Heimskringla - 26.08.1915, Side 4

BLS. 4.
HEIMSKRINGLA.
WINNIPEG, 26. AGÚST 1915.
HEIMSKE1NG LA.
(StofnutS 1R86)
Kemur út á hverjum fimtudegl.
trtgefendur og eigendur:
THE VIKING PRESS, LTD.
VertS blatisins í Canada og Bandaríkjunum $2.00 um árib (fyrirfram
borgab). Sent tii Islands $2.00 (fyrirfram borgab).
Allar borganir sendist rábsmanni blabsins. Póst eóa banka ávís-
anir stýlist til The Viking Press, Ltd.
M. J. SKAPTASON, Ritstjóri H. B. SKAPTASON, Rábsmabur.
Skrifstofa: -
729 IHERBROOKE STttEET, WINNIPEG.
P. O. Box 3171 TnlMÍml Garry 4110
Skrásetning á Bretlandi
Hinn 15 ágúst var dagurinn, þegar
allir skyldu og voru skrásettir á
Pretlandi eða hinu sameinaða Breta-
veldi í Evrópu. Hver einasti maður
írá fimmtíu til sextíu og fimm ára,
varð að skrifa nafn sitt, stöðu eða
alvinnu og heimili, og geta þess til
hvers hann væri færastur að vinna
citthvað gagnlegt fyrir ríkið.
Þetta kom sem fellibylur yfir
Jíindið. Mörgum manninum fór að
vcrða órótt, sem heima hafði setið,
og þraufað af sér að bjóðast fram í
stríðið; en látið aðra berjast fyrir
sig. Og sagt er að Irar sumir hafi
farið að hraða sér heim til írlands,
út í hinar afskektari bygðir, þar
sem þeir gætu falið sig; því að öll-
uin er það ljóst, að þetta er fyrsta
sporið til almennrar herskyldu, og
þegar stjórnin er búin að fá skýrsl-
ur þessar i hendur, þá getur hún á
i einum degi samþykt herskylduna.
Um þetta hefir undanfarið verið
mikið talað á Englandi, og mikill
meirihluti manna hefir heimtað al-
ínenna herskyldu. Mönnum sviður
það og ógnar, að fjöldi ungra manna
á bezta aldri skuii heima sitja og
ekkert vilja af mörkuin leggja til að
vernda ríkið og sjátfa sig og eigur
sínar; en beztu og drenglunduð-
ustu mennirnir fara og leggja lífið í
sölurnar fyrir vesælmenni og drusl-
ur þessar. Og víst er um það, að
margur sá situr heiina, sem færari
er heilsu og aldurs vegna', en sumir,
sem fara. En þessir garmar sjá
tkki heiður sinn og skyldu.
Það er enginn efi á því, að þetta
er fyrsta sporið. Herskyldan getur
skollið á, hvaða dag sem er. Lloyd
George var lengi á móti þessu eða
tregur til að taka til þeirra ráða.
En nú er hann snúinn, og hann og
Asquith eru mennirnir, sem ráða
öllu í Bretaveldi nú.
Hvort hið sama yrði gjört hér, er
ckki gott að segja; en ekki er það
ólíklegt, nema stórum fleiri menn
bjóði sig fram en ennþá hefir verið.
I
ir sem flesta nýja menn, að koma
nú fram til að hjálpa til að reka þá
þangað; það eru einu úrsltin, sem
nú eru hugsanleg á striði þessu.
Eitt af því, sem íslendingar hafa
stært sig af er það, að þeir séu af
blóði víkinganna. Þeim svellur hug-
ur í hjarta, er þeir hugsa til þeirra
og alira hreystiverkanna; blóðið
ólgar í æðum þeirra; limaburður-
inn verður svo hvatlegur og þeir
ganga með höfuð á hnakka aftur.
Vér erum ekkert að setja út á þetta.
