Heimskringla - 08.06.1921, Page 2

2. ftLAÐSIÐA.
HEIK> >KRINGL A
WINNIPEG, 8. JÚNI, 1921
Réttur hirs smærri.

"Jtx
*
«
Sú þjóStrú aS hnefinn sé hollur
og hæfur þeim smærri til gjalds,
og svipan og harSstjórnar hugur
sé hentur til stjórnar og valds,
er andi — í eilífu stríSi
viS andmæli söngva og IjóSs —
frá uglu og úlfúSar-tíSum
og óvirSing skálmar og hnjóSs.
En yfir því blóSi sem blæddi
í Belgíu, síSustu ár,
skein fyrirheit fegurri tíma
um frelsisins grátstorknu brár.
Og þaS er sá logi sem logar
og leiftrar um hugsjóna tjöld
er bugar aS lokum'og brýtur
hvers böSuIs og harSstjórnar völd.
Og því hefi’ eg horft yfir hafiS
og hlustaS á stormsins gný,
og séS hina bylgjandi boSa
sem brotna á fjallinu því
sem rís upp frá rétti hins smáa
í roSa hins nýkomna dags.
og hristir nú hlekki ’ins forna
í herfjötrum miSaldabrags.
Því þjóSin sem kröftug viS Clontarf
mót kúgun bar merki sitt hátt
og norrænum ví'kingum varSist
meS vaskleik og trú á sinn mátt,
nú heimtar þann rétt sem aS helgast
viS hugprýSi’ og þolgæSi stríSs,
og sem aS á blóSuga sögu
á sagnspjaldi ’ins kúgaSa IýSs.
ÞaS fer ekki lengur sem launung,
því lýSum er alkunn sú frétt:
aS Irland — þaS sé fyrir Ira
og Irarnir þekki sinn rétt!
Því þar sem þeir fuIIorSnu féllu
á framsóknar blóSugri leiS,
varS staSur er synirnir sóru
viS sverSiS sinn helgasta eiS. _
Því roSar a,f rétti hins smærri " ’
viS rústir hins umliSna stríSs,
og Belgíu blóSiS sem streymdi
var blóSfóm — hins veikari lýSsI —
En sögnina um KórmJöS og Kjartan
vér kunnum um aldanna skeiS:,
hér er því í skyldlteika skorSum
aS skilin sé Iranna neyS.
h
Jr
Og enn eiga mæSumar írsku
þann eld er til bamanna nær,
er brennur í sonanna blóSi
og bylgjast sem þjótandi sær;
þeir þola ei klafa né kúgun
en keppa um frelsisins mund,
þeir tefla viS konung og kóngdóm
og Kjartan Iegst ennþá á sundl
Og reistu því Irland úr rústum
í roSa hins nýkomna dags

mót heiSbláma hugsjóna þinna
úr herfjötrum miSalda bVags.
Og sýndu nú öllum þann sannleik
frá sérhverri þjóSfélags’stétt:
aS írland --- þaS sé fyrir íra
og Irarnir þekki sinn rétt.
En þeir sem aS útlendri áþján
nú unna — ó dreymi þá vært;
eg segi’ aSteins söguna þeirra
sem sjálfstæSi og frelsi er kært.
Eg vil ekki ófögnuS auka
né æsa til haturs og stríSs,
en heyri’ eg framsóknar fréttir
eg fagna sem vinur þess lýSs.
Eg hata hvern hnefa sem kúgar
og hlekkjaglam miSalda brags,
því hermensku'tök á þeim hrjáSu
var helvíti umliSins dags.,
En hver sem aS hlekkina hristir
og hræSist ei ógnanir stáls,
eg blessa hann íslenzkum anda
meS eldi míns hjartkæra máls.
Pálmi
Austur- og Vesturstjörnur.
i.
Vitringarnir forSum litu stjörnu í austurátt
sem var árgeisli komandi tíma.
Þeir fylgdu honum eftir, og fundu hann því brátt
þennan flugeld sem hér skal um ríma.
