Heimskringla - 26.08.1915, Blaðsíða 4

BLS. 4.
HKIMSKEINGLA.
WINNIPEG, 26. ÁGÚST 1915.
HEIMSKEINGLA.
(StofnnS 1SS0)
Kemur út á hverjum flmtudegl.
írtgefendur og eigendur:
THB VIKIXG PRKSS, LTD.
VertS blatSsins I Canada og Bandaríkjunum $2.00 um áritS (fyrirfram
borgaS). Sent til íslands $2.00 (fyrirfram borgaS).
Allar borganir sendist rátSsmanni blatSsins. Póst eJSa banka ávís-
anir stýlist til The Viking Press, Ltd.
M. J. SKAPTASON, Ritstjóri H. B. SKAPTASON, RáCsmatSur.
Skrifstofa:
72» SIIKRBROOKK STBBET, WIN.MI'Efi.
P. O. Boi 3171 Talxíml Garry 4110
Skrásetning á Bretlandi
Hinn 15 ágúst var dagurinn, þegar
allir skyldu og voru skrásettir á
Bretlandi eða hinu sameinaða Breta-
veldi í Evrópu. Hver einasti maður
írá fimmtíu til sextiu og fimm ára,
varð að skrifa nafn sitt, stöðu eða
alvinnu og heimili, og geta þess til
hvers hann vaeri færastur að vinna
citthvað gagnlegt fyrir ríkið.
Þetta kom sem fellibylur yfir
landið. Mörgum manninum fór að
vcrða órótt, sem heima hafði setið,
og þraufað af sér að bjóðast fram í
slríðið; en látið aðra berjast fyrir
sig. Og sagt er að Irar sumir hafi
farið að hraða sér heim til írlands,
út í hinar afskektari bygðir, þar
sem þeir gœtu falið sig; því að öll-
um er það ljóst, að þetta er fyrsta
sporið til almennrar herskyklu, og
þegar stjórnin er búin að fá skýrsl-
pr þessar í hendur, þá getur hún á
einum degi samþykt herskylduna.
Vm þetta hefir undanfarið verið
inikið talað á Englandi, og mikill
meirihluti manna hefir heimtað al-
inenna herskyklu. Mönnum svifiur
það og ógnar, að fjöldi ungra manna
n bezta aldri skuli lieima sitja og
ckkert vilja af niörkum leggja til að
vernda ríkið og sjálfa sig og eigur
sínarj en beztu og drenglunduð-
ustu mennirnir fara og leggja lífið í
sölurnar fyrir vestelmenni og drusl-
ur þessar. ()g víst er um það, að
it'argur sá situr heima, sem færari
cr heilsu og aldurs vegna', en sumir,
sem fara. En þessir garmar sjá
ekki heiður sinn og skyldu.
Það er enginn efi á því, að þetta
er fyrsta sporið. Ilcrskyldan getur
skollið á, hvaða dag sem er. Lloyd
George var lengi á móti þessu eða
tregur til að taka til þeirra ráða.
En nú er hann snúinn, og hann og
Asquith eru mennirnir, sem ráða
öllu i Bretaveldi nú.
ir sem flesta nýja menn, að koma
nt' fram til að hjálpa til að reka þá
þangað: það eru einu úrsltin, sem
nú eru hugsanleg á striði þessu.
Eitt af því, sem Islendingar hafa
stært sig af er það, að þeir séu af
blóði víkinganna. Þeim svellur hug-
ur i hjarta, er þeir hugsa til þeirra
0£ allra hrevstiverkanna; blóðið
ólgar i æðum þeirra; limaburður-
inn verður svo hvatlegur og þeir
ganga með höfuð á hnakka aftur.
Vér erum ekkert að setja út á þetta.
En — nú kemur að því, að manninn
skal reyna og hreystina og hug-
prýðina, — þá alt í einu er ínikill
]iorri landanna orðinn þýzkur og
vill ekki berjast við vini sína. Vér
böfum heyrt þá menn hædda og
spottaða, sem koma fram og bjóðast
til að leggja lífið í sölurnar fyrir
rikið, fyrir frelsið, fyrir landið, sem
elur þá og fæðir, fvrir fólkið, sem í
þvi býr, fyrir ræfilmenni þau,
sem spotta þá og hæða. Er nú ekki
þetta halfleiðinlegt?