En — nú kemur að því, að manninn
skal reyna og hreystina og hug-
prýðina, — þá alt i einu er iúikill
þorri landanna orðinn þýzkur og
vill ekki berjast við vini sína. Vér
böfum heyrt þá menn hædda og
spottaða, sem koma fram og bjóðast
til að leggja lífið í sölurnar fyrir
ríkið, fyrir frelsið, fyrir landið, sem
elur þá og fæðir, fyrir fólkið, sem í
því býr, — fyrir ræfilmenni þau,
sem spotta þá og hæða. Er nú ekki
þetta hálfleiðinlegt?
Vér getum aldrei ofþakkað þeim,
sem ganga fram að berjast fyrir
Bretland og oss, sem heiina sitjum;
vér getum aldrei sýnt þeim næga
virðingu og heiður. Það eru menn-
irnir, sem eru hinir sönnu afkom-
er.dur vikinganna, hinna dreng-
lunduðustu, hugprúðustu og heiðar-
legustu. En förum vér að dára þá
eða vanþakka þeim, þá erum vér
likari dýrum þeim, sem í hæl bíta,
heldur en sönnum, heiðarlegum
mönnum!
Þýzkir linast.
Þrátt fyrir stóru orðin, þrátt fyrir
undirbúning undir stríð þetta í
liálfan mannsaldur; þrátt fyrir all-
ar sigurvinningarnar; þrátt fyrir
það að hafa brotið borgirnar, brent
landið, stolið gróða þess og öllum
auði; þrátt fyrir það, að hafa vaðið
blóðugir til axla af einum vígvelli
á annan; þrátt fyrir eiðarofin og
griðarofin, svívirðing kvenna, morð
yngri sem eldri; þrátt fyrir Krúpp-
Menn sjá það betur og betur, hve al- byssurnar, kastalabrjótana og neð-
varlegir tímar það eru, sem nú ansjávarbátana; þrátt fyrir hina
standa yfir, og því betur sézt það, miklu menningu, hinn “þýzka Kul-
þar sem fólk er andstætt Bretum og tur” prófessoranna; þrátt fyrir sið-
óskar þeim ófara allra og að þeir ferðiskenningar materíalistanna, er
leyfa þeim allar skammir og vamm-
ir og svívirðingar; þrátt fyrir það,
að Vilhjálmur og allir hans mestu
verði lamdir og undir fótum troðn-
ir og það menn, sem búnir eru að
sverja hollustueið hinu brezka veldi.
Þeir vilja hafa lífsuppeldi sitt hjá
þeim, taka bitana af borði þeirra;
er hlakka þó yfir óförum þeirra,
hvenær sem þær koma fyrir og óska
i.ð þær verði sem oftast og mestar.
þeir að koma herskipum inn á fló-
ann og ná Riga og Liflandi og Eist-
landi; þá gátu þeir farið nokkuð
lengra, máske ef lukkan var með, tii
Pttrograd. En hvort þeir hefðu
komið aftur, — það var annað mál.
Þeir gátu líka tekið annað ráð;
haldið norðurhluta Rússa þarna frá-
Brest Litovsk og norður að Riga-
tlóa með nokkru af liði sinu, ein-
um tveimur millíónum; en safnað
öllu öðru liði á suðurarm Rússanna
og sveigt suður með Pinsk flóunum
au.stur af Brest og stefnt til Kænu-
gerðar, Kiew á Litla-Rússlandi, og
haldið suður til Odessa og lagt það
alt undir sig: en j)á áttu þeir undir
eins visar allar Balkanþjóðirnar
inóti sér. Þetta hefir eflaust verið
eitt áform þeirra, því að Svartahaf
inu hefir þá árum saman langað að
komast, og mörg árin hafa þeir
verið að búa það undir.
En svo kom þessi slagur þarna á
Riga flóanum. Þeir mistu 11 skip.
