Heimskringla - 12.09.1918, Blaðsíða 4

4. BLAÐSJÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 12. SEPT. 191»
WINNIPEG, MANITOBA, 12. SEPT. 1918
Sjálfstæðismál íslands.
Engum vafa undirorpið er að kosningadag-
urinn um sambandslögin verður stórmerkur
dagur í sögu Islands. Þjóðin á þá að skera
úr með atkvaeðum sínum, hvort vilji hennar
er að hefja innreið í tölu hinna Norðurlanda
þjóðanna sem frjáls og fullvalda þjóð, undir
sameiginlegri konungstjórn við Danmörku,
eða hvort hún vill heldur að alt sitji við sama
horf og áður var. Af undirtektum þingsins
að dæma, er sambandslaga frumvarp dönsku
og íslenzku nefndanna var lagt fyrir það,
virðist nokkurn veginn óhætt að reiða sig á
að þetta muni einnig hljóta góðar undirtekt-
ir þjóðarinnar. En þar sem veður er stundum
fljótt að breytast í lofti, getur eitthvað það
kömið fyrir, er gerbreyti öllu frá því sem nú
• er. Augu þjóðarinnar geta opnast fyrir ein-
hverju því, sem nú er henni hulið. Það er
alls ekki óhugsandi, að frumvarpinu verði ef
til vill hafnað — slíkt er algerlega undir
Austur-Islendingum sjálfum komið.
Raddir hafa heyrst hér vestra, er mælt hafa
all-sterklega á móti frumvarpinu. Sú skoðun
þá komið í ljós, að við sambandslög sem þessi
séu öll helztu hlunnindin Danamegin. Þeir
eiga nú að hafa komið ár sinni svo fyrir borð,
að sökum auðmagns og annara yfirburða geti
þeir látið Islendinga kenna aflsmunar, og kló-
fest um leið alla helztu auðlegð Islands bæði
til lands og sjávar. Yms rök hafa verið til-
færð þessu til sönnunar—öll bygð á sam-
bandslaga frumvarpinu.
Þessi afstaða sumra Vestur-Islendinga er
vafalaust sprottin af velvilja í garð Islands og
austur-íslenzkrar þjóðar — og illvilja í garð
Dana. Danahatrið er furðu rótgróið í Islend-
ings eðlinu enn þá og af eðlilegum orsökum
eru líkindi til, að það verði öllu lífseigara hér
í landi en heima á ættjörðinni. Nánari við-
kynning og aukin samvinna Austur-Islendinga
og Dana, vinarþel stórs hluta danskrar þjóðar
gagnvart Islandi og viðleitni danskrar stjórn-
ar til þess að bæta fyrir syndir liðinnar tíðar,
þetta hlýtur fyr eða síðar að hafa þau áhrif,
að íslenzka þjóðin heima verði fáanleg að
gleyma og fyrirgefa. — Hér í fjarlægðinni
fara Islendingar varhluta af slíku, og geyma
því Danahatrið í eðli sínu eins og dýrmætt
ættar-einkenni!
Tímarnir breytast og mennirnir með.
Þessu breytingarlögmáli er íslenzka þjóðin
háð engu síður en aðrar þjóðir. Stríðið
mikla, sem nú stendur yfir, er vafalaust stríð
þeirra stærstu breytinga, sem heimurinn hefir
séð. Nú er verið að berjast fyrir tilverurétti
og sjálfsákvörðunarrétti hinna smærri þjóða,
og barátta þessi hefir haft meiri og minni á-
hrif í öllum löndum heims. Reynslan er nú
að sýna, að Danir hafi ekki farið á mis við
þessi áhrif og þetta hafi orðið til þess að
breyta afstöðu þeirra gagnvart Islandi og Is-
lendingum. Aldrei hafa þeir lagt sig meir
fram til þess að stofna til varanlegs samkomu-
lags við Island og til að gera Islendinga á-
nægða, en þeir nú hafa gert. Lengra gátu þeir
naumast farið utan gefa eftir algerðan að-
skilnað.