Vér getiiiu aldrei ofþakkað þeim,
seni ganga fram að berjast fyrir
Bretland og oss, sem heima sitjum;
vér getum aldrei sýnt þeim næga
virðingu og heiður. Það eru menn-
irnir, sem eru hinir sönnu afkom-
i-r.dur víkinganna, hinna dreng-
lnnduðustu, hugprúðustu og heiðar-
kgustu. En förum vér að dára þá
tða vanþakka þeim, þá erum vér
likari dýrum þeim, sem í hæl bíta,
heldur en sönnum, heiðarlegum
nkinnum!
Þýzkir linast.
Þrátt fyrir stóru orðin, þrátt fyrir
i.ndirbúning undir stríð þetta í
hálfan mannsaldur; þrátt fyrir all-
ar sigurvinningarnar; þrátt fyrir
það að hafa brotið borgirnar, brent
landið, stolið gróða þess og öllum
auði; þrált fyrir það, að hafa vaðið
Hvort hið sama yrði gjört hér, er blóðugir til axla af einum vigvelli
ckki gott nð segja; en ekki er það /, annan; þrátt fyrir eiðarofin og
ólíklegt, nema stórum fleiri menn griðarofin, svívirðing kvenna, inorð
bjóði sig fram en ennþá hefir verið. yngri sem eldri; þrátt fyrir Krúpp-
Menn sjá það betur og betur, hve al- byssurnar, kastalabrjótana og neð-
varlegir timar það eru, sem nú ansjávarbátana; þrátt fyrir hina
slanda yfir, og því betur sézt það, miklu menningu, hinn "þýzka Kul-
þar sem fólk er andstætt Bretuni og tur" prófessoranna; þrátt fyrir sið-
óskar þeim ófara allra og að þeir ferðiskenningar matcrialistanna, er
verði lamdir og undir fótum troðn- ievfu j,eim allar skammir og vamm-
ir og það menn, sem búnir eru að
sverja hollustueið hinu brezka veldi.
Þeir vilja hafa lifsuppeldi sitt hjá
þeim, taka bitana af borði þeirra;
er hlakka l)ó yfir óförum þeirra,
hvenær sem þær koma fyrir og óska
ii og svívirðingar; þrátt fyrir það,
að Vilhjálmur og allir hans mestu
og beztu vildármenn lofi Guð fyrir
það, að hann hafi hjálpað sér að
drepa og myrða, að ræna og stela,
og ausa svívirðingum yfir heilar
:,!• þær verði sem oftast og mestar. þjóðir, — þrátt fyrir alt þetta, þá
Ef að nokkrir þeir menn eru í lönd- j eru nú Þýzkir farnir að linast. Þó að
inn Breta, hvort sein þiið cr á Eng- Belgia sé sviðin og borgir landsins
landi eða í öðrum álfum, þa-r sem þrotnar; þrátt fyrir það, að Þýzkir
r.ýlendur þeirra eru, — þá ættu þeir j hafa nu meyjar og konur Belga, sem
að sendast ú vígvöllinn, eða vera' þræla í kolagröfum sínum, þrátt
undir góðu og nákvæmu eftirliti; | fyrjr eyðilegging Póllands og Galiz-
Jiví að þeir eru þýzkir i anda og því
vi.rasamari, sem þeir sigla undir
fölsku flaggi. Það er mjög ilt, að
ciga við svoleiðis menn, og þeim er
aldrei treystandi í einu eða öðru.
En hvort sem er eða verður, —
hvort sem Þjóðverjum veitir betur
<>g l>eir hrekja Rússa lengra og
lengra, eða þeir linast nú og fara að
iala um frið, þá er nauðsynin hin
sama og skyldan hin sama, sem á
herðum vorum liggur allra, yngri
sem eldri. Láti enginn sér til hugar
koma að stríðið sé búið, þó að Rúss-
ar láti undan síga, eða þó að þeir
biðu stóran ósigur, mistu bæði Pét-
ursborg og Moskó, eða þó að þeir
tækju ítalíu, Þjóðverjarnir og Vil-
hjálmur blóð. Bretar og Frakkar
hlytu að berjast. Og láti enginn sér
til hugar koma, að stríðið sé búið,
8 Þýzkir fari að tala um frið.
