Heimskringla - 14.09.1921, Blaðsíða 1

Sendi'ð eftlr vertSllsta til
Royal Crovrn Snap, Ltd.
664 Main St., Wlnnipeg:
Og
nmbúðir
SendiS eftir verJSlista tll
i /*>• Royai Crown Soap, Lti.
UTSDUOIT 654 MaIn gU Winnipo*
XXXV. AR
WINNIPEG, MANUOBA, MIÐVIKUDAGINN 14. SEPEMBER, 1921
NÚMER 51
CANADA.
Póstgjald hækkar. Á fundi sem
alheims póstsambandiS (Univers.
a? Postal Umon) héit í Madrid
sííaslliíSinn nóvemb.r, var sam-
þykt ac5 hækka burðar.íjild á
pósti. Gengur sú gjaldhækkun í
gildi 1. október næstkomandi.
BurSargjald á pósti til útlanda
tvöfaldast. Bref til íslands t. d.
■einnar únzu þung sem burðar-
gjaldiS áSur var 5 cents á, kostar
nú 10 cents undir. Böglar og ann-
ar póstur til útlanda fer eftir þessu
Hér í Canada verður burSargjald
á bréfum innanlands 3 cents, auk
herskattsins sem er 1 cent. ÁSur
var þetta gjald 2c auk herskatts-
ins, og gilti þá fyrir bréf til staSa
innan Brezka veldisins, Bandaríkj-
anna og Mexico. Nú nær þetta
ekki nema til Bandaríkjanna og
Mexico, en til staSa í Breta veld-
inu er burSargjald á einfalt bréf
4c. Á spjaldbréfum er póstgjaldiS
2c innanlands auk herskattar, en
6 cents utanlands.
Kosningarnar. Af þeim heyrist
ekki mikiS enn sem von er. Dag-
inn sem þær verSa hadlnar er ekki
«nn búiS aS ákveSa, en 28 nóv-
'emiber er samt haldiS nú aS þær
fari fram. BlöSin hér sögSu, aS
forsætisráSherra Canada Arthur
Meighens, væri von hingaS bráS-
lega og aS hann mundi byrja
kosninga-atrennurnar í kring um
20. þessa mánaSar í Portage la
Prarie, þar sem hann er uppalinn.
En bæSi er þingi enn óslitiS og
óútnefnt í eitthvaS af embættum
1 ráSuneytinu. svo kosninga hríS-
m getur varla dottiS á sem stend-
1UT.
T. H. Johnson, dómsmálaráS-
herra Manitoba, hefir veriS út-
nefndur forseti fyrir Manitoba-
deild Lögmannafélagsins í Can-
ada. Sir James Aikins fylkisstjóri
gaf þessu lögmannafélagi $50.000
á fundi þess, er þaS hélt nýlega i
Toronto.
George Bradbury senator fyrir
Selkirk kjördæmi, kom nýlega til
Selkirk. Hann hefir veriS mjög
heilsutæpur undanfariS, en er a
bata vegi. Selkirk-búar fögnuSu
komu hans meS því aS halda hon-
um sam&æti.
Fyrsti snjór. VeíSriÖ Kefir ver-
iS kalt og haustdrungalegt síSustu
daga. I Manitoba hafa rigningar
og sólleysa veriS dag eftir dag, en
snjóaS hefir þar ekki svo frezt
bafi. Aftur hefir eitthvaS snjóaS
á nokkrum stöSum í Alberta og
Saskatchewan. En tekiS hefir þann
snjó upp á næsta eSa öSrum degi
oftast nær.
Hon C.C.Ballantyne sjóliSs og
fiskiveiSa TáSherra sambands-
stjórnarinnar hefir sagt af sér því
embættti. Hann var fyrrum liþeraj
og einn meS þeim fystu aS ganga
í flokk Union stjórnarinnar.
VegagerS. Um þaS leyti aS
frýs upp í haust, og vegavinnu er
iokiS, er taliS aS Manitöba fylki
hafi á árinu variS $2,000,000 til
vegagerSar.
BANDARIKIN
Þing hinna almennu atvinnuveit-
enda (Association of Public Em-
ployment Service) *em staSiS hef
ir yfir aS undanförnu í Buffalo,
N. Y., samþykti eftirfarandi á-
kvarSanir sem ráS viS atvinnu-
skorti er nú virSist verSa æ til-
finnanlegri. Framkvæmd þjóS-
legrar uppbyggingarstefnu meS
iþví aS stofna nefndir um land alt
er sjái um ráSning atvinnulausra
undir umsjón ríkisins til fram-
leiSslu innri auSæfa landsins.