Hann var hvítur sem ull,
þeir gáfu honum gull
þessum glansandi konunga'ljóma,
reykelsis eim
myrrunnar seim
og margþjáSa Vonsvikna óma.
Vitringarnir voru og verSa bara menn
þó vísdómsins spenni þeir boga,
ÞaS hefÍT altaf veriS og varir sjálfsagt enn
aS vizkan líkist brennandi loga. —
Ef aS illa er klipt
og ef ójafnt er skift
og afliS sem ræSur er sanngirni rúiS:
Vitringa óS
vanskþpuS þjóS
varSveitir ekki, og tafliS er búið.
II.
•tawÍHii
ÞiS vitrmgar íslenzkrar ættar og þjóSar
þiS eygiS nú stjörnu í gagnstæSri átt
sem er árgeisli fortíSar framtíSar óSar
frumlegust þekking sannleikans glóSar,
þetta bálandi haf
sem aS guSsmyndin gaf
I glitrandi regnbogum lyftist þaS hátt
og himininn situr viS hliS þér í sátt
þegar sannleikans ör
lamar lýginnar vör
þá er listin á bogastreng æfS,
þegar hetjunnar háfleyga lund
lyftir hraustleikans sigrandi mund
þa er hræsnin á helvegum svæfS.
Indriði Einarsson,
►o-<
SJÖTUGUR
(Þessi mæti maSur þjóSar
vorrar átti sjötugasta afmælisdag
sinn 30. apríl síSastliSinn; mátti
ganga út frá því sem vísu, aS dag-
urinn yrSi ekki látinn hjá líSa, án
þess aS honum væri sýndur vottur
velvildar og virSingar; heimsóttu
rithöfundinn og leikritaskáldiS
margir þennan dag og þar á meSal
nefnd manna er afhenti afmælis'
barninu veski meS peningum lí;
í þeirri nefnd voru E. H. Kvaran,
rithöfundur, GuSmundur Finn'
bogason próf., frú Ásta Hallgríms-
son, Pétur Halldórsson bóksali og
dr. Alexanderjóhannesson. Mæltu
þeir allir nokkur hlý og velvalin
orS til leikritaskáldsins. I tilefni
af þessu 70 ára afmæli, 'flutti!
MorgunblaSiS 2 greinar um
IndriSa; er önnur skrifuS af dr.
A. Jóhannessyni, en hin af Ágúst
H. Bjarnasyni próf. Birtast þær
báSar hér.)
um tima og fjörubíu mjinútum ?
Iþróttamenn munu svara því, aS
daglegar göngur og íþróttalíf séu
aSalorsökin, aS enginn jafnist á
viS IndriSa Einarsson. Þetta er
lífeSlisfræSiIega orsökin, en sál'
fræSilega skýringin er án vafa
skáldskapur afmælisbarnsins, leik-
ritaskáldskapur hans. Því aS svo
er um flest skáld, aS þótt á dynji
haglél um hrfSblásna nótt, láta
skaldin ei bugast. Þau eru altaf
ung. Himinmn hvelfist heiSur og
blár ýfir sorgum þeirra, hvert
'blómsins andartak, hvert báru-
hljoS viS strönd á sér bergmál í
hjörtum skáldanna. SkáldiS skilur
náttúruna. Hún er yngingarlindin.
Skáldskapurinn losar viS harma
líifsins. Því kvaS EgiII:
Því hefir Mímsvinr
mér of fegnar
bölva bætr,
es et betra telk..
Og því kvaS Goethe:
Ef eg ber harm í hjarta
hann hljómar í sálu mér —
honum IeiS þá ljóS af vörum og
harmurinn hvarf.
Þessi er sameign allra skálda,
til viSfangsefnanna kemur,
Jak. Jónsson
frá miSri 18. öld ( “SperSiH” séra
Snorra Björnssonar á Húsafelii).
Leikrit SigurSar Péturssonar
(“Hrólfur”' og “Narfi”) voru
ekki mikils virSi og líkt má segja
um mörg önnur leikrit, er birsts
hafa hér fyr og síSar. MeS þeim
Matthíasi Jochumssyni og IndriSa
Einarssyni má telja aS íslenzkur
leikritaskáldskapur hefjist. Þeir
sem á eftir hafa komiS, hafa aS
ýmsu Ieyti fetaS í fótspor þeirra.
