Heimskringla - 15.06.1916, Blaðsíða 1

Royal Optical Co.
Elztu Opticians í Winnipeg. ViÖ
höfum reynst vinum þinum vel, —
gefðu okkur tækifseri til aö reyn-
ast þér vel. Stofnsett 1905.
W. R. Foivler, Opi.
XXX. AR.
WINNIPEG, MANITOBA, FIMTUÐAGINN 15. JÚNÍ 1916.
NR. 38
Kitchener Jarl
Alt Bretayeldi harmar hið sviplega fráfall hans
Flestir íslendingar — hér í Aine-
riku að minsta kosti — hafa heyrt
getið um eða lesið um Kitchener.
Hver maður sem fylgt hefir sögu
heimsins í síðustu 35 ár hefir oft séð
nafn iians og lesið um manninn
“þögla”, sem aldrei flutti neina ræðu
— en allir hlupu til handa og íota,
að gjöra alt sem hann sagði. Eng-
inn maður hefir staðið jafn framar-
lega og hann í sögu Breta, þegar
litið er til afskifta þeirra og gjörða
út um heiminn eða í Asíu og Af-
rfkn, .ivort neldur sem það var í
Suður-Afríku, á Egyptalandi eða
Indlandi.
huga, að láta nú engan hlut, hvorki
á himni né jörðu, hefta framkvæmd-
irnar að koma Þýzkum á kné. Hátt
hefir látið hláturinn Þjóðverja og
vina þeirra um heim allan yfir láti
Kitchener’s. Hátt lét hann í sölum
oglum og á torgum Berlinarborgar,
þegar Yilhjálmur keisari var að
segja frá sjóorustunni miklu og gum
aði um það, að Þýzkir hefðu unniö
stóran sigur yfir Bretum, og að nú
væru Þýzkir einráðir á sjónum. En
hærri miklu hefir hláturinn verið og
gassalegrit þgear Þýzkir heyrðu, að
Kitchener væri druknaður; því þeir
óttuðust hann, berserkirnir þýzku,
lengstu lög. Og það voru ekki ein
ungis Bretar, heldur menn og kon-
ur af öllum þjóðflokkum hér, sem
eru með Bretum í strfði þessu og sjá
og skllja, að meiru eða minna leyti,
hvaða þýðingu stríð þetta hefir.
Allur þorri manna þekkir Kitch-
ener af myndum hans, sem svo oft-
lega hafa verið í blöðunum, ár eftir
ár. Hann var hár maður, grannur
nokkuð en beinvaxinn, þreklegur
og hermannlegur; dökkur á hár,
með skegg á efri vör; augun blágrá,
stöðug og róleg. En fáir reyndu að
horfa honum lengi f augu. Ein-
beittni, harka og staðfesta lýstu sér
Og þegar lát hans fréttist um
England, var sem allir væru þrumu
lostnir. Aldrei fyrri hefir sorgin
lagst svo þungt yfir hina miklu
borg. Verkamennirnir, búðarstúlk-
urnar, stjórnmálamennirnir, hers-
’höfðingjarnir — allir voru svo harmi
lostnir, sem elskaður bróðir eða fað-
ir eða vinur væri snögglega til heljar
genginn. Sorgin skein út úr svip
allra; mcnn töluðu í hálfum hljóð-
um; hláturinn hætti, spaugsyrðin
dóu á vörum manna. Brosin sáust
ekki á neinu andliti. En það var
sem sorgblandinn hörkusvipur gripi
hvern eitiasta mann. Brýrnar sigu,
mcnn bitu jöxlum saman( augun
urðu hvöss og störðu beint fram.
Þeir fundu sárið, Bretar; en í stað-
inn fyrit- að beygja þá, hefir þetta
°rðið til þcss, að stæla hvern cin-
asta vöðva, herða hvern einasta
að maður tali ekki um stjórnmála-
skúmana og flugumenn þeirra. öll-
um slíkum mönnum stóð ótti af
honum. Og það voru fleiri, sem ótt-
uðust hann: Konungarnir og keis-
ararnir um allan heim óttuðust
ltann. Þegar Kitchener var nærri,
var sejn gengju þeir á nálunt, eink-
um ef að þeir höfðu eitthvað ilt í
sinni.