Aukning á opinberum störfum til
upplbyggingar landinu. Betra eftir-
lit meS aS opinber verk séu veitt
þeim er atvinnu þurfa og hæfir
eru aS gera þau. Afskrift af þings-
ákvörSun þessari var send tii Her-
bert Hoover atvinnumála ráSgjaf-
ans í Ottawa. 1 embætti voru þess
ir kosnir: Forseti Bryce M. Stewart
Ottawa, Canada. Varaforseti John
M. Sullivan, Washington, D. C.
G. Harry Dunderdale, Boston,
Mass., og Marion C. Finlay, Tor-
onto, Can. Fjármálaritari Richard
A. Flynn, Brokklyn, N.Y. I fram-
kvæmdarnefnd voru þessir kosn-
ir: Chas. J. Boyd, Chicago, Ro.
bert J. Peters, Harrisburg, Pa.
Thos. S. Malloy, Regina, Sask.
Can.ada. ÁkveSiS var aS halda
næsta þing í Washington, D.C. á
næstkomandi ári.
Tutttugu aðeins, eiga aS hafa
fastasæti á Washington alþjóSa-
fundinum tilvonandi, og eru þaS
fjórir frá hverri af sambandsþjóS-
unum. Sendiherrar hinna þjóS-
anna eiga aSeins aS hafa sæti þeg
ar sérmál þeirra eru rædd. Fyrir
höndBandaríkjanna hefir Harding
forseti útnefnft innanríkisráSgjaf-
ann Chas E. Hughes, Elihue
Root, Henry Cabat Lodge efri
málstofi. þingmann frá Massachu-
setts og Oscar Underwood demo-
cratic efrimálstofu þingmann frá
Alalbáma.
HundraS og níu Iík af þeim sem
druknuSu í flóSinu mikla í Texas
hafa nú fundist eftir því sem síS-
asta fregn frá San Antonio skýrir
frá. Af tuttugu fjölskyldum sem
bjuggu í dalnum milli Cuas og
Valley Junction hef.ir ekkert spurst
San Gabriel fljótiS féll þ«r yfir
og er mest af dalnum undir 20 fet
um af vatni. TaliS er líklegt aS
alt þaS fólk hafi farist. Eignatjón
er nú þegar metiS yfir miljón dala.
NauSsynjavara hefir veriS seld
hærra verSi í stórborgunum í\
Bandaríkjunum í ágústmánuSi en
í júlí og nemur þaS sem næst sex
til átta prósent.
Tuttugu og fjórir manns drukn.
uSu þegar brú féll ofan í 1 6 feta
djúpa el'fu í bænum Chester,
Ohio. SlysiS orsakaSist þannig aS
átta ára gamall drengur féll í elf-
una ofan af brú þessari er lá und-
an háum verksmiSjuvegg sem var
ókleyfur. HljóS drengsins vöktu
eftirtekt og mörg hundruS menn
og konur ruddust fram á brúna í
þeim tilgangi aS bjarga drengnum
en án alls fyrirvara féll partur brú
arinnar niSur í vatniS og um
hundraS manns meS henni.ÆSiS
sem kom á fólkiS olli því aS
björgunartilraunir urSu tafsamar
og orsakaSi þaS aS 24 lentu í
hinni votu gröf ásamt litla drengn-
um sem þeir ætluSu aS bjarga.
Penrose frumvarpiS sem lagt
hefir veriS fyrir Washington-
þingiS fer fram á, aS þaS sé lagt
á vald fjármálaráðherrans og for.
setans aS mega, ef þeim svo þókn-
ast, framlengja borganir stríSs-
lánsins frá útlöndum bæSi á höf.
uSstól og vöxtum. Þessu er all.
víSa harSlega mótmælt; þykir
stefna ofmikiS aS eindæmisveldi.
Frá San Francisco kemur sú
fregn aS Roscoe (Fatty) Arbuckle
kvikmyndaleikarinn alkunni, hafi
veriS varpaS í fangelsi og kærS-
ur um morS. Stúlkan sem hann er
kærSur fyrir aS hafa myrt, er
kvikmyndaleikmær ungfrúVirgina
Kappe og er sagt aS hún hafi ver-
iS borir> út úr íbúS hans nær
dauSa en lífi eftir afstaSna kvöld-
veizlu, og dó hún skömmu síSar
af ninvortis meiSslum.