Vér sjáum ekki, að hægt sé að færa eina
einustu skynsamlega ástæðu fyrir því, að Is-
lendingar ættu að halda áfram að hata Dani
til eilífðar. Danir eru heldur engan veginn ó-
æskileg þjóð að vera í sambandi við. I menn-
ingarLegu tilliti standa þeir framarlega og í
sumum greinum geta þeir með réttu talist
fyrirmyndarþjóð. Sýni þeir einlæga viðleitni
að bæta fyrir liðna afstöðu sína gagnvart Is-
landi, virðist oss Islendingum skyldugt að,
taka þetta til greina. Af öllu að dæma virð-
ist nú sem blóðið sé að renna til skyldunnar
fyrir Norðurlanáa þjóðunum og þær að fær-
ast nær hver annari. Enda eru þær í raun og
veru ein og sama þjóðin, þó þær byggi nú
fjögur Iönd og tali ögn breyttar tungur. Og
hver vill þræta fyrir að bandalag þeirra hald-
ist ekki enn nánara í framtíðinni, og er ekki
hugsandi að þær jafnvel eigi eftir að taka
upp sömu tungu, norrænuna gömlu, sem minst
breytta? Leggur þá ekki ísland til stærsta
skerfinn?
Og hví skyldum vér Vestur-Islendingar ekki
treysta bræðrum vorum heima að fjalla um
mál Islands svo vel fari? Hví að halda aust-
ur-íslenzka þingmenn og stjórnmálaleiðtoga
þau flón, að fjögra manna sendinefnd frá
Dönum geti haft þá að leikfangi? Hví þessar
vantrausts yfirlýsingar? Sjálfstæðis barátta
Islendinga í seinni tíð gefur ekki tilefni til
neins slíks; aldrei hafa þeir verið sameinaðrí
eða sýnt meiri eldheitan áhuga en í fáha-
málinu.
Isafold, 38. tbl., gerir eftirfylgjandi at-
hugasemdir við sambandslaga frumvarpið um
leið og hún birtir það og virðast oss þær fylli-
lega þess virði að koma fyrir augu sem flestra
vestur-íslenzkra lesenda:
I.
Fullveldi Islands er hreint og afdráttarlaust
viðurkent í frumvarpinu. Island og Danmörk
eru viðurkend jafn rétthá, frjáls og fullvalda
ríki. Þetta kemur berum orðum fram í 1. og
19. gr. frv. Sömuleiðis sýnir 2., 4. og 5. gr.
jafnræði ríkjanna beggja. Ákvæði 17. gr.
um gjörðardóminn slíkt hið sama. Sambands-
lögin eru og, að konungssambandinu einu
undanskildu, eingöngu bygð á samningi, þar
sem hvor aðili er jafn rétthár og skuldbindur
sig einungis samkvæmt sjálfs sín vilja, eins
og fram er tekið í athugasemdunum við frv.
Loks sýnir uppsagnarákvæðið í 18. gr. glögt
fullveldi beggja aðilja, því að slíka uppsögn
gæti ekki öðru en algerlega fullvöldu ríki ver-
ið áskilin.
Ef frv. verður samþykt og staðfest af kon-
ungi, þá verður (sland fullvaida ríki í sam-
bandi við Danmörku um konung og konungs-
erfðir meðan núgildandi konungserfðalög
gilda (þ. e. meðan afspringur Kristjáns IX. og
Lovísu drotningar er til til konungserfða í
Danmörku og á Islandi).
II.
1. Samkæmt samningi fara dönsk stjórnar-
völd með utanríkismál íslands í umboði þess
um 25 ár, því þá má segja þeirri meðferð
upp eftir 18. gr. Auk þess er séð fyrir því,
að Island hafi menn með sérþekkingu á ís-
lenzkum högum bæði í utanríkisráðuneytinu
og hjá sendiherrum og ræðismönnum Dan-
merkur. Einnig er Islandi fært að senda er-
indreka á venjulegum tímum út um heim, auk
þess sem slíkt er í athugasemdum frv. talið
sjálfsagt, að verði gert framvegis sem hingað
til, meðan slíkt ástand, sem nú er, helzt.
Enn fremur getur fsland heimtað að senda
ræðismenn og sendiherra á þá staði, þar sem
nú eru engir. Þetta getur skift máli, þar sem
Danmörk hefir enga slíka, en Island hefir
verzlunarviðskifti, t d. sendi ræðismenn í
Genua, Barcelona og víðar.