Fiiður er óhugsandi sem stendur;
hann verður að semjast í Berlín,
þegar Bandamenn eru þar alvaldir.
En þetta hið síðara væri ástæða fyr-
íu og Norður-Erakklands og Kúr-
lands, — þá eru þeir að því komn-
ir að sjá, að þeir aldrei geta unnið
sigur fullan; aldrei brotið Rússa á
bak aftur að fullu; aldrei yfirbugað
Frakkland; aldrei farið herskildi yf-
ir á Bretland; aldrei svelt eyjarnar
þar; aldrei náð aftur nýlendum
sínum.
Slagurinn á Rigaflóanum eða við
eyjarnar í mynni hans sýndi þeim
það og þessi seigla Rússanna, sem
aldrei láta sig, hversu hörð, sem
slögin eru, sem þeir verða að þola,
þar sem þeir, illa vopnaðir, berjast
við hina grimmustu óvini með hin-
tim beztu og voðalegustu vopnum,
sem mannsheilinn hefir getað upp-
hugsað.
Þeir sjá það Þjóðverjar, að þeir
mega ekki fara langt inn i landið,
sem aldrei hefir skilað aftur þeim,
sem með herskildi hafa þangað far-
ið. Þeir ætluðu að ná Riga flóan-
um. Þeir voru búnir að ná tangan-
þeir íið koma herskipum inn á fló-
onn og ná Biga og Liflandi og Eist-
landi; þá gátu þeir farið nokkuð
lengra, máske ef lukkan var með, tii
Pttrograd. En hvort þeir hefðu
komið aftur, — þ;ið var annað mál.
Þeir gátu líka tckið annað ráo;
haldið norðurhlutii Rússa þarna frá-
Brest Litovsk og norður íiö Riga-
iíóa með nokkru af liði sínu, ein-
um tveimur millíónum; cn safnað
öllu öðru liði á suðurarm Rússarma
og svcigt suður mcð Pinsk flóunum
austur af Brest og stefnt til Kænu-
gi'rðar, Kicw á Litla-Rússlandi, og
haldið suður til Odcssa og lagt það
alt und.ir sig; en þá áttu þeir undir
eins visar allar Balkanþjóðirnar á
nióti scr. Þetta hefir eflaust verið
eitt áform þeirra, þvi að Svartahaf-
inu hefir þá árum saman langað að
komast, og mörg árin hafa þeir
verið að búa það undir.
En svo kom þcssi slagur þarna á
Higa flóanum. Þeir mistu 11 skip.
Linn snigillinn Breta var þar kom-
inn, neðansjávarbátur, og sprengdi
slærsta skipið þcirra, drekann
Moltke, og sökti honum vist með
öllum sem á voru; og fleiri af þess-
iiiii púkum Brcta hafa máske vcrið
þarna í slagnum; þvi að furðu góð-
ir sjómenn eru Bússar orðnir alt í
tinu, ef að þeir einir hafa unnið
þenna sigur og sökt 11 herskipum
Þjóðvcrja í einum slag. Þctta rugl-
i'ði fyrir Vilhjálmi reikningana, og
htfir hann óefað tönnum níst í
bræjSi sinni. En skipin voru sokk-
in og Rússinn hrósaði sigri, og hin-
ir ósigrandi voru reknir úr flóan-
um og Lífland og Eistland var 6-
unnið, og miklu erfiðara þangað að
komiist, jafnvcl varasamt að
reyna það.