BRETLAND
íramálin. Sáttatiiraunirnar halda
halda enn áfram á milli Ira og
.Breta. Gera hvorir tveggju sér
vonir um aS samkomulag fáist
enn. Bretar gefa altaf meira og
meira eftir en de Valera slakar
hvergi á. Ef fréttirnar eru étt sagS
ar, má hann vara sig á aS stífni
hans verSi ekki til þess aS taka
fyrir sáttatilraunir allar, en þaS er
þó sagt aS Dail Eireann-þingiS
ætli ekki aS láta viSgangast.
Dráttur á aS undirskrifa samning-
ana tefur mjög fyrir ýmsum verk-
legum framkvæmdum í Irlandi,
því þeim er fé hafa til aS leggja í
s'iíkt eru nú reiSubúnir til þess, en
er um og ó meSan Bretar eru ó-
sáttir viS Íía. En nú hefir Irum
veriS boSiS til fundar enn þann
20. þ. m. til Englands. VerSur sá
fundur eflaust merkilegur, og er
hans nú beSiS meS eins mikil'li
eftirvæntingu og öSrum slíkum
fundum áSur.
32 miljónir manna krefjast
þess aS allar þjóSir séu afvopn-
aSar. Á sameiginlegum ársfundi
allra Meþódista í 'heimi sem hald-
inn var í London á Englandi, var
afvopnunarmáliS til umræSu. Var
þaS tvímælalaus krafa fundarins,
aS allar þjóSir legSu niSur vopn.
Og þegar þeir krefjast þessa yrSi
aS muna þaS aS þeir gerSu þaS
í nafni 32 miljóna manna.
ÖNNUR LÖND.
Rússnesk prisessa, sem fyrir 3
árum var tekin og sett í fangelsi á
Rússlandi, komst nýlega meS
brögSum burtu úr fangelsinu og
er nú hjá manni sínum á Frakk-
landi. MaSur hennar, sem er prins
skildi hana eitt sinn eftir í bæ ein-
um er Kieff heitir í þrjá daga. En
Bolshevikar komust aS hver hún
var og tóku hana þegar fasta og
hneftu í fangelsi. Seinna var svo
fariS meS hana til Moskva og var
hún þar látin vinna harSa vinnu
og sæta illri meSferS. En þá datt
henni ráS í hug. Hún vissi aS
sumir yfirmenn Bolshevika höfSu
lítiS handa á milli. Hún tók því
til þess bragSs, aS bjóSa einum
hinum fremsta þeirra aS völdum,
12,000,000 rúplur til þess aS
hann giftist sér og veitti sér frelsi.
Bolshevikinn gekk aS þessu sem
ekki sýndust vera enin neySar-
kjör. Prinsessan seldi þá gullstáss
sem hún átti til þess aS hafa upp
þetta fé. Svo var fariS aS búa
undir giftinguna. En í öllu því
vafstri, sá prinsessan sér fært aS
strjúka burtu. Hún komst út úr
Rússlandi, en varS þó nokkrum
sinmvn aS hætta lífi sfnu á þeirri
ferS. Hún komst til Frakklands
og hitti mann sinn þar, prinsinn.
Hann hafSi þá leitaS hennar í þrjú
ár, en gat aldeir komist aS neinni
niSurstöSu, um hvar hún var eSa
hvernig á hvarfi hennar stóS.
Deiluefni Japana og Kínverja.
Shangtung máliS frá Kínversku
sjónarmiSi
Eftir K.T.Sen, B.A., M.A.
1 sambandi viS þetta skal at-
hygli vakin á lenydarbréfi rúss-
nesku, dags. 22. okt. 1917, sem
vitnaS er til í áliti því er kínversku
fulltrúaxnir á friSarþinginu í Pafís,
1919, lögSu þar fram. Skjal þetta
er ritaS af rússneska sendiherran-
um í Tokio til stjórnar hans heima
Eftir aS hafa bent á þaS aS am-
erísk viSurkenning á sérstöSu Jap-
ana í Kína — sem þá var veriS
aS semja um í Washington —
mundi "í framtíSinni óhjákvæmi-
!ega leiSa til alvarlegs ágreinings
rnilli Rússa og Japana,” heldur
bréfritarinnar áfram:
“Japanar eru æ betur og betur
aS sýna tilhenigingu til þess aS
túlka sérstöSu Japans í Kína meS-
a! annars á þann hátt, aS önnur
riki megi ekki stíga neitt pólitískt
spor í Kína án þess aS hafa fyrst
ráSfært sig viS Japan um máliS
— skilyrSi sem mundi aS nokkru
leyti staSfesta japanska yfirstjórn
yfir utanríkismálum Kína. (Menn
mun reka minni til þess aS eitt af
aSalatrSunum sem leiddu til inn-
limunar Kóreu var samnngur sá
er Japan gerSi viS Kóreu 1 7. nóv.'