2. Jafnréttis-ákvæði 6. gr. helzt og 25 ár,
en þá er kostur að segja því upp eftir 18. gr.
Um jafnfréttis ákvæðið er þess að geta,
að danskir ríkisborgarar hafa hér sömu rétt-
indi sem íslenzkir alment, eri verða líka að
sæta sömu takmörkunum. Vér getum t. d.
sett í löggjöf vora, að búseta hér á landi sé
skilyrði til að reka hér verzlun, iðnað o.s.frv.
Þessu yrði allir búsettir erlendis að hlíta,
jafnt íslenzkir og danskir ríkisborgarar og
aðrir. Um fiskiveiðaréttinn er að eins undan-
tekning. Hann hafa danskir ríkisborgarar,
þótt eigi séu búsettir hér. En þetta skiftir ein-
ungis máli um Færeyinga, því að aðrir dansk-
ir ríkisborgarar nota að líkindum eigi þenna
rétt að nokkru ráði.
Þessi mál hefir Island eða getur tekið þau í
sínar hendur, þegar viH:
a. Ríkisborgararéttinn (fæðingarrétt, þegn-
rétt). Sjá 6. gr. og aths.
b. Fánann. Sbr. aths. við frv.
c. Peningasláttu. Samkv. 9. gr.
d. Fiskiveiðagæzluna. Samkv. 8. gr.
e. Hæstarétt. Sjá 10. gr.
4. Það athugast, að hermál hefir Island eng-
in sameiginleg Danmörku. Hlutleysi sínu lýs-
ir ísland og samkv. 19. gr.
Samanborið við frumv. frá 1908 er aðal-
munurinn þessi:
1. óskýrt er og því mjög umþráttað meðal
fræðimanna, hvort Island hefði orðið full-
valda eftir frv. 1908.
Eftir frv. 1918 er fullveldi landsins glögt
og samband landanna því þjóðréttarlegt, en
eigi ríkisréttarlegt.
2. Eftir frv. 1908 voru:
a) Konungsmata,
b. Utanríkismál og
c. Hermál
óuppsegjanlega sameiginleg. Nú eru hermál
alls engin sameiginleg né konungsmata (sjá
5 gr.), 1908 var eigi séð fyrir því, að Island
gæti heimtað, að menn með sérþekkingu á ís-
lenzkum högum yrðu settir í stjórn utanríkis-
mála. Nú er séð fyrir því. Samningar Dan-
merkur og annara ríkja voru bindandi á Is-
landi án samþykkis þess. Að eins var það
ákveðið, að bera skyldi undir íslenzk stjórn-
arvöld samninga, er sérstaklega snertu Is-
land (“Medvirkning”), en nú verður sam-
þykkis (“Samtykke”) réttra íslenzkra stjórn-
valda að koma til um alla ríkissamninga til
þess, að þeir bindi Island. Og nú er meðferð
Danmerkur á utanríkismálum lslands upp-
segjanleg eftir 25 ár.
3. Eftir frv. 1908 gátum vér stofnað
Hæstarétt, þegar vér breyttum dómaskipun
vorri (“Omordning af Retsvæsenet”) . Nú er
þetta ekki skilyrði. Vér getum stofnað hæsta-
rétt á Islandi án nokkurrar annarar breyting-
ar á dómskipun vorri. Eftir frv. 1908 þurfti
enginn íslenzkur maður að vera í hæstarétti
Dana, en eftir frv. 1918 er það skylt, meðan
þessi dómstóll fer með dómsvald í íslenzkum
málum.
4. Eftir frv. 1908 gátum vér fyrst eftir 37
ár tekið að oss:
a. Landhelgisgæzluna,
b. Peningasláttuna,
c. Fæðingarréttinn,
d. Fánann út á við.
Fæðingarréttur og fáni eru eftir frv. 1918
þegar vor mál óskorað. Landhelgisgæzlu og
peningasláttu getum vér tekið í vorar hendur
þegar oss þykir henta.