Þeim hefir flestum látiS bezt aS
sækja yrkisafni sin úr þjóSsögum
vorum og æfintýrum. Úr þeim
brunni hafa þeir ausiS , IndriSi
Einarsson í “Nýársnóttinni” og
Hellismönnum”, Matthías Joch-
urnsson í “Skugga'Sveini” og Jó-
hann Sigurjónsson í “Fjalla-Ey-
vindi” og “Galdra-Lofti”. Stór'
feldum viSburSum fyrri alda og
tíSaranda hafa íþeir reynt aS lýsa
IndriSi Einarsson í “SverS og
bagall”, Matthías í “Jóni Ara-
syni , Jóhann Sigurjónsson í
Lyga-MerSi” og Einar Hjörleifs'
son í “LénharSi Fógeta”. 'Löks
hafa þeir notaS viSburSi úr nú-
tíSarlífi, IndriSi Einarsson í “Skip-
iS sekkur , Jóhann Sigurjónsson
í “Bóndanum á Hrauni” og “Dr.
Rung", GuSm.Kamlban í “J-Jöddu'
Nafnkunnur Islendingur benti á
þaS í vetur í erindi um göngur, aS en er
IndriSi Einarsson væri yngsti maS! kennir mismunar á efnisvaii og
urinn í bænum. Og nú verSur þessi meSferS efnisins. MeSfædd skáld-
ungi maSur 70 ára í dag. Því aS skapargáfa, menningargrundvöllur) pöddu”, “Konungsglímunni” og
hver er jafn léttur á fæti, liSugur þjóSarinnar og ýmsar ytri aSstæS- “Vér morSingjar” og Einar Hjör
í hreyfingum og fjörlegur í viS-jur ráSa þar úrslitum. —
ræSum og IndriSi Einarsson ? Hver | Islenzkur leikritaskáldskapur er
leikur þaS eftir af jafnöldrum' enn skamt á veg kominn, enda
“Synd
um annara
hans aS ganga iSulega milli Halfn-
arfjarSar og Reykjavíkur á ein'
leifsson í
íslenzk leikritaskáld eiga því
samleiS aS ýmsu leyti, en er litiðj
þaS aS vonum, þareS hann hefstj er á hvern einstakan þeirra, komai
fyrst á 19. öld, þó aS til sé leikrit séreinkenni þeirra gleggra í Ijós.
er;
IndriSi er alinn upp viS brjóst
rómantisku stefnunnar, m. a. ljóS
þeirra Jónasar og Bjarna, og
semur því “Nýársnóttina” í skóla
og skömmu á éftir “Hellismenn".
Þegar hann kemur til Hafnar,
er raur.hyggjan aS rySja sér til
rúms í skáldskap víSa um lönd.
Ibsen heifir þá samiS fyrstu 1 íik-
rit sín, “Theatre libre” er stofnaS
í Frakklandi, "Freie Buhne” í
Þýzkalandi. Leikrit þeirra Ibsens,
Tolstojs, Hauptmanns og Zoia eru
leikin víSsvegar um lönd. IndriSi
kynnist þá einkum skáldskap Ib-
sens og er hann kemur heim þýSir
hann “Vikingana á Hálogalandi”
ásamt Eggert Ó, Briem. Ibsen
seilist aftur í Völsungasögu, Há'
konarsögu gamla og aSrar forn-
sögur í fyrstu leikritum sínum.
Eggert Ó, Briem samdi þá leikritiS
“Gizua Þorvaldsson” og leitaSist
viS aS dæmi Ilbsens aS draga
fjölda af sögulegum persónum
fram á leiksviSiS, ekki færri en
54 í þessu eina leikriti. Mattbías
þýddi síSar "Brand” og Einar
Benediktsson “Pétur Gaut”, en
IndriSi hafSi þá samiS “SverS og
bagal” og notaSi til þeSs frásögu
eina í Sturlungu.