1905 og sem aeldi Jöpunum í
hendur stjórn utanríkismála Kór-
eu). Hinsvegar leggur japanska
stjórnin ekki mikiS upp úr viSur-
kenningu á opingáttarstefnunni og
heilleika Kínaveldis, heldur skoSj
ar hana blátt áfram sem ítrekun á
loforSum sem hún hefir gefiS áS-
ur og aS í þessu felist ekki nein
höft á japanskri pólitík í Kína.
ÞaS getur því meira en veriS aS í
sambandi viS þetta komi einhvern
tíma í framtíSinni upp ágreining-
um milli Bandaríkjanna og Jap-
ans. I samtali viS mig í dag staS-
festi utanríkisráSherrann þaS, aS
í samningum Ishii greifa (hann
var þá í sérfstakri sendiherraför til
Washington) væri aSalatriSiS
ekki einhver ívilnun Japan til
handa á þessum sem öSrum hluta
K'aaveidis, heldur sérstaSa Jap-
í Kína í heild sinni.”
ÞaS er vegna þess, aS pólitík
sú sem Japanar eru staSráSnir í
aS framfylgja í Shangtung “án
þess aS hvika” felur í sér yfirráS
og stjórn Kínaveldis meS þess ó-
takmarkaSa mannafla og auSs-
uppsprettum, aS þjóSin í Kína er
andvíg beinum samninguro viS
Japan í þessu máli.
Evrópa og Ameríka geta ekki
látiS sér á sama standa um hættu
þá sem stafar af því, aS Japan
leggi Kína undir sig. ASalmark-
miSiS í stórveldispólitík Japana
er yfirráS yifir Kyrrahafinu. Þessu
markmiSi getur því aSeins orSiS
náS aS Japan sigrist á engil-sax-
nesku ríkjunum. En slíkur sigur er
ómögulegur ef Japan verSur aS
treysta á sinn eigin afla. Megin-
skilyrSi fyrir slíkum sigri væri
hinsvegar fengiS ef kínverskur
mannafli og kínverskar auSlindir
kaemust undir Japönsk yfirráS.
Var þaS af því aS hann fyrir
sæi einhverja slíka hættu, aS
Fisher lávarSur kom lesendum
“Times” til aS hrökkva viS meS
þeirri spámannslegu staShæfingu
aS orustuvöllur næstu heimsstyrj-
aldar yrSi KyrrahafiS? Og þaS er
erfitt aS skilja sjóvarnar tillögu
Jellicoes lávarSar fyrir Ástralíu,
nema gert sé ráS fyrir aS óvinum
geti orSiS aS mæta, sem hafi
bækistöS sína austarlega í Aust-
urlöndum. Mr. Hughes, forsætis-
ráSherra Ástralíu, hefir í raun og
veru staSfes): þessa skoSun á á-
•tæSunni fyrir ástralska sjóvarn-
arfyrirkomulaginu. I ræSu sem
hann hélt 26. jan. 1920 taldi hann
aS Ástralía gæti framfært tuttugu
sinnum þann fólksfjölda er nú
bygSi hana og sagSi: “Næsta
styrjöldin er líkleg til aS koma
upp á Kyrrahafinu. Vér verSum
aS vera tilbúnir og nægilega mann
margir til aS geta sagt: “HingaS
og ekki lengra.” Vér erum um.
girtir þjóSum sem brenna í skinn-
inu af löngun eftir þessu landi og
sem munu segja: “Ef þiS getiS
ekki hagnýtt landiS eftir því sem
bezt má, þá víkiS þiS fyrir þeim j
sem til þess eru færir.”
Lodge þingmaSur kvaS skýr-
an aS í umræSum í öldungadeild-
inni um Shangtung-greinarnar í
Versalasamningnum. Hann sagSi
afdráttarlaust aS Japan væri aS
mynda í ystu Austurlöndum stór-
veldi “sem Ameríku og öllum
heimi stæSi hætta af.” Og hann
bætti viS:
“Japanar eru gagnsýrSir af
þýzkum hugmyndum. Þeir skoSa
hernaS sem atvinnugrein og þeir
ætla sér aS hagnýta Kína og efla
sjálfa sig þangaS til öllum heimi
stendur hætta af þeim. Þeir munu
aS lokum nota hinn svo aS segja
takmarkalausa mannafla Kína-
veldis