5. Eftir frv. 1908 skyldi dómstjóri hæsta-
réttar Dana vera odaamaður í gerðardómi
milli landanna en nú er ákveðið, að það skuli
vera maður, er sænska og norska stjórnin
nefni eftir beiðni til skiftis. Með öðrum orð-
um: Svo óhlutdrægur maður, sem unt er að
hugsa sér.
Krafa vor hefir verið fast samband um
konunginn en samningsbundið og uppsegjan-
legt um þau önnur mál, er vér fengjum Dan-
mörku til meðferðar fyrir oss. Þetta á nú í
rauninni að eins við utanríkismál vor, því að
öll önnur getum vér samkvæmt frumvarpinu
1918 tekið, er vér viljum. En utanríkismálin
ein eru Danmörku falin til meðferðar 25 ár,
með þeim takmörkunum, er í 7. gr. segir.
Vér höfum því fengið öllum kröfum, sem vér
höfum barist fyrír, fullnægt, ef frv. nær fram
að ganga í báðum löndnnum.
Þetta hefir alþingi vort þegar viðurkent.
Frv. var borið undir sameinað alþingi á einka-
fundi 17. þ.m. Var þar samþykt með nafna-
kalli og með 38 atkv. tillaga um að þingið
vildi ganga að frumvarpinu óbreyttu. Tveir
þingmenn töldu sig ekki hafa haft næg tök á
að athuga (nálið til hlítar og greiddu því ekki
atkvæði.
Þess er og að vænta, að íslenzkir kjósendur
taki frv. eins vel og þingið. Svo og, að ríkis-
þing Danmerkur samþykki gerðir fulltrúa
sinna og dönsku stjórnarinnar.
Hvernig keisari Rúss-
lands var myrtur.
Hörmuleg afdrif fyrverandi keisara Rúss-
lands, Nikulásar Romanoff, eru nú löngu
kunn í öllum löndum, þó af þessu hafi ekki
að svo komnu borist annað en mjög óljósar
og ógreinilegar fréttir. Engir neita lengur,
að hann hafi á svívirðilegan hátt verið myrt-
ur a8 tilhlutun Bolsheviki stjórnarinnar. Eini
sjónarvotturinn að þessu, að undanskildum
embættismönnum stjórnarinnar, var kaþ-
ólskur prestur, sem fékk náSarsamlegast aS
vera þarna viSstaddur sökum þess, aS einn
“ráSherranna” var honum vinveittur. Prest-
ur þessi var keisaranum persónulega kunnug-
ur og fyrir tuttugu árum síSan aSstoSaSi
hann viS krýningu hane sem höfuSprestur
hinnar frægu Uspensk dómkirkju í Moscovr.
Eftir aS aftaka keisarans var um garS
gengin, lýsti prestur þessi af stóii vanþókn-
un sinni yfir sk'ku athæfi Ðolsheviki stjórn-
arinnar og áfaldi hana harSIega. Leiddi
þetta til þess, aS skömrrAi síSar varS hann aS
fara landflótta til Síberíu og hefir veriS þar
í felum síSan. Skýrslu fyrir kirkju sína samdi
hann þó áSur hann fór, þar hann lýsti aftöku
keisarans skýrt og greinilega, og styttri
skýrslu — í sögu formi — sendi hana til eins
stéttarbróSur síns í New York. Lesendum
til fróSleiks birtum vér hana hér á eftir í ís-
lenzkri þýSingu:
DODD’S NÝRNA PILLUR, góðai
íyrir allskonar nýrnareiki. Lœkna
gigt, bakverk og sykurveiki. Dod<Ts
Kidney Pills, 50c. askjan, sex ösk>
ur íyrir J2.50, hjá öllum lyísölun
eöa frá Dodd’s Medicine 0o., LttL
Toronto, Ont.
Þann 3. síSastl. júnímánaSar,
kl. 1 aS morgni dags, tróS Vassily
Sideroff, yfir-lögregustjóri Bolshe-
viki stjórnarinnar, sér inn í myrkra
klefann, þar fyrverandi keisari
Rússlands var nú geymdur — í
sveitabæ einum í Viatka héraSi—
og hrópaSi meS fyrirlitningar
röddu:
“Herra Nikulás Alexandrovich
Romanoff, þér er skipaS aS mæta
í réttarsalnum.”