Einn snigillinn Breta var þar kom-
ínn, neðansjávarbátur, og sprengdi
stærsta skipið þeirra, drekann
Moltke, og sökti honuin víst með
öllum sem á voru; og fleiri af Jiess-
um púkum Breta hafa máske verið
þarna í slagnum; Jjví að furðu góð-
ir sjómenn eru Rússar orðnir alt í
tinu, ef að þeir einir hafa unnið
Jienna sigur og sökt 11 herskipum
I>jóðverja í einuin slag. Þetta rugl
aði fyrir Vilhjálmi reikningana, og
htfir hann óefað tönnum níst
bræjði sinni. En skipin voru sokk-
in og Rússinn hrósaði sigri, og hin-
ir ósigrandi voru reknir úr flóan
um og Lífland og Eistland var ó-
unnið, og miklu erfiðara þangað að
komast, — jafnvel varasamt að
reyna það.
Þeir voru eiginlega mát þarna alt
í einu, Þýzkararnir. Og svo er nú
þetta heima fyrir. Hann heimtaði
5 billíónir dala af þinginu eða þjóð-
inni, hann Vilhjálmur, núna. Áður
en slagurinn varð, sáu hinir skyn-
ugri Þjóðverjar heima, að landið
var að verða gjaldþrota. Þeir þorðu
ekki að neita, en vildu ekki veita
og — fóru svo að tala um frið. Móð
ir af slögunum og saddir af blóðinu,
og kanske þreyttir á kartöflumjölinu
og hrossakjötinu, fara þcir nú að
leitast fyrir um frið. Þegar þeir eru
búnir að drepa ótal millíónir fólks,
og gjöra ennþá fleiri millíónir ör
eiga; þegar þeir eru búnir að tæma
bikar skammanna, svívirðinganna
og blóðstraumanna að botni, þá
kasta þeir hömum og koma nú sem
hinir elskulegustu og kærleiksrík
ustu friðarpostular, og óska nú eftir
friði, — heiðarlegum, æruverðum
íriði, sem sæmir tign þeirra og stór-
mensku.
Er ekki þetta hið grátlegasta,
blóðugasta, djöfullegasta háð, sem
heimurinn hefir nokkurntíma séð!
Sá maður, sem ekki sér það, er
annaðhvort viti skertur, eða gjör-
samlega samdauna, samhuga og and-
reka Vilhjálm eða hengja sem ann-
cn illræðisinann. og svifta ætt hans
völdum og auðæfum öllum og
sundra hinu Jiýzka ríki.
Fyrri en þetta verður gjört getur,
eiginlega enginn maður í heiininum
höfði sínu óhultur að bólstri hall-
að. Fyrri en Jiað er gjiirt, á menn-
ing heimsins enga viðreisnarvon.
Hún er nú víða svo sósuð orðin af
þýzkum hugmyndum og þýzkum
kenningum, að menn vilja leika
sama leikinn í smáu, sem Vilhjálm-
ur hefir leikið í stórum stýl og það
lekur ef til vill langa tíma að menn-
ingin og heimurinn nái sér á rétt
strik aftur.
og beztu vildarmenn lofi Guð fyrir | ,cgur frændj vilhjálms blóðs og
Jiað, að hann hafi hjálpað sér að
drepa og myrða, að ræna og stela,
og ausa svívirðingum yfir heilar
þjóðir, — Jjrátt fyrir alt Jietta, þá
J vina hans, og samdauna Þýzkurun-
um, sem tryltir eru af blóði því,
sem þeir hafa drukkið.
Ef að nokkrir þeir menn eru í lönd-1 eru nú Þýzkir farnir að linast. Þó að
Belgía sé sviðin og borgir landsins
brotnar; þrátt fyrir það, að Þýzkir
hafa nú meyjar og konur Belga, sem
þræla í kolagröfum sínum, þrátt
um Breta, hvort sem það er á Eng-
landi eða i öðrum álfum, þar sem
nýlendur þeirra eru, — þá ættu þeir
að sendasl á vigvöllinn, eða vera !
En þó að þetta sé nú svona, að
Þýzkir séu stöðvaðair þarna um
stund og mönnum heima fyrir sé
farið að ógna og landið sé i raun og
veru' orðið gjaldþrota og geti kan-
“Maðurinn á undan
Adam.”