Árin líSa og hvert leikritiS á
fætur öSru eftir Ibsen birtist: “Et
Dukkehjem”, “Fruen fra Havet”
og “Hedda Gabler”. Ibsen hvarf
frá sögulegum viSfangsefnum sín-
um og sneri sér aS nútíSinni; hann
vildi ibreyta hugsunarhættin-
um, stinga á kýlum mannlegra
bresta, kippa blæjun-ni frá öllu
svívirSilegu at'hæfi í fari mann'
anna, og réSist því þar aS, er hann
taldi brestina vera rnesta, á sam-
búS manns og konu. lndriSi sem-
ur “SkipiS sekkur” undir greini
legum áhrifum Ibsens. SíSan hefir
hann breytt “Nýársnóttinni” og
nú nýlokiS viS nýtt leikrit “Dans"
inn í Hruna”, sótt efniS úr íslenzk.
um þjóSsögum og búiS tii ís'lenzk-
ar Mefistofeles, Ógautan, er -mun
vera aS mörgu leyti smiSaSuar úr
Kölska þjóSsagnanna’ og Méfisto
fele þeirra Marlows og Goethes.
“Nýársnóttin", * ‘Hellismenn”
og "Dansinn í Hruna” eru því aif'
kvæmi rómantisku stefnunnar, en
“SverS og 'bagall” og "SkipiS
sekkur” afkvæmi raunhyggjunn-
ar. — "Jónsmessunæturdraumur”
Shakespeares kemur senniiega
"Nýársnóttinni” af staS, “Ræn-
ingjar” SehilleTS “Hellismönnum”
og leikrit Ibsens “SverS og ibagall’
og "SkipiS sekkur”.
öll leikrit eru smíSuS eftir á-
kveSnum reglum; sýna þau stíg'
anda og fallanda, aSdraganda, há.
ma-rk og leikslok. Leikritshnútur er
hnýttur og Ieystur, aukapersónur
skipast til beggja handa aSalper-
sónum og veltur á miklu fyrir
leiksýnmgaráhrif, aS þessu sé bag-
anlega fyrir komiS. Flestir munu
viSurkenna, aS leikrit IndriSa eru
prýSi'lega gerS aS þ'essu leyti og
þarf ekki annaS en aS minna á
hversu vel honum tekst aS temja
saman álfheima og mannheima í
“’Nýársnóttinni” meS Jóni GuS'
mundssyni. Um hann skipast öSru
megin unnustan GuSrún, fóstuT-
foreldramir og ýmsar aukapersón-
ur, en sumar eru til orSnar vegna
leikritsbyggingarinnar.en hinu meg
in álímeyjanar Mjöl'l, Ljósbjört og
HeiSbláin o. fl. íEr honum og eink"
ar sýnt aS koma ýmsu vel fyrir á
leiksviSi og hefir hann lært margt
af erlendum leikritahöfundum.
Stormur, þrumur, eldingar, sólskin
jarSskjálftar, halastjörnur o. fl.
koma fyrir í leikritum IndriSa á
líkan ihátt og hjá Shakespeare,
SchiIIer, Ibsen og Maeterlinck,
enda hefir hann aS minsta kosti
í einu leikriti (SkipiS sekkur)
samiS sig aS Maeterlinck í því, aS
nota ýms lítilfjörleg atriSi til þess
aS vekja óhug áhorfnendanna,
annaS hvort til skýringar á því,
sem er aS gerast úti fyrir eSa bráS
lega á aS koma fram. Þá er og t.
d. Gvendur snemmbæri í “Nýárs'
nóttinni’ til orSinn til aS kitla hlát.
urvöSva áhorfenda og hefir fengiS^
hundshöfuSiS úr 3. þætti í “Jóns'j
messunæturdraumi” Shakespears.
Sálarlífslýsingar leikrita eru vit-
anlega aSalatriSiS:
“Þér hittiS blávatn flestri kenn'
ing í,
en laufgrænt stendur lífsins tré”.