— Það er ekki að furða, ]>ó að
Bretar heima hafi tekið sér fráfall
hans nærri, því að þegar fregnin
kom hingað til Winnipeg, voru á-
hrifin lík, þó að ekki væru þau jafn
sterk og heima á Englandi. Menn
töluðu ckki um annað. Hver maður
sjiurði annan: Er það nú víst, að
Kitchener sé látinn? Ætli það sé ó-
mögulegt, að hann hafi komist af?
Menn langaði svo ti lað fá góðar
fregnir. Menn héngu í voninni í
á öllum svip lians. Hann var fámál-
ugur og flutti aldrei ræðu; þó er
getið um eina, þcgar löggjafarþing
Breta fékk honum öll völdin í hend-
ur í strfðinu; en ræðan var að eins
nokkiar setningar, og þakkaði
hann þeim fyrir heiðurinn.
Hann hafði óbilandi traust á sjálf-
um sér og réðst ekki um við nokkurn
mann. Aliir undirmenn hans urðu
að standa cða sitja sem hann vildi.
Það var þýðingarlaust að hafa
nokkuð á móti honum. Honum var
ákaflega illa við allan klaufaskap
og fákunnáttu. Og ef að einhver
brást honum, ]>á átti sá maður ald-
rei viðrcisnarvon í.auguin lians. —
Aldrei sóttist hann eftir hylli al-
]>ýðu. Honum var alveg sama, livað
almenningur hugsaði um hann. —
Hann var aldrei við konu kendur,
og var ]>að ekki af því, að liann
hefði ýmugust á þeim. En hann hef-
ir ekki viljað sleppa sér út í neitt
þess háttar. Því að hann sagði einu
sinni, að ástæðan til þess, að hann
hefði ekki kvongast væri sú, að
hann áliti( að enginn maður gæti
í einu verið góður hermaður og góð-
ur siginmaður. Þetta var ástæðan
til kvenfælni Kitcheners.
Einu sinni var foringi einn, sem
verið hefir með Kitchener, spurður
um, hvort Kitchener væri ekki ræð-
inn. En foringinn svaraði: “ó, sussu
nei! Hann talar aldrei; hann er all-
ur eintómt stál og fs” (“ ‘E’s no talk-
er. Not ’im ‘E’s all steel and hice").
Vitnisburður Asquiths um
Kitchener.
“Á öllu Englandi og f öllu Breta-
veldi var enginn sá maður til, sem
á svo stuttum tíma og svo lipurlega
gat haft saman allan hinn inikla
fjölda herskara, sem nú halda uppi
hciðri Bretaveldis, bæði heima og
eriendis. Og eg er sannfærður um
það, að í sögu mannkynsins verður
það talinn hinn merkasti viðburður
í hernaðarsögu heimsins um allar
aldir, sem nokkurntíma lia.fi fyrir-
komið. Og þenna heiður á Kitchen-
er jarl einn og enginn maður annar”.
— Það er sannarlega eins dæmi,
að geta safnað á jafn stuttum tíma
5 til 6 eða kanske 7 milíónum sjálf-
boðaliða( til þess að ganga út í ann-
an eins trölla-bardaga og ]>enna. —
Ekkert þvf líkt hefir fyrir komið,
og vér skulum vona, að það komi
aldrei aftur fyrir í sögu mannkyns-
ins. Vér tökum þessa háu tölu, þvf
að enginn veit( nema æðstu herfor-
ingjar og stjórnmálamenn Breta,
hvað miklu liði ]>egar hefir safnað
verið.
Horatio Herbert Kitchener, Field
Marshal Viscount Kitchener af
Khartum, K.P., G..C.B., O.M., G.
C .S.I., G.C.M.G., G.C.l.E, — hermála
ráðgjafi Breta, var fæddur á höfð-
ingjasetrinu Crotter House, Bally-
longford, County Iverry á írlandi
hinn 24 júní 1850, og var sonur Lt.-
Col. Kitchener í brezka hernum.
Foreldrar hans voru bæði ensk og
var inóðir hans prestdóttir úr Suf-
folk héraðinu.
Kitchener var af hermannaættum
og fýsti mjög að leita frama og
frægðar sem hermaður og gekk á
hermannasKÓlann i Woolwich, og er
hann útskrifaðist þaðan gekk hann
undir eins í sveit “Royal Engin-
eers” árið 1871. Fyrstu tíu eða 11 árin
var hann að fást við mælingar á
Gyðingalandi og á Cyprus-ey, og fór
úr einum stað í annan, og hafði
hann skemtun mikla af 'því, að
kynnast stöðum þcssum og þjóðum
ókunnum og læra tungumál þjóð-
anna. Þessu flakki, en þó einlægt
starfandi, héit hann áfram þangað
til 1882, að hann varð foringi ridd-
araliðsins á Egyj>talandi. Þá byrj-
aði aðalæfistarf lians, hitt var alt
undirbúningur.