Jack London er einn af hinum
víðkunnustu rithöfundum Bandaríkj
anna á seinni tímum. Hann er oft-
ast frábrugðinn öðrum. Hann skrif-
ar um álla hugsanlega hluti. Hér
um árið skrifaði hann söguna:
“The Call of the Wild”; það er saga
af keyrsluhundi miklum og vitrum.
Jack London setur sig inn í hugsan-
ir hundsins og tilfinningar; hann
liggur úti með hundinum á mörkum
i.g skógum; er barinn fyrir sleðun-
um, svo að hann er nær dauða; —
hann elskar með hundinum, hatar
ineð honum og dýrkar Guð hunds-
ins með honum. Allir þeir, sem
lásu þá sögu, urðu hrifnir af henni.
í þessari sögu, sem nú er að byrja
í Heimskringlu — “Maðurinn á und-
an Adam” — lifir Jack London lífi
villiinannsins, þegar hann er að fara
ofan úr skógunum og fyrsta málið
cr að myndast. Það er lengra síðan
en svo, að vér getum séð þar afa
vorn og öminu, eins og þau gengu í
gcgnum lifið. En vér teljum það víst,
í'ð mörgum muni þykja gaman að
Jiví, að ferðast með Jack London
aftur á hina löngu liðnu tíma og
lciða sér í hug, hvernig það hafi
gengið til á Jieim dögum og hversu
mikill munur er á Jivi ástandi og
lifinu, sem vér lifum nú.
raunar alíslenzk og alt of almenn
hugsun. Dygðirnar voru andar, sem
hræddust persónufágun, og lifðu
helzt á súr----súrum sveita.
Aftur voru það algengir dómar
syðra úm Islendinga héðan, að þeir
væru einsog gengnir út úr hól. Sagð-
ir voru þeir að vera framkvæmdar
litlir, óprúðir, kröfulágir við lifíð,
seinlátir, latir og værukærir, þref-
gjarnir, óverkhagir. Var bygð þeirra
talin sizta bygðin og þeim um kent;
að þeir vörpuðu allri sinni áhyggju
upp á stjórnina og heföust ekkert
að til framkvæmda, en lífsvon sína
geymdu þeir úti á djúpinu, og létu
vatnið fæða sig. --- Á þeim árui
hefði það komið sízt til mála, af.
Dakota-maður yrði látinn mæla fyr-
ir minni þessa bygðarlags.
En nú er breytt um það sem þá
var.
Dómar þessir voru ósanngjarnir
og ómildir á báðar síður. Er það nú
alment viðurkent; og mönnum
bagra um að horfa dýpra eitir rök-
um en þá var.
Bygðarígurinn er á förum-----og
Minni Nýja Islands.
Gimli 2. ágúst 1915.
Eftir Rögnv. Pétursson.
undir góðu og nákvæmu eftirliti; j fyrir eyðilegging Póllands og Galiz-j ske ekki borgað nema 8—10 cents
íu og Norður-Frakklands og Kúr- -,f dollarnum, þá er ekki þar með
Jivi að þeir eru þýzkir i anda og því
v&rasamari, sem þeir sigla undir
fölsku flaggi. Það er mjög ilt, að
eiga við svoleiðis menn, og þeim er
aldrei treystandi í einu eða öðru.
En hvort sem er eða verður, —
hvort sem Þjóðverjum veitir betur
og þeir hrekja Rússa lengra og
lengra, eða Jieir linast nú og fara að
iala um frið, þá er nauðsynin hin
sama og skyldan hin sama, sem á
hcrðum vorum liggur allra, yngri
sem eldri. Láti enginn sér til hugar
koma að striðið sé búið, þó að Itúss-
ar láti undan síga, eða þó að þeir
biðu stóran ósigur, mistu bæði Pét-
ursborg og Moskó, eða þó að þeir
tækju ítalíu, Þjóðverjarnir og Vil-
hjálmur blóð. Bretar og Frakkar
hlytu að berjast. Og láti engirin sér
til hugar koma, að stríðið sé búið,
þó að Þýzkir fari að tala um frið.
Fiiður er óhugsandi sem stendur;
hann verður að semjast í Berlín,
þegar Bandamenn eru þar alvaldir.