Þcir voru eiginrega mál þarna alt
í einu, Þýzkararnir. Og svo er nú
þetta beima fyrir. Hann heimtaði
5 billíónir dala af þinginu eða þjóð-
inni, hann Vilhjálmur, núna. Áður
en slagurinn varð, sáu hinir skyn-
tigri Þjóðverjar heima, að landið
var að vcrða gjaldþrota. Þeir þorðu
ekki að neita, en viklu ekki veita,
og— fóru SVO að tala uni frið. Móð-
ir af slögunum og saddir af blóðinu,
og kanske þreyttir á kartöflumjölinu
og hrossakjötinu, fara þeir nú að
lcitast fyrir um frið. Þegar þeir eru
búnir að drepa ótal millíónir fólks,
og gjöra ennþá fleiri millíónir ör-
eiga; þegar þeir eru búnir að tæma
bikar skammanna, svívirðinganna
og blóðstraumaniiii að hotni, þá
hasta þeir hömum og koma nú scm
hinir elskulegustu og kærleiksrík-
ustu friðarpostular, og óska nú eftir
friði, — heiðarlegum, æruverðum
friði, sem sæmir tign þeirra og stór-
mensku.
Fr ekki þetta hið grátlegasta,
blóðugasta, djöfullegasta háð, sem
heimurinn hefir nokkurntíma séð!
Sá maður, sem ckki sér það, cr
ynnaðhvort viti skertur, eða gjör-
samlega samdauna, samhuga og and-
legur frændi Vilhjálms blóðs og
vina hans, og samdauna Þýzkurun-
um, sem tryltir eru af blóði því,
sem þeir hafa drukkið.
En þó að þetta sc nú svona. að
Þýzkir séu stöðvaðair þarna um
stund og inönnum hcima fyrir sé
farið að ógna og landið sé í raun og
veru orðið gjaldþrota og gcti kan-
ske ekki borgað nema 8—10 cents
vi dollarnum, þá er ekki þar með
sagt, að þeir geti ekki barist. Með-
&n Þýzkir hafa mat og vopn og
menn, þá geta þeir barist, cinkum
eftir að þeir kæmust heim á eigin
landamæri sín og verðust þaðan.
En það er léttara sagt en gjört; því
iið þegar þeir róta sér upp úr gröf-
um sínum, þá er þeim hættast og þá
sækja hinir á eftir þeim.
reka Vilhjálm eða hcngja sem ann-
:.n illræðismann, og svifta ætt hans
völdum <>g auðæfum öllum og
sundra hinu þýzka ríki.
Fyrri cn þetta verður gjört gctur,
tiginlega enginn maður i heiminum
höfði sinu (iluiltr, að bólstri hall-
að. Fyrri en það er gjiirt, á menn-
ing heimsins enga viðreis'narvon.
Ilún er nú víða svo sósuð orðin af
liýzkum hugmyndum og þýzkum
kecningum, að menn vilja leika
síjihíi leikinn í smáu, sem Vilhjálm-
;ir hefir leikið í stórum stvl og það
tekur ef til vill langa tíma að mcnn-
ingin og hcimurinn nái scr á rétt
strik aftur.
^Maðurinn á undan
Adam."
Jack London er cinn af hinum
viðkunnustu rithöfundum Bandaríkj
iinna á scinni tímum. Hann er oft-
ast frábrugðinn öðrum. Hann skrif-
íir um i'illa hugsanlega hluti. Hér
um árið skrifaði hann söguna:
"The Call of the Wild"; það er saga
Ȓ keyrsluhundi miklum og vitrum.
Jack London setur sig inn í hugsan-
ir hundsins og tilfinningar; hann
liggur úti mcð hundinum á niörkum
cg skógum; cr barinn fyrir slcðun-
um, svo iið hann cr nær dauða; —
hann elskar með hundinum, hatar
mcð honum og dýrkar Guð hunds-
ins með honuin. Allir þeir, sem
k'isn þá sögu, urðu hrifnir af henni.
í þessari sögu, sem nú er að byrja
i Heimskririglu "Maðurinn <í und-
aii Adam" - lifir Jack London lifi
villimannsins, þegar hann er að fara
< ían úr skógunum og fyrsta inálið
tr að myndast. Það er lengra siðan
tn svo, að vér getum séð þar afa
vorn og ommu, eins og þau gengti í
gegnum lífið. En vér teljum það víst.