(“Faust”)
Þar sker úr um afburSasnillinga
í leikritaskáldskap líkt og í sögum
og ljóSum, og þótt kunnugt sé, aS
önnur íslenzk leikritaskáld hafi
þar komist fram úr leikritum
þeirra Matthíasar og IndriSa, eru
margar lýsingar IndriSa ágætar.
Enginn verSur meistari án fyrir'
rennara og öll þróun mannanna
byggist á þessu 'lögmáli. Islenzk
leikritalist er ungur og viSkvæmur
meiSur í aldingarSi nýíslenzkra
bókmenta og þarf allrar aShlynn-
ingar viS. IndriSi Einarsson hefir
m'eS leikritum sínum gerst ibraut'
rySjandi á þessu sviSi bókment-
anna og Islendingum og þá ekki
sízt Reykvíkingum, má á þessum
degi vera Ijúft aS minnast allra
þeirra ánægjustunda, er leikrit
hans haifa veitt landsmönnum og
þakka honum fyrir alt þaS, er
hann hefir gert fyrir íslenzka leik'
list.
LndriSi er í eSli sínu rómantiskt
skáld og ann “tunglsljósi og víra'
virki” þessarar stefnu; því er þaS,
aS hann í síSasta og bezta leikriti
sínu “Dansinum í Hfruna", hverif-
ur aftur til landsins, íþar sem bláu
b'lómin gróa; “'Þar hnígur máninn
aldrei niSur í sæ” og VÍravirki
skrautlegra háreistra halla leiftra
þar í fj;ar«ka í gullinskýjum hugar'
flugsins.
Mætti átlu idi áratugurinn verSa
tunglsljós og víravirki fagurra
leiksýninga og Ijúfra endurminn-
inga. A. J.
' -----------o-----------
TEETH
WÍTHOUT
INDRIÐI EINARSSON:
Dansinn í Hruna
I dag verSur Indriði Einarsson
sjötugur. Og í dag kemur út ’feg'
ursta og þróttm'esta letikritiS hans,
og ef 'ti'l vill Ibezta og etfnisríkasta
leikritið, sem enn hefir veriS sam'
iS á íslenzku — Dansinn í Hruna.
Girt mun 'íyrir þaS, aS menn
geti haldiS skáldinu sæmilegan
veizlufagnaS, og enn er ekki þjóS-
leikhúsiS risiS, svo aS viS getum
! samfagnaS honum þar. Því verSa
þeir, sem vilja sýna ihonum sam'
hug sinn, aS vera meS honum í
anda, útvega sér leikrit hans og
lesa þaS.
LeikritiS er sögulegs elfnis, ort
upp úr gömlum þjóSsögum og
munnmælum um tímana rétt á
undan siSaskiftunum. Leikurinn
fer fram áriS 1518, á dánarári
Stefáns Skálholtslbiskups, sem
kunnastur er af erjum sínum viS
Torfa í Klofa og Björn í Ögri og
alfskiftum sínum af aflátssölunni.
Svarti dauSi, bólan og síSari plág-
an, er svo var neínd, höfSu geng'
iS yíir landiS og auSurinn safnast
á tiltölulega fáar hendur. Menn
héldu sig því ríkmannlega og lifSu
töluverSu gjálífi. En öllu þessu
lýsir leikritiS. ÞaS er sannkallaS-
ur spegill aldarfarsins. ÞaS lýsir
harSdrægni og ásælni biskups-
valdsins.mótspyrnu lærSra manna
og leikra, byltingarandanum í líki
Ógautans, erlends manns, er braut
þá skip sín hér viS land og hafSi
þó fullar hendur fjár; gjálífinu og
siSleysinu í dansinum, göldrunum
og hjátrúnni. En þaS lýsir líka
hinni göfugustu og háleiitustu ást,
og éf til vil'l mætti leikur þessi
nefnast harmlelkur smáSra ásta.
I flestum karlmönnum leiksins er
silfur og sori, meira og minna
saman blandaS, í konunni er gull I
Una, fárnál og spök, eins og marg'
reynd móSir, FríSur, tígin og stolt
eins og konungsfljóS, So'lveig,
ístöSulítil og veil, en einlæg og—
HlaSgerSur eins og brennandi ást-
in og afbrýSin.