Arið 1844 var hann aðstoðarfor-
ingi í her þeim( sem Bretar sendu
upp með Nílfljótinu til þess að
bjarga General Gordon í Khartoum,
og ha'kkaði hann ]>á í foringastöð-
unni og varð fyrst majór og síðan
lieutenant-Colöneí. Árið 1885 var
hann fyrir sendiför til Zanzibar á
Afríkuströndinni, og árið eftir varð
hann yfirforingi í Saukin, og var
þar þangað til 'árið 1888; þá særðist
hann sári miklu á andliti. Árið eftir
fékk hann Bath-krossinn fyrir hug-
rekki og hraustlega framgöngu
sína þar syðra. Svo varð hann Ad-
jutant-General, og var ]>að í fjögur
ár eða til 1892; þá var hann skipað-
ur Sirdar eða yfirforingi alls hersins
á Egyptalandi, og var þá herinn,
sem hann tók við í inesta ólagi; —
svangir, rifnir og fákunnandi her-
menn. En á skömmum tíma varð al-
gjör breyting á þeim. Þeir fengu
kaup sitt reglulega og kom á þá
rfeglulegur hermannabragur; þeir
voru vei æfðir og taldir ágætis her-
inenn, hraustir, hlýðnir, reglusamir
og ótrauðir og fúsir að fara hvert
sem Kitchener vildi. Þeir fengu það
traust á honum, sem ekkert gat
haggað.
1 nokkur ár var Kitchener að búa
sig undir, að ná aftur héruðum
þeim, sem Mahdíinn liafði náð und-
an Egyptum. Varð liann að leggja
járnbrautir yfir sanda og eyðimerk-
ur til þcss að geta komist áfram.
Og var það cina ráðið til þess að
gota komist með herinn og farang-
ur allan. Þetta hafði enginn reynt
fyrri, en eftir á sáu allir að förin
hefði illa hepnast, ef það hefði ekki
verið gjört. Átti Kitchener erfitt
með að fá peningana til þess í
fyrstu. En hann byrjaði þá að leggja
brautirnar sjálfur. Bardaga mikla
háði hann við Mahómetsmenn (der-
vishana) við Omdurman og Khar-
toum.
Eft-ir orustuna við Omdurman var
honum veittur barúnstitill og þá
nefndur barún Kitchener frá Khar-
toum. Brezka þingið veitti honum
opinberlega þakkir fyrir framkomu
hans og 150,000 dollara að gjöf.
Eftir orustuna við Omdurman
hitti hann Major Marchand og hina
frönsku hermannasveit hans þarna
í Soudan. Voru þeir að kanna land-
ið af hálfu Frakka, með það fyrir
augum, að gjöra það að franskri ný-
lendu; en voru illa aðþrengdir af
hinum svörtu ibúum landsins. En
Kitchener lagði þeim til alla hjálp,
sem þeir þurftu á að halda og sýndi
þeim hina mestu kurteisi, en viður-
kendi þó ekki starf þeirra. Þótti öll-
um honum farast mjög hyggilega.
Um þessa ferð Marchands var mik-
ið taLað í blöðum öllum á þeim
tíma og var nærri orðið stríð úr
milli Frakka og Breta. En svo smá-
dó sú sundurþykkja út og féll nið-
ur. Árið 1899 var Kitchener gjörður
landstjóri í Soudan.
Þetta ár byrjaði Búastríðið, og
fengu Bretar sem oftar hrakfarir í
fyrstu, undir forustu General Bul-
ler’s. Var ]>á ein vika stríðsins, ]>eg-
ar Bretar fóru sem verst, kölluð:
“svarta vikan”. Síðan var Roberts
lávarður gjörður yfirforingi hersins
á móti Búunum í Suður-Afríku og
Kitchener lávarður æðsti aðstoðar-
foringi hans (Chief of Staff). Kitch-
ener fékk það hlutverk að sjá um,
að leiðir væru greiðar frá stöðvum
hersins til Höfða nýlendunnar —
Cape Colony — á suðurodda Afríku,
og lenti þá oft í bardaga: og einu
sinni* var Búa->liershöfðinginn De
Wet nærri búinn að taka Kitchen-
er til fanga. Seinna vann Kitchener
mikinn sigur yfir De Wet.