;ð mörgura muni þykja gaman að
þvi, að ferðasl mcð Jack London
aftur á hina löngu liðnu tíma og
kiða scr í hug, hvernig það hafi
gengið til á þeim diiguni og hversu
mikill raunur er á þvi ástandi og
lifinu, scni vér lifuin iiú.
Minni Nýja Islands.
Gimli 2. ágúst 1915.
Eftir Rögnv. Pétursson.
En þeir þurfa ekki að hugsa til
þess. Þjóðverjar, að þeir geti fengið
frið, hvenær sem þeir biðja um
hann. Þeir eru búnir að sýna, hverj-
ir þeir eru, og engiri þjóð í heimin-
um trúir þeim framar; engin þjóð
í heiminum trúir þeim fyrri en þeir
tru alveg á kné komnir og búið er
íi<5 taka frá þeim möguleikana að
gjöra þetta aftur: rýja þá inn að
skyrtunni; láta þa blóði svitna fyr-
ir allar þeirra illgjörðir; brjóta nið-
ur hermannavald þeirra; taka frá
þeim allan flota þeirra, alla neðan-
sjávarbáta þeirra, allar Krúppbyss-
í/erra forseti, heiðraða samkoma!
Mér hefir verið valið það hlut-
verk hér i dag, sem eg hélt að mér
yrði sízt fengið að gjöra, — að mæla
fyrir minni þessa bygðarlags. Ber
það fyrst til, að hér er eg gestur og
framandi, og, að í Öðru landi og
öðru ríki, í Dakota-ríkinu, hefi eg
lengstan aldur alið. En bera þótti
á þvi, fyrr á árum, að rígur væri á
milli þeirra tveggja bygðarlaga. —
Fnda var nokkur ástæða til þess.
Því bygðin þar syðra myndaðist út
af óánægju með þetta bygðarlag, og
fyrstu frumherjar að nýlendu-mynd-
iininni þar syðra, voru uppreistar-
og ódeiklar-menn héðan, er hafa
vildu eitthvað fastara undir tönn,
en munnvatn sitt og stjórnar-bless-
an. Þóttust þeir ekki hafa búið hér
svo lengi að orðnir væri þeir vall-
grónir; enda voru minningarnar
frá þem dvalartíma fæstar ánægju-
h'gar. Er drepsóttin mikla geysaði
yfir þessa nýlendu, skildi hún eftir
gröf við gröf, og vonir manna al-
ment að velli Iagðar. En þeir, sem
lífs komust úr þeim mannraunum,
voru margir örkumlaðir og afmynd-
pðir það sem eftir var æfinnar.
um að vestan á Kúrlandi. Nú ætluðu ur þeirra; brjóta alla kastala þeirra;
En þrátt fyrir þetta litu margir, sem
kyrrir sátu, svo á, að þeir, er burt
fluttu væri lítið betri en landráða-
menn. ------ Svo hafði verið litið á
vesturflutninginn heima á þeim ár-
i:m; var þetta því nokkuð líkt með
skyklum. Trúðu þeir þvi ógjarna,
að til væri betra land, en nýlendu-
svæði þetta, né afkoma manna yrði
betri á öðrum stað. Varð þá oft
færra um kveðjur, en annars myndi
verið hafa.
Þegar stund var liðin og bygðin
syðra tók að blómgast, voru menn
c-nn að berjast hér við hinar þungu
álögur fyrstu áranna. Var þá stund-
um farið í óbilgjarnan samanburð.
Sögðu bygðarmenn héðan, að sunn-
nnmenn væru — einsog sagt er um
Norðlendinga á Suðurlandi á ís-
landi — oflátungar miklir og ærnir
á Iofti, tilhald:,. 'nrr og glysgjarnir,
fjölmálgir og framhleypnir, orð-
stórir og ójafnaðarmenn um flesta
bluti. lslenzku dygðirnar áttu aðal-
ból sitt hér, svo sem að sjálfsögðu,
— undir úlpunni og í leðurskónum,
— þær flýðu út af mónnunum þar
syðra, — gátu ekki unað við fín-
heitin. Þessi partur sögunnar var nú
raunar alislenzk og alt of almenn
hugsun. Dygðirnar voru andar, seni
hræddust persónufágun, og Jifðu
helzt á súr-------si'irum sveita.