Lárenz er yngri sonur prestsins
í Hruna; FríSur er fósturdóttir
biskuþsins og HJaSgerSur er óláns
manneskja, sem orSiS hefir nýS'
ingi aS bráS, en hefir elskaS Lár-
enz frá blautu barrisbeini. Lárenz
vildi aldrei þýSast hana og sagSi
henni þaS Iþegar hreinskilnislega
Þetta þrent fylgist jafnan að.
Byrjið vorið með því að láta
gera við tennurnar í ykkjur, sé þess
þörf. Það byrtir yfir sjóndeildar-
hringnum, og staffslöngunin eykst,
þegar heilsan er þér trygð.
fannisekningastofa mín gefur
yður tækifæri að fá hina beztu
tannlækningu fáaníega fyrir lægsta
verð. Ætti öllum að vera hugar
haldið að færa sér þetta tvent £
nyt.
Með því að koma á skrifstofu
vora, getam vér talað við yður á>
yðar eigia tongu.
Öli skoðun og áætlun um kostn-
að við aðgerðir á tönnum ókeypis.
Skrifleg ábyrgð gefin með ölhs
tannverki.
Dr. H. C. JEFFRY
205 Alexaoder Ave., cor. Main St
Winnipeg.
Verkstofan opin á kvöldin.
en hann htefir lagt allan hug sinnt
á FríSi.
Leikurinn hefst á BrúarhlöSuim;
viS Hvítá. Þar á aS vera mann"
fagnaSur — svonefnd smalagleSi.
1 ÞangaS hópast alt, ungt og gamalt
| og menn -vænta biskupsins a8
i norSan. Þar bíSur Lárenz eftir
FríSi og þangaS kemur HlaS'
gerSur. Hún 'biSur Lárenz leyfis;
um aS mega ganga inn í fremsta
tjaldiS — SkálholtstjaldiS, er»
hann vísar h'enni í þaS elfsta. Hún
skilur þegar, hverjum hitt tjaldiS
mun æltaS og mælir í aPbrýSl
sinni:
Æ, Lárens minn, kemst fegurSin:
öll fyrir
og tignin há í þessum lága Iíndúlkf
SíSan kemur FríSur. Þau Lárenz
'fara aS ganga um skóginn. Þá
fer Iþetta samtal ifram, sem er eitt-
hvert hiS fegursta í öllum leikn"
um:
Lárenz: Á slíku kvöldi brosa leiti
og lögur,
stórellfan skín sem streymi silfur-
flaum.
Kvöldsvalinn bærir naumast lauf
í lundi.
Á slíku kvöldi Sörli og Þórdís
gengu
um þverár'tún og töluSu þar hljótt
um þrá og ást, hvort ekki mætti
sigra
ríks föSur óviid.
FríSur: Undir Slíkum mána
Kjartan og GuSrún gengu út í
Tungu,
hún sem var aSall alira kvenna
og skart.
Hann skyldi utan, hana 'fýsti meS.
Lárenz: ViS mánaljós og suSrænt
sumarskart
Triston og ísold gengu í grænan
lund;
sem Jeifturblossi leiS hver stundin
þurt,
en leiSsia og sæla streymdi um
hverja taug.
FríSur: Á slíku kvöldi tölum viS
hér tvö
um trygSir, vilja, megn og þor
til þess
aS draga hamingjuna af himnum
ofan.
Til ásta er eg fædd.
Lárenz: 1 gleSi og sorg
eg geng meS þér um lífsins langá
dag.
Eg nem þig iburt og flý meS þér
á fjöll,
sé annaS ófært.
FríSur: Skepna er eg ekki,
sem strákar stela úr haga.
BiS þú frænda
um mína hönd — þó hún sé orSin
þín,
þá vill hann haifa ráS á 'henni
og mér.
ÞaS vill hann líka karlhrottinn-
Því þegar Lárenz Ieitar til um
ráSahaginn viS biskup, þá segir
hann:
Hver eSalsteinn í gulli blikar bezt,
bú henni umgerS. Þú færS hennar
hönd,