Þegar lávarður Roberts varð að
fara heim til Englands árið 1900, þá
tók Kitchener við yfirstjóm brezka
hersins í hans stað. Vann hann svo
algjörðan sigur yfir Búunum, eins
og allir vita; og í friðarsamningun-
um á eftir þótti hann koma ágæt-
lega fram. Var liann ]>á hækkaður
í aðalstigninni og gjörður Viscount
er nafnbót sú æðri en barún og
lægri en jari. Aftur veitti ]>ing Breta
lionum opinberlega l>akkir og 250
þúsund dollara að auki.
Árið 1902 var hann gjörður æðsti
foringi yfir her Breta á Indlandi og
var l>ar 7 ár. Allan ]>ann tíma var
hann að koma góðu lagi á her Breta
á Indlandi. Enda þurfti iiann um-
bóta með, eins og herflokkarnir á
Egyptalandi. — Árið 1909 var hann
gjörður marskálkur (Field Marshal)
og tók svo við störfum Hertogans af
Connaught, sem æðsti foringi yfir
öllu liði Breta við Miðjarðarhafið.
Ferðaðist tiann til Ástralíu, Ind-
lands og um Afríku og lagði ný-
lendum Breta ráð til að mynda
varnarlið og gjöra landvarnir allar
traustar, eins og föng voru á. En
síðan afl>akkaði liann stöðuna sem
æðsti foringi Breta við Miðjarðar-
liafið.
Kitchener hefir einlægt verið ó-
kvæntur og aldrei við konu kend-
ur. Hann var alvörumaður mikill;
en hermennirnir elskuðu hann og
virtu hann öllum fremur.
Hann var fulltrúi Bretakonungs
og Consul-General (alræðismaður) á
Egyptalandi frá 1911—1914. — En
þegar ófriður þessi byrjaði, þá var
Kitehener óðara tekinn í ráðaneyt-
ið sehi hennálaráðgjafi, og hafði
hermaður aldrei fyrri haft þé stöðu
hjá Bretum. Bretar höfðu ]>á svo
sem engan lier heima, eitthvað 100
til 200 þúsundir. En Kitchener jarl
gjörði það, sem aldrei fyrri hefir
skeð í sögu mannkynsins: Hann
safnaði 5 milíónum sjálfboðaliða i
herinn. Eru allir menn samdóma
um það, að enginn maður annar en
Kitchener hefði getað fengið þessu
framgengt.
t fyrstu gjörði Kitchener alt, sem
til útboðsins heyrði: safnaði mönn-
unum, lét æfa ]>á, sendi ]>á á víg-
völluna, lét smíða skotfærin og
vopnin; sá hermönnunum fyrir
fæðu og klæðum og öllu, sem þeir
með liurftu. En brátt sáu menn, að
einum manni var þetta alt gjörsam-
lega ómögulega, og var svo stofnað
annað embætti til að sjá um vopna-
gjörð og skotfæti. Þetta embætti
var svo fengið í hendur manninum,
sem fjölhæfastur virðist allra Breta,
David Lloyd George.
Dauði Kitchener’s var hinn feg-
ursti dauði, sem nokkur maður get-
ur fengið. Hann dó meðan hann var
að berjast fyrir föðurland sitt, fyrir
frelsið og mannréttindin,— hann dó
fyrir allan heiminn, hvort sem heim-
urinn kannast við það eða ekki. Og
ekki var dauði hans líkur dauða
kögursveina eða lítilmenna. Hann
dó í fullu fjöri, þegar baráttan stóð
sem hæst; þegar hann sá sigurinn
fyrir. Sem stórmenni lifði hann, og
sem stórhöfðingi dó hann. Á Ægis-
beði hvílir hann. — En lengi mun
minning hans lifa, ekki einungis
hjá Bretum og Bandamönnum
þeirra, heldur f sögu mannkynsins
um komnar aldir. Sjórinn var hin
hæfasta hvíla fyrir stórhöfðingja
Bretanna. öruggir og traustir hafa
Bretar jafnan á sjó verið, og ekki
mun nú síður( þegar andi höfðingj-
ans vekur þeim nýtt áræði, þrek og
þol, hvenær sem þeir ýta fleytu af
ströndu.