Aftur voru það algengir dómar
syðra um íslendinga héðan, að þeir
\ieru einsog gengnir i'it i'ir hól. Sagð-
ir voru þcir að vera framkvæmdar
litlir, óprúðir, kröfulágir við lífíð,
seinlátir, latir og værukærir, þref-
gjarnir, óverkhagir. Var bygð þeirra
tnlin sizta bygðin og þeim um kent:
nð þcir vörpuðu allri sinni áhyggju
upp á stjórnina og hefðust ekkerl
uð til framkvæmda, en lífsvon sína
geymdu þeir t'iti á djúpinu, og létu
vatnið fæða sig. ------ Á þeim árui
hefði það komið sízt til mála, aí
Dakota-maður yrði látinn mæla fyr-
ir minni þessa bygðarlags.
En nú er breytt um það sem þá
var.
Dómar þessir voru ósanngjarnir
og ómildir á báðar síður. Er það nú
idment viðurkent; og mönnum
hagra um að horfa dýpra eitir rök-
um en þá var.
Bygðarígurinn cr á förum------og
inátti gjarnan missa sig. Tilfinning-
in fyrir þvi, að vér íslendingar sé-
um, öil eitt fólk, hvar sem vér bú
um, hefir skýrst og vaxið.
Bygðirnar eru margar, einsog eyj-
ar í úthafi; millum þeirra eru víðar
merkur bygðar öðrum þjóðum. Yfir
þessar merkur ferðumst vér, einsog
færum vér á sjó, því sjaldnast höf-
um vér þar nokkra viðdvöl. Ferðum
er ávalt heitið til íslendinga. Og er
stundir líða fram, — eigi þjóð vor
r.ldur fyrir höndum, — verður ekki
fremur ein bygð en önnur Nýja ís-
land, í neinum sérstökum skiln-
ingi. Svo gleymist bygða-matning-
iir, en vex samþjóðar-meðvitundin,
að allar vorar bygðir verða eitt —
ísland í Ameriku.
Það þarf ekki að teygja mikið úr
imyndunaraflinu til þess hægt sé að
ylgja nokkurnveginn nákvæmlega
strandlínum íslands á uppdrætti
Norvesturlandsins, séu menn kunn-
ugir afstöðu íslenzkra bygða. Upp-
drætti fslands er þrykt ofan í upp-
(irátt Vesturlandsins, mcð íslenzku
bygðunum að takmörkum, og það er
landið, sem framtiðin gefur oss, —
fyrirheitna landið.
Einsog nú standa sakir , ef vcr
förum hringinn eftir íslenzkum
bygðum, þá höfum vér bygt um-
hverfis hólma, að visu nokkru stærri
en íshind, en sem vel mætti jafna til
Islands, ef vér hugsuðum oss, að vér
hefðum bygt með ströndum fram,
en utan við lægi opið haf. Látum nú
þetta Nýja ísland snúa nokkuð iiðru-
vísi til höfuðátta, en ættland vort.
Byi'jum þá á W'innipeg, og er það
Heijkjavik, og höldtim svo austur
fyrir land; verður þá bygðarlag
þetta Suðurlands undirlendið og alt
austur í Skaftafellssýslu, en Pine-
Valleg bygðin, er framan við ligg-
ur, Vestmannaei/jar; Grunnavatns-
bygð, Alftavatns- og Norðurbygðir,
með Manitoba vatni, verða Aust-
firðir; verða þá Sigluness- og Nar-
rows-bygðir á Melrakkasléttu; Þing-
vallu-bygð verður Norður-Þingeyj-
rsýsla; cn Saskatchewan bygðin
mikla hinn hluti Norlendingafjórð-
ungs — Suður-Þingeyjar, Eyjafjarð-
ar, Skagafjarðar og Húnavatns sýsl-
ur —; Alberta verður Strandir og
ísafjörður; Argyle verður Brciða-
fiarðardalir; en Mouse River og Dak-
ola-bygðir verða Suðvesturlandið.