En þetta hið síðara væri ástæða fyr-
,1
lands, — þá eru þeir að því komn- sagt» Þeir geii ekki barist. Með-
ir að sjá, að þeir aldrei geta unnið an Þýzkir hafa mat og vopn og
sigur fullan; aldrei brotið Rússa á !lnenn- Þa geia Þeir barist, einkum
liak aftur að fullu; aldrei yfirbugað ' eflir að Þeir kæmust heim á eigin
Frakkland; aldrei farið herskildi yf- j Iandamæri sín og verðust þaðan.
ir á Bretland; aldrei svelt eyjarnar j b.n það er léttara sagt en gjört; því
þar; aldrei náð aftur nýlendumj:lð þegar þeir róta sér upp úr gröf-
flerra forseti, heiðraða samkoma!
Mér hefir verið valið það hlut-
verk hér í dag, sem eg hélt að mér
yrði sízt fengið að gjöra, — að mæla
fvrir minni þessa bygðarlags. Ber
það fyrst til, að hér er eg gestur og
framandi, og, að í öðru landi og
öðru ríki, í Dakota-ríkinu, hefi eg
lengstan aldur alið. En bera þótti
á því, fyrr á árum, að rígur væri á
milli þeirra tveggja bygðarlaga. —
Enda var nokkur ástæða til þess.
Því bygðin Jiar syðra myndaðist út
af óánægju ineð þetta bygðarlag, og
fyrstu frumherjar að nýlendu-mynd-
ininni þar syðra, voru uppreistar
og ódeildar-menn héðan, er hafa
vildu eitthvað fastara undir tönn,
en munnvatn sitt og stjórnar-bless-
an. Þóttust þeir ekki hafa búið hér
svo lengi að orðnir væri þeir vall-
grónir; enda voru minningarnar
frá þem dvalartíma fæstar ánægju-
legar. Er drepsóttin mikla geysaði
yfir þessa nýlendu, skildi hún eftir
gröf við gröf, og vonir manna al-
ment að velli lagðar. En þeir, sem
lífs komust úr þeim mannraunum,
voru margir örkumlaðir og afmynd-
aðir það sem eftir var æfinnar.
sinum.
Slagurinn á Rigaflóanum eða við
eyjarnar í mynni hans sýndi þeim
það og þessi seigla Rússanna, sem
aldrei láta sig, hversu hörð, sem
slögin eru, sem þeir verða að þola,
Jiar sem þeir, illa vopnaðir, berjast
við hina grimmustu óvini með hin-
um beztu og voðalegustu vopnum,
sem mannsheilinn hefir getað upp-
bugsað.
Þeir sjá það Þjóðverjar, að þeir
mega ekki fara langt inn i landið,
sem aldrei hefir skilað aftur þeim,
sem með herskildi hafa þangað far-
ið. Þeir ætluðu að ná Riga flóan-
um. Þeir voru búnir að ná tangan-
um að vestan á Kúrlandi. Nú ætluðu
■ um sínum, þá er þeim hættast og þá
| sækja hinir á eftir þeim.
En þeir þurfa ekki að hugsa til
[þess, Þjóðverijar, að þeir geti fengið
frið, hvenær sem þeir biðja um
hann. Þeir eru búnir að sýna, hverj-
ir þeir eru, og engiri þjóð í heimin-
um trúir þeim framar; engin þjóð
í heiminum trúir þeim fyrri en þeir
cru alveg á kné komnir og búið er
sð taka frá þeim möguleikana að
gjöra þetta aftur: rýja þá inn að
skyrtunni; láta þá blóði svitna fyr-
ir allar þeirra illgjörðir; brjóta nið-
ur hermannavald þeirra; taka frá
þeiip allan flota þeirra, alla neðan-
sjávarbáta þeirra, allar Krúppbyss-
ur þeirra; brjóta alla kastala þeirra;
En þrátt fyrir þetta litu margir, sem
kyrrir sátu, svo á, að þeir, er burt
fluttu væri lítið betri en landráða-
menn. ---- Svo hafði verið litið á
vesturflutninginn heima á þeim ár-
um; var þetta því nokkuð líkt með
skyldum. Trúðu þeir þvi ógjarna,
að til væri betra land, en nýlendu-
svæði þetta, né afkoma manna yrði
betri á öðrum stað. Varð þá oft
færra um kveðjur, en annars myndi
verið hafa.