Stríðs =f réttir
Það lítur út fyrir að ]>eim sé al-
vara núna, Rússunum. Það er farið
að ]>orna landið sunnan við Pripet
flóana, og nú rís Rússinn upp og
teygir sig og hristir af sér rykið. —
Brussiloff er foringi þeirra l>arna
súnnan við fenin, sá hinn sami
maður, sem hrakti Austurríkismenn
úr Galizíu fyrst. Nú koma Rússar
l>arna aftur, eiginlega á 175 mílna
svæði, og hafa gjört áhlaup f einu á
allri þessari lfnu og það með tröll-
dómi miklum. Það hefir verið getið
um( að ]>ann og þann daginn hafi
þeir tekið 10, 17 og 13 þúsund fanga.
En ekki hefir þess verið getið, hvað
margir óvinir þeirra hafi fallið.
En að það hefir verið töluvert sézt
á því, að liópar kvenna og karla í
Austurríki er'u farnir að heimta af
Jósej>pi Austurríkiskeisara, að hanil
semji sérstakan frið við Rússa, áð-
ur en þeir drepi niður alla rnenn
landsins. Um daginn fór mikill hóp-
ur kvenna til hallar keisarans í
Schönbrunn að biðja h'ann að semja
frið. En keisari vildi ekki sjá þær og
mættu þeim byssustingir, og eftir
það heimtaði Jóseppur maximbyss-
ur og hermenn nóga til að taka á
inóti gestum þeim, er kæmu i líkum
ferðum og konur þessar. En hvað
Rússum lfður, þá er nú sagt fyrir
helgi, að, þeir hafi brotið 100 mílna
breitt skarð í hergarð Austurríkis-
manna, sunnan við flóana á Rúss-
landi. Og l>að þarf enginh að ætla
séi', að það hafi gjörst þegjandi.
Þessa kviðu sína byrjuðu Rússar
]>ann 4, eða 5. júní, og tóku menn -
lítiö eftir þvf: en þegar fregnirnar
komu dag eftir dag, að skothríðin
dyndi þarna látlaus á 250—275 inílna
löngu svæði( eöa öllum hergarðin-
um suður að Rúmeníu, og þegar
Austurríkismenn sögðu að hríð
þessi væri verri, en alt annað, sem
l>eir hefðu séð, — ]>á fóru menn loks
að taka eftir l>essu. — Rússar segja
sjálfir aldrei mikið um gjörðir sínar
og ekki fyrri en eftir á. En nú er full-
yrt, að 200,000 inenn séu fallnir af
Austurríkismönnum, —; og Rússar
liafa tangna tekið 50—60 þúsund her
menn og 1—2 þúsund herforingja,
og mikið af fallbyssum og skotfær-
um, og hafa brotið þetta breiða hlið
á garðinn þýzka. En það munsvo
að skilja, að þeir hafi lirakið Aust-
urríkismenn úr skotgröfunum á
öllu þessu svæði.
Þarna voru 5 stórir herir Austur-
ríkismanna. En fyrir þeim, sem
Rússar hröktu, réðu hershöfðingj-
arnir: von Bothmer fyrir einum, von
Boehm-Ermolli fyrir öðrum og erki-
hertogi Josep Ferdinand fyrir hin-
um þriðja.
Eru Rússar nú svo magnaðir að
þegar þeir senda hina grimmustu
hríð á skotgarða og fylkingar óvin-
anna, þá senda þeir aðra hrfð hátt
í lofti og kemur hún niður fyrir aft-
an þá og verður að eldhafi einu og
getúr því enginn komið þeiin til liðs
og eins er ekki til neins að reyna að
flýja. Dauðinn bíður þeirra jafnt að
aftan sem framan. Þetta veldur því,
að Rússar náðu svona mörgum
föngum.
Sumstaðar hörfuðu Austurríkis-
menn undan 20 mílur, og hér tun bil
allri línu óvinanna við Styr-fljótið
náðu Rússar, og stundum fóru þeir
nokkuð vestur fyrir l>að. Þeir tóku
kastalaborgina Lutsk við fljót þetta
og allar herbúðir og vopn óvinanna.
Þeir voru fyrir helgina jafnvel komn-
ir langt á leið til Kovel, miðja vega
(Framhald á 5. bls.)