NiSja Péturs mikla, sem áSur
hafSi ráSiS lífi og dauSa 200 milj.
íbúa, var nú ekki sýnd meiri virS-
ing, en væri hann kominn af fá-
tækasta bændafólki.
Keisarinn, sem veriS hafSi
taugaveiklaSur og órór eftir aS-
skilnaSinn viS fjölskyldu sína, er
nú var geymd í klaustrinu í Tob-
olsk, hrökk viS, starSi óttasleginn
á lögregluþjóninn og stamaSi upp
meS hásum rómi:
“Eg hlýSi ySur; verSi guSs
vilji.”
Fyrverandi keisari alls Rúss-
lands var nú fölur og tekinn ásýnd-
um. Hann hafSi eins og elzt um
tuttugu ár síSan hann var burt-
numinn og ger útlægur. Var hann
klæddur í gráan einkennisbúning
óbreyttra rússneskra hermanna,
meS knéhá stígvél á fótum og í
víSum buxum.
Eftir aS hafa klætt sig meS
mestu erfiSismunum, yfirbugaSist
hann alveg allra snöggvast og hné
máttþrota út af á rúmstokknum.
AS nokkrum augnablikum liSnum
tók hann aS ná sér aftur, og skip-
aSi lögreglustjórinn varSmönnun-
um aS setja á hann handajárn á
meSan hann væri leidur til réttar-
salsins.
Eg var sjónarvottur aS öllu, sem
viS bar á hinum síSustu og skelf-
ingarríku dögum þessa fyrverandi
keisara vors. SíSan hann var burt-
numinn frá Tobolsk hafSi mér ver-
iS leyft aS koma til hans iSulega
og veita honum andlega huggun,
fyrir áhrif eins of Bolsheviki ráS-
herrunum, sem enn var ekki ger-
snauSur af virSingu fyrir því trúar-
lega.
Réttarsalurinn var í einu af stór-
hýsum þorps þessa, og þrátt fyrir
hve snemma morguns þetta var,
var hann fullur af hermönnum
RauSu varSsveitarinnar og póli-
tiskum leiStogum Bolshevikanna í
þessu héraSi. Fyrrum hékk á bak-
vegg sals þessa mynd af Nikulási
keisara og fyrirrennurum hans.
Nú hékk þ'ar aS eins hinn rauSi
fáni stjórnarbyltingarmanna og
spjald, er þessi einkunnarorS voru
letruS á meS stórum rauSum
8töfum: ‘öreigar allra landa, sam-
einistl’
Þessi dómstóll Bolsheviki stjórn-
arinnar samanstóS af sjö meSlim-
um, er sátu alvarlegir á bak við
langt borS, er sjö logandi kerti
stóSu á. Voru dómarar þessir all-
ir málsmetandi leiðtogar Bolshe-
viki flokksins í þessu héraSi. Einn
þeirra var feitur timburverzlunar-
maSur, 'pólitíkus’, og útgefandi
þorpsblaSsins; annar dómarinn
var verkamaSur frá einni Bolshe-
viki verksmiSjunni; þriSji var
knæpu eigandi, og þannig hélt
þaS áfram. Einn þeirra, Filipoff
aS nafni, hafSi áSur veriS náms-
maSur, sem dæmdur var í útlegS
til Síberfu á ríkisárum keisarans og
geymdur þar fangi í sex ár, en var
nú í tölu öflugustu fylgjenda Bol-
sheviki stjórnarinnar í Viatka. Yf-
irdómarinn hét Kyris og hafSi áS-
ur veriS hestasveinn viS hirSina,
en sendur í útlegS til Síberíu af
lögreglunni, fyrir aS hafa móSgaS
Rasputin munk, er hann hélt vera
flæking í lystigarSi hallarinnar.
“Herra Nikulás Alexandrovich
Romanoff, þú ert sakaSur um aS
hafa stofnaS til samsæris meS því
markmiSi, aS kollvarpa þeirri
frjálsu stjórn rússneskrar þjóSar,
sem nú er viS völdin, og aS hafa
gert tilraunir aS koma á fót stjórn
fyrverandi skelfinga,” byrjaSi yf-
irdómarinn hægt og meS mikilli á-
herzlu.
