnar opna kann”. —
“Á barðinu grétu gulltoppar, í
gaupnir sér horfðu sóleyjar”.-----
Munurinn er sýnilegur. Hittar síð-
ard eru ónáttúrlegri en liinar fyrri,
og þá um leið ósannari. áuðvitað
væri vandalaust, að fitiua samlík-
ingar, sem eru margfalt ónáttúr-
legri en þessar, sem tilnefndar hafa
1 verið ; e:i þær sýna, að |aínvel góð
skáld vanda sig stundum ekki setn
skyldi með samlíkingar rinar.
þá er sannleikurinn í yrkisefninu
sjálfu. Sá skáldskapur, scm flvtur
engan sannleik, er innihaldslaus.
Vitaskuld má ekki skilja c rðið
sannleikur hér í þeirri takmörkuðu
merkingu, sem það er notað, j>eg-
ar átt er við vísindalegan sann-
fedk ; sannleikur er hér sama og
veruleiki. Galli hins eiginlega róm-
antiská skáldskapar er, að r.vo
mikið af honum er fyrir ulan all-
an veruleikai. Rómantisku skáldin
hafa leitast við að sjá kynjamynd-
ir. Kynjamyndir þeirra ert: iítið
meira cn litfallegt hjóm. Benedikt
Gröndal er einn helzti lalsmaður
rómantiska skáldskaparins hjá oss
“Ei vitkast sá, er verður aldrei
hryggur,
hvert vizkubirn á sorgarbrjóst-
um ligigttr.
Á sorgarhafsbotni sannleiksperl-
an skín, —
þann sjóinn máttu kafa, ef hún
skal verða þín”.
Spekin kemttr bczt í ljós í hin-
uin glögiga skilningi margra skálda
a mannlífsmálunum ; fcatt sjá þa<'
1 lengra og með minni fyrirhöfn en
! flestir mcðalgreindir menn. Spekin
er auðvitað engin séreign :,káld-
anna, hún er miklu fretnttr sér-
kenni hedmspekingsins ; en i öllum
stórskiáldum er líklega ''rot af
heimspekingi.
Iíkki er öllttm skáldnm layið, að
livetja menn, flytja boðskap. Með
öðrum orðum, eldmóðuiinn ein-
ktnnir ekki öll skáld. Kn þar sem
ha:tn er, stælir hann viliann og
vekur langanir í brjósti. Efalanst
á Matthías Jochúmsson (.rðsttr
sinn að miklu leyti eldmóði tíri’.tm
að þakkai. í flestum stærri kvæð-
ttm hnns er up.plyftandi hvöt, fcoð-
skapur, fluttur með sannfæring tr-
Ég tek af h indahófi t\ ö
i:idi úr kvæði hans ‘Tímatnót- :
“Upp, upp, þú íslands þjóð,
tiniglingur, maður, lljóð —
hætt þú að horfi tii fcaka !'
Ilvað sér þú ? Hrygðarkjör.
Ilvað sér þú ? Afturför.
Lát þú nú sjálf til þín taka.
Upp, upp, þú íslands son,
ókomna tímans von,
áfram og efldtt þig sjálfur !]
i þér býr andi stór,
cilífra kraíta sjór ;
cnn ert þú ei orðinn hálfur”.
Margir telja fegurð nauðsyn-
legt einkcnni alls sannarlegs skáld-
skap-ar ; þedr scgja, að ekkert skáld
sé gott, ncrna skáldskapttr J.ess sé
fagur. það er mjög auðvelt, að
misskilja fegttrð i þesstt sambandi.
Vér skynjtim fegurð á tvennan
hátt, vér sjáum hana eða hcyrum.
j Vér gctum sagt, hvort að oss |
finst mynd, er vér horfutn á, cera
fögttr eða ljót, og vér getum sagt
það sama um lag, er vér heyrum
leikið á hljóðfæri eða sungið. það |
fagra í skáldskapnum er það, sem |
| kallar fram í hugum vorum fagrar
myndir af einhverju eða lætur vel
í eyrum. Náttúrlegar samlíkiagar
' eru oftast fagrar. Lýsingar, sem
bregða upp skýrri mynd í htigan
Allir hafa séð menn kasta þrem-
i ur eða fjórum hnöttum t ioft upp
í einu og gripa þá á víxl, svo
fljótt og fimlega, að enginn þeirra
hefir haft tíma til að falla til jarð-
ar. Til þess að geta jritta, jwrf
framúrskarandi lsikni, sein fæst
með æfingu. Hagmælska er nokk-
uð lík þessu ; hún er leikni í að
raða orðum í rím. Hagyrðingur
er sá maður, sem er leikittn í því.
Hagyrðdngar fást ekki við neitt
nema ljóðaigerð ; þeir geta ckkí
fengist við neitt annað. Hag-
mælskan er auðþekt frá s«á!d-
skapnum á því, að hún htífttr ekki
— skilur hugann eftir ósnortinn.