Þegar stund var liðin og bygðin
syðra tók að blómgast, voru menn
cnn að bcrjast hér við hinar þungu
álögur fyrstu áranna. Var þá stund-
um farið í óbilgjarnan samanburð.
Sögðu bygðarmenn héðan, að sunn-
anmenn væru — einsog sagt er um
Norðlendinga á Suðurlandi á ls-
landi — oflátungar miklir og ærnir
á lofti, tilhalds. *mir og glysgjarnir,
fjölmálgir og framhleypnir, orð-
stórir og ójafnaðarmenn um flesta
bluti. íslenzku dygðirnar óttu aðal-
ból sitt hér, svo sem að sjálfsögðu,
— undir úlpunni og í leðurskónum,
— þær flýðu út af mönnunum þar
syðra, — gátu ekki unað við fín-
heitin. Þessi partur sögunnar var nú
inátti gjarnan missa sig. Tilfinning-
in fyrir þvi, að vér íslendingar sé-
um, öll eitt fólk, hvar sem vér bú-
um, hefir skýrst og vaxið.
Bygðirnar eru margar, einsog eyj-
ar í úthafi; millum þeirra eru víðar
merkur bygðar öðrum þjóðum. Yfir
þessar merkur ferðumst vér, einsog
færum vér á sjó, Jivi sjaldnast höf-
um vér þar nokkra viðdvöl. Ferðum
er ávalt heitið til lslcndinga. Og er
stundir liða fram, — eigi þjóð vor
aldur fyrir höndum, — verður ekki
fremur ein bygð en önnur Nýja fs-
land, í neinum sérstökum skiln-
ingi. Svo gleymist bygða-matning-
ur, en vex Samþjóðar-meðvitundin,
að allar vorar bygðir verða eitt —
ísland í Ameríku.
Það þarf ekki að teygja mikið úr
ímyndunaraflinu til þcss hægt sé að
ylgja nokkurnveginn nákvæmlega
strandlínum íslands á uppdrætti
Norvesturlandsins, séu menn kunn-
ugir afstöðu íslenzkra bygða. Upp-
drætti íslands er lirykt ofan í ,ir«p-
órátt Vesturlandsins, með íslenzku
bygðunum að takmörkum, og þnð er
landið, sem framtíðin gefur oss, —
fyrirheitna landið.
Einsog nú standa sakir , ef vér
förum hringinn eftir íslenzkum
bygðum, þá höfum vér bygt um-
hverfis hólma, að vísu nokkru stærri
en ísland, en sein vel mætti jafna til
Islands, ef vér hugsuðum oss, að vér
liefðum bygt með ströndum fram,
en utan við lægi opið haf. Látum nú
Jietta Nýja fsland snúa nokkuð öðru-
visi til höfuðátta, en ættland vort.
Byrjuin þá á Winnipeg, og er það
Reykjavík, og höldum svo austur
fyrir land; verður þá bygðarlag
Jietta Suðurlands undirlendið og alt
austur í Skaftafellssýslu, en Pine-
Valley bygðin, er framan við ligg-
ur, Vestmannaeyjar; Grunnavatns-
bygð, Álftavatns- og Norðurbygðir,
með Manitoba vatni, verða Aust-
firðir; verða þá Sigluness- og Nar-
rows-bygðir á Melrakkasléttu; Þing-
valla-bygð verður Norður-Þingeyj-
rsýsla; en Saskatchewan bygðin
mikla hinn hluti Norlendingafjórð-
ungs — Suður-Þingeyjar, Eyjafjarð-
ar, Skagafjarðar og ffúnavatns sýsl-
Alberta verður Strandir og
ísafjörður; Argyle verður Breiða-
fjarðardalir; cn Mouse River og Dak-
ota-bygðir verða Suðvesturlandið.