Innan við sveitir þessar eru ó-
bygðir og öræfi — íslenzkar óbygð-
ir. En þó háttar svo til, að það
land er alt byggilegt, enda búa þar
þeir menn, sem Norðinenn kölluðu
"papa", og með sér fhitíu bjöllur og
bagla til hins forna fslands, og mæla
á crlenda tungu. ()ræfi þessi ættu
fslendingar að keppast við að
byggja, og Iát.i svo hið Nýja fsland
verða það voldugra og betra hinu
forna, — scm landgæði eru hér
meiri —, að bygðir næðu saman,
austur og vestur yfir, norður og
suður yfir land! Ætti það að verða
Nýja fsland ' framtíðarinnar, er
bygða-nöfnin smáfyrnast í minn-
um manna, en samþjóðar-hugurinn
vex.
Ætti oss ekki að vera það ofverk
öldum saman, að byggja þetta
land, er vér höfum nú numið, með
ströndum fram. — Yrði lslandi þá
fyrst sæmd að nafngjöfinni, er bygð
vor hér í Ameríku er látin heita
eftir því.
Eða hver vill mæla á móti því, að
fslendingar eigi ísland, hvar sem
það cr?
Það verður fyrir minni þessa
Nýja íslands, — íslands í Ameríku,
— sem mælt verður í framtiðinni,
og þá verður þessa Nýja fslands
vors hér minst, sem elzta og fyrsta
landnámsins. Að slíkt sé lítt mögu-
legt, er ekki að óttast, ef vér höld-
um tungu vorri við, það er fyrsta
skilyrðið, og ætlum henni alstaðar
rúm ú kensluskránni, hvar sem vér
stofnsetjum skóla og höldum uppi
með beinum eða óbi num sköttum.
Svá er kraftur guösorðs, guðamáls-
ins góða. Og hið annað skilyrðið er,
að vér reynum með öllum lífsins
mætti, — og látum hvergi fyrri fyr-
irberast, en að vér höfum náð því
— að verða brauðveitendur en ekki
brauðþiggjendur, verkveitendur, en
ekki verkþiggjendur; óðalsbændur,
n ckki leiguliðar; stjórnendur, en
ckki undirsútar; djarfir, en ekki
rugir; kappsaniir, en ekki öfund-
sjúkir, — treystandi því, að það sé
engu ótraustara vit í islenzku höfði,
en annara þjóða höfði, hiindin eins
hraust og hjartað eins gott; treyst-
andi því sem er, að engar konur
bera að fegurð og andans atgjörvi
af íslenzkum konum.
"Þær þola mótvindinn, þeim er
hann fær,
og það ekki á lánuðum fjöðrum".
L'm það ber vott saga vor hér í landi
Eg er þess fullviss, að engar konur
hefðu betur borið þá eldraun, er
fyrir þeim lág, en þær. fslenzk dygð
og íslenzk fegurð fela i sér tvent:
hið volduga dularafl hafsins, hið
hreina ljósloft upphiminsins! Þjóð-
in er hafsins börn, en hún er líka
fjallanna börn. —
Nú, ef vér gætum alls þessa, þá
byggist og vex upp hið nýja fsland,
sem bi'iið er að merkja á meginlandi
þessarar álfu, og það er minni þess,
er vcr ættum að mæla fyrir, í hugs-
uðum þótt ósögðum orðum væri,
hvern íslendingadag; enda þótt vér
séum þá að mæla fyrir minni dreif-
ingar vorrar, — sundurskiftingar,
— litilla bygða-takmarka.
Fyrir minni þessa stærra Nýja ís-
lands hefðum vér viljað mæla í dag,
en af því framtíðin er enn ekki vor
og þetta Vestur-ísland enn ekki al-
bygt, er hlutskiftið, að minnast
þessa bygðarlags hér, elzta bygðar-
lagsins á því svicði, sem vér höfum
verið að horfa á.