“Hverju hefir þú aS svara til
svo alvarlegrar ákæru?" spurSi
timburverzlunarmaSurinn gild-
vaxni og néri saman höndum me$
sigri hrósandi svip.
Keisarinn leit til dómaranna, svo-
til hinna mörgu hermanna RauSu
varSsveitarinnar er nú voru sam-
an komnir í þessum illa lýsta sal.
Virtist hann í svipinn vera ruglaS-
ur og ekki geta komiS upp orSi.
Um stund ríkti dauSaþögn í rétt-
arsalnum.
“Hvers vegna talar þú ekki?”
spurSi sjötti dúmarinn — fyrver-
andi vikadrengur eins af herberg-
isstjórum keisarans.
“Ákæran er lýgi. Eg hefi aldrei
gert samsæri gegn þjóS lands míns
—aldrei. SíSan útlegS mín hófst
hefi eg veriS undir strangri gæzlu
og —- og”, sagSi keisarinn og orS-
in dóu í hálsi hans. Tilfinningar
hans yfirbuguSu hann alveg. Dóm-
ararnir litu hver til annars meS
þýSingarmiklu augnaráSi.
ÞaS leyndi sér ekki, aS keisar-
inn var í mestu hugaræsingu og
yfirkominn sökum þeirrar meS-
ferSar, er hann varS nú aS sæta.
Hann hugaSi í kring um sig eins
og hann væri aS skygnast eftir
sæti.
“Vill nokkur ykkar, félagar
góSir, vera lögmaSur fyrir Nikulás
Romanoff?" spurSi timburverzlar-
inn feiti meS uppgerSar tilfinn-
ingasemi, eins og til aS sanna, aS
þessi dómstóll fólksins væri hinn
réttlátasti.
Hermenn RauSu varSsveitar-
innar öskruSu hver í kapp viS ann-
an og einhver á meSal áhorfend-
anna svaraSi: “Þessi fyrverandi
einveldisstjóri ætti aS kunna lögin
og geta variS sig án lögmanns.”—
"Bravó!” hrópuSu aSrir.
“Herra Romanoff, ef þú hefir
ekkert meira aS segja, er þýSing-
arlaust fyrir okkur aS eySa tíma
yfir þér. ViS erum hér eingöngu
til aS úrskurSa í þessu máli og aS
tilkynna dóminn”, sagSi yfirdóm-
arinn, baSaSi út höndum í ákafa
og hrækti yfir borSiS á gólfiS.
Fimti dúmarinn skipaSi þá ein-
um þjóninum aS færa sér flösku
af víni og nokkrar brauSsneiSar,
og eftir aS hafa fengiS ósk sinni
fullnægt, tók hann aS snæSa meS
góSri lyst viS réttarsals borSiS.
HvísluSust nú dómararnir á um
stund, og risu svo á fætur og fóru
inn í hliSarstofu salsins. En á
meSan var keisarinn látinn standa
á milli fjögra hermanna, er um-
kringdu hann meS dregnum sverS-
um. Áhorfendurnir voru teknir
aS verSa hávaSasamir. Raddir
hér og þar hrópuSu: "HengriS
harSstjórann! NiSur meS einveld-
isstjórann!”
Keisarinn virtist finna á sér, aS
eitthvaS ilt væri í aSsigi, athugaSt
hin glottandi andlit í kring um sig
og um hann fór eins og kulda-
hrollur.
Eftir nokkur augnablik komu
dómararnir allir til sæta sinna, tal-
andi og tyggjandi eSa reykjandi
vindlinga. Þegar þeir voru komn-
ir í sæti sín, stóS yfirdómarinn á
fætur aftur, barSi hnefanum í
borSiS og hrópaSi:
“Herra Nikulás Alexandrovich
Romanoff, þar sem dómstóll fólks-
ins í Viajhka héraSi hefir athugaS
vandlega kærurnar gegn þér og
fundiS þaer hafa viS sannleikann
aS stySjast, ertu hér meS úrskurS-
aSur sekur um landráS gegn þjóS-
inni og tilraunir aS koma af staS
stjórnarbyltingu. Dómstóll þessi