Innan við sveitir þessar eru ó-
bygðir og öræfi — íslcnzkar óbygð-
ir. lin þó háttar svo til, að það
land er alt byggilegt, enda búa þar
þeir menn, sem Norðmenn kölluðu
“papa”, og með sér flutfu bjiillur og
bagla til hins forna fslands, og mæla
á erlenda tungu. öræfi þessi ættu
Islendingar að keppast við að
byggja, og láta svo hið Nýja fsland
verða það voldugra og betra hinu
forna, — sem landgæði eru hér
meiri —, að bygðir næðu saman,
austur og vestur yfir, norður og
suður yfir land! Ætti það að verða
Nýja ísland framtíðarinnar, er
bygða-nöfnin smáfyrnast í minn-
um manna, en samjijóðar-hugurinn
vex.
Ætti oss ekki að vera það ofverk
öldum saman, að byggja þetta
land, er vér höfum nú numið, með
ströndum fram. — Yrði Islandi þá
fyrst sæmd að nafngjöfinni, er bygð
vor hér í Ameriku er látin heita
eftir því.
Eða hver vill mæla á móti því, að
Islendingar eigi Island, hvar sem
það cr?
Það verður fyrir minni þessa
Nýja íslands, — íslands í Ameríku,
— sem mælt verður í framtiðinnii
og þá verður þessa Nýja íslands
vors hér minst, sem elzta og fyrsta
tandnámsins. Að slíkt sé lítt mögu-
legt, er ekki að óttast, ef vér höld-
um tungu vorri við, það er fyrsta
skilyrðið, og ætlum henni alstaðar
rúm á kensluskránni, hvar sem vér
stofnsetjum skóla og höldum uppi
með beinum eða óbeinum sköttum.
Svá er kraftur guösorðs, guðamáls-
ins góða. Og hið annað skilyrðið er,
að vér reynum með öllum lifsins
mætti, — og látum hvergi fyrri fyr-
irberast, en að vér höfum náð því
— að verða brauðveitendur en ekki
brauðþiggjendur, verkveitendur, en
ekki verkþiggjendur; óðalsbændur,
: n ekki leiguliðar; stjórnendur, en
ekki undirsátar; djarfir, en ekki
ragir; kappsamir, en ekki öfund-
sjúkir, — treystandi því, að það sé
c-ngu ótraustara vit í íslenzku höfði,
en annara þjóða höfði, höndin eins
hraust og hjartað eins gott; treyst-
andi því sem er, að engar konur
bera að fegurð og andans atgjörvi
af íslenzkum konum.
“Þær þola mótvindinn, þeim er
hann fær,
og það ekki á lánuðum fjöðrum”.
iJm Jiað ber vott saga vor hér í landi
Eg er þess fullviss, að engar konur
hefðu betur borið þá eldraun, er
fyrir þeim lág, en þær. Islenzk dygð
og íslenzk fegurð fela i sér tvent:
liið volduga dularafl hafsins, hið
hreina Ijósloft upphiminsins! Þjóð-
in er hafsins biirn, en hún er lika
fjallanna börn. —
Nú, ef vér gætum alls þessa, þá
byggist og vex upp hið nýja ísland,
sem búið er að merkja á meginlandi
þessarar álfu, og það er minni þess,
er vér ættum að mæla fyrir, i hugs-
uðum Jjótt ósögðum orðum væri,
hvern íslendingadag; enda þótt vér
séum Jiá að mæla fyrir minni dreif-
ingar vorrar, — sundurskiftingar,
— litilla bygða-takmarka.
Fyrir minni þessa stærra Nýja Is-
lands hefðum vér viljað mæla í dag,
cn af því framtíðin er enn ekki vor
og þetta Vestur-lsland enn ekki al-
bygt, er hlutskiftið, að minnast
þessa bygðarlags hér, elzta bygðar-
lagsins á því svæði, sem vér höfum
verið að horfa á.