Saga þessa bygðarlags er orðin
löng — fjörutiu ár, — nú á þessu
komandi hausti. Hún telur jafnmörg
ár einsog bygðin ttiur margar mílur
frá norðri til suðurs. Út í þessa sögu
getum vér ekki farið ítarlega; til
þcss ætti líka að vera valið annað
tækifæri, — fjörutíu ára afmælis-
dagurinn sjálfur
En a'ð margt hefir á dagana drif-
ið á þessum tíma, segir sig sjálft.
Það var í októbermánuði, að
hingað kom fyrsti Iandnema hópur-
inn — 300 manns— árð 1875; — á
þú.sundasta og fyrsta ári íslands
bygðar. Það var kuldaleg aðkoma
íio óbygðu landi. Komið var haust;
engin húsnæði fyrir veturinn, nema
skýli trjánna og matbjörg enga að
fá, nema dýr merkurinnar og fisk-
ana í dji'ipinu. En byrjað var strax
með hugmóðum höndum, að koma
upp húsum og reisa bygð.
Frásögurnar mörgu um það, hvern-
ig gekk til það fyrsta ár, sýna frá-
bært þrek og staðlyndi. — Minnir
þessi síðari Ameríku-bygð íslend-
ingii á hina gömlu Vínlands-bygg-
ingu þeirra Leifs og Þorvaldar Ei-
ríkssona og Þorfínns og Guðríðar
mágkonu Leifs heppna; var hún áð-
ur gift Þorsteini Eiríkssyni; — hvað
f<Slk varð á sig að leggja og hvaða
þrautir biðu Iandnemanna. Skræl-
ingjar eyðilögðu bygðina til forna,
og einhver fyrstur manna, er féll
fyrir áhlaupum þeirra, var Þorvald-
ur líiriksson. Ilann var veginn fram
a Kjalarnesi. Hafði hann svo orð
um, að þar vildi hann helzt eiga
bæ; en er hann fann, að hann var
sár til ólifis, bað hann að grafa sig
á nesinu og setja krossa að höfðum
og fótum og kalla Krossanes. "Man
þat satt vera, at mcr hafi satt á
munn komit, at cg nuini þar búa á
um stund". — Og fyrsta barn Norð-
nanna í Vínlandi var Snorri Þor-
finnsson, er síðar komst til fslands
og rekja má ættir frá ofan til Gott-
skálks Þorvaldssonar, föður lista-
mannsins fræga Alberts Thorvald-
sens.
Hver fyrstur féll hér fáum vér
ekki sagt; ef til vill man það nú
orðið enginn, — mannfallið varð
svo mikið fyrstu árin. En einn
meðal þeirra fyrstu, er hér fæddist,
var Vilhjálmur Stefánsson, er flutt-
ist í hvítavoðum til Dakota og ólst
þar upp, og sendur var forsendingu
norður að heimskauti nú fyrir rúm-
um 2 árum, af stjórn þessa lands, á
alófæru skipi, er sprakk einsog
vindbóla, er það mætti fyrstu isum,
en hún ekkert gjöra látið til þess að
leita hans og koma honum til
mannabygða, síðan hann týndist, og
eru þó liðin senn 2 ár! Mun þó
nafns hans verða getið á ókomnum
öldum. Og í sambandi við það
verður minst þessa æfintýris, er hér
gjörðist, — byggingu Nýja íslands,
í'ú fyrir fjörutíu árum.
Innflutningur til þessa nýja bygð-
arlags var niikill hér fyrstu árin. En
ckki leið á löngu, að útflutningur
hefðist, og mynduðust héðan tvö
landnám, Dakota og Argyle bygðir;
sú fyrri á árunum 1878—83, en hin
frá 1880—83. Varð Nýja ísland þann
ig fljótt á baki að sjá mörgum sín-
um framtakssömustu mönnum, og
er sagt að hér sæti eftir, um það að
t'itfhitningi lauk, eitthvað 500 manns,
að börnum meðtöldum; en um eitt
skeið mun íbúatalan hafa náð rúm-
um 2,000.
Sat þannig % hluti bygðarmanna
kyr.
Hefir nokkuð verið um það deilt,