Hún getur vakiö talsverða aðdá-
ttn, alveg eins og fimi maunsins,
sem kastar hnöttunum. Ég vil
taka fram, að ég á alls ekki v i5,
að þeir menn, sem í daglagu máli
ertt neíndir hagyrðiingar, séu ekk-
| ert nema æfðir rímarar, þeir eru
t flestir ofurlítið þrot úr skáldi,
I sttmir bvsna stórt fcrot, og marc-ir
ekkert tiltakanlega hagorðir. þó
ern sumir þeirra lítið, cf nokkitð,
meira en rímarar, og hjá niötuum
er .rímledknin svo •yfirgtiæfandt,
svo mikið af því, er þeir setja
saman, cintóm orðaröðttn, að
skáldskapartilþrifa gætir lítt eða
alls ekki.
Ilagni'ælskan er mjög auðveld á
íslenzku, sem stafar af því, að all-
ur íslenzkur Ijóðskáldskapur er í
staírími. 1 öðrum ínálum, þar
sam rímið cr að eins i cnda vístt-
orða eða lengd þeirra bindur mál-
ið, er mikltt erfiðara að setjai orð
saman, svo að þau fái á sig uokk-
ttrn skáldskaparblæ, ef httgsunin
cr_ 1 sjálf er óskáldleg. Einmitt ]>að, að
rímleikndn fæst með æfingu, kem-
tir þeim, sem við ljóðagerð fást til
| að leggja allt áherzluna á hai.a,—
kemur mörgum til að venja sig á
að yrkja, án þess að vera skáld.
það eru til góðir og lélegir hag-
yrðingar, menn sem ríma illa og
rnenn sem ríma vel, en hafa skáld-
skapareinkenna skortinn sameigin-
legaii. Og enníremur eru til aðrir,
sem við ljóðagerð fást, sem hafa
einu sinni ekki lélega Itagmælsku
til tjrunns að bera. Stirt og klúð-
urslegt rím, málleysur og orð-
gnóttarleysi, er engin fcagmæls«.a,
ekki einu sinni ha.gmælska á lágu
stdgi. Hagiyrðingurinn verður ein-
j mitt að vcra orðhagttr það er
j ekki ofsaigt, að sumt af því, sem
birtist í blöðum o,g sem á að heita
ljóð, sé gjörsneytt bæði hag-
mælsku og öllum skáldskaparleg-
tim tilþrifum ; mætti benda á sttm
1 eftirmæli í því sambandi.
Nú sem stendur er mikið rætt og
ritað tun hagmælsku og sváldskap
i hér. því ber sízt að neita, að mik-
ið er athugunarvert við ljóðagerð-
ina íslenzku hér. Menn 'nafa ftillan
rétt til þess að dæma um l>aö,
j sem þeim er boðið í blöðum og
, tímaritum. Margt af )>ví, sem
j prentað er, ætti aldrei nð kom.tst
| á prent. Bezt væri fyrir lesendur
blaða og tímarita, að lesa að cins
um, eru fagrar, og þegar frásögn- 1 ffp)fían skáldskap. En það
mannsins. ímyndunaraflið dregur íslendingum. — Auðvitað cr bann
ekki upp ósannar myndir, nema ekki alt af rómantdskur. — Kvæði
þegar það sér missýnittgar. .Ftlun- hans, “Ljóðheimur” byrjar svona :
in or - ]>annig, að persónurnar
starida manni lifandi fvrir hng-
.skotsaugum, þá er hún fögur. —
Málið, hvort þaö cr bundið eða ó-
bundið, er fagurt þevar það lætur
vel í eyrum, þegar rétt orð eru á
réttum stað og rím ógallað. En
kvæöi eða saga getur vcrið hríf-
andi, gettir vcrið fult af skáldlega
framsettum sannleik, án þess að
vera fagurt í réttum skilniiigi. —
Sögur Maupassants eru eski fagr-
ar ; .en hver, sem vit hefir á, mun
vilja neita að þær séu skáldskap-
ur ?
Ég hefl reynt að fctenda á nokk-
ur einkenni skáldskaparins. I
stuttu máli mætti segja, að skáld-
skapur sé hugsanir sagðar á þann
hátt, að lesandinn eða áheyrand-
inn hugsi þær upp eftir skáldinu,
geti g.ripdð þær í heilu lagi, líkt
skilningur að ætla,
skáldskapur geti ekki
er mts-
að góður
komið frá
.ncinum nema viðurkendum stór-
skáldum. — Enginn, hverstt ltTcgt
skáld, sem hann er, hættir að
yrkja, þó honttm sé sagt að hann
sé heimskur mannræfill eða ánnað
þess. háttar, því enginn °r svo
heimskur að hann sjái ekki, að
slíkt er engin ganrýni á skáldskap.
Vér megum búast við lélegum,
all-gó'ðum og máskc afbragðsgóð-
um skáldskap frá hendi íslett/kra
ljóðasmiða, og það eina skynsam-
lcga, sem vér getum gert, er að
vclja úr og dæma með sanngirni
og þeirri þekkingu, sem vér höf-
ttm Sam'anburðurinn tr hér bczti
vegurinn. Með því að lesa það
bezta, sem vér eigum af skáldskap-
artagi, lærum vér að gretna lélegt
frá góðu.