Saga þcssa bygðarlags er orðin
löng — fjörutíu ár, — nú á þessu
komandi hausti. Hún telur jafnmörg
ár einsog bygðin telur margar mílur
frá norðri til suðurs. Út í þessa sögu
getum vér ekki farið ítarlega; til
þess ætti lika að vera valið annað
tækifæri, — fjörutíu ára afmælis-
dagurinn sjálfur
F!n að margt hefir á dagana drif-
ið á þessum tíma, segir sig sjálft.
Það var í októbermánuði, að
hingað kom fyrsti landnema hópur-
inn — 300 manns— árð 1875; — á
þúsundasta og fyrsta ári íslands
bygðar. Það var kuldaleg aðkoma
ao óbygðu landi. Komið var haust;
ei’gin húsnæði fyrir veturinn, nema
skýli trjánna og matbjörg enga að
fá, nema dýr merkurinnar og fisk-
aria i djúpinu. En byrjað var strax
með hugmóðum höndum, að koma
upp húsum og reisa bygð.
Frásögurnar inörgu um Jiað, hvern-
ig gekk til það fyrsta ár, sýna frá-
bært þrek og staðlyndi. — Minnir
þessi síðari Ameríku-bygð fslend-
inga á hina gömlu Vínlands-bygg-
ingu þeirra Leifs og Þorvaldar Ei-
ríkssona og Þorfinns og Guðríðar
mágkonu Leifs heppna; var hún áð-
ur gift Þorsteini Eiríkssyni; — hvað
fólk varð á sig að leggja og hvaða
þrautir biðu landnemanna. Skræl-
ingjar eyðilögðu bygðina til forna,
og einhver fyrstur manna, er féll
fyrir áhlaupum þeirra, var Þorvald-
ur Eiriksson. Hann var veginn fram
S Kjalarnesi. Hafði hann svo orð
um, að þar vildi hann helzt eiga
hæ; en er hann fann, að hann var
sár til ólífis, bað hann að grafa sig
á nesinu og setja krossa að höfðum
og fótum og kalla Krossanes. “Man
þat satt vcra, at mér hafi satt á
munn komit, at eg muni þar búa á
um stund”. -t- Og fyrsta barn Norð-
nanna í Vínlandi var Snorri Þor-
finnsson, er síðar komst til Islands
og rekja má ættir frá ofan til Gott-
skálks Þorvaldssonar, föður lista-
mannsins fræga Alberts Thorvald-
sens.
Hver fyrstur féll hér fáum vér
ekki sagt; ef til vill man það nú
orðið enginn, — mannfallið varð
svo mikið fyrstu árin. En einn
meðal þeirra fyrstu, er hér fæddist,
var Vilhjálmur Stefánsson, er flutt-
ist í hvítavoðum til Dakota og ólst
Jiar upp, og sendur var forsondingu
norður að heimskauti nú fyrir rúm-
um 2 árum, af stjórn þessa lands, á
alófæru skipi, er sprakk einsog
vindbóla, er Jiað mætti fyrstu ísum,
en hún ekkert gjöra látið til þess að
leita hans og koma honum til
mannabygða, siðan hann týndist, og
eru þó liðin senn 2 ár! Mun þó
nafns hans verða getið á ókomnum
öldum. Og í sambandi við það
verður minst þessa æfintýris, er hér
gjörðist, — byggingu Nýja lslands,
í’ú fyrir fjörutíu árum.
Innflutningur til þessa nýja bygð-
arlags var mikill hér fyrstu árin. En
ekki leið á löngu, að útflutningur
hefðist, og mynduðust héðan tvö
landnám, Dakota og Argyle bygðir;
sú fyrri á árunum 1878—83, en liin
frá 1880—83. Varð Nýja fsland þann
ig fljótt á baki að sjá mörgum sin-
um framtakssömustu mönnum, og
er sagt að hér sæti eftir, um það að
útflutningi lauk, eitthvað 500 manns,
að börnum meðtöldum; en um eitt
skeið mun ibúatalan hafa náð rúm-
um 2,000.
Sat þannig % hluti bygðarmanna
kyr.
Hefir nokkuð verið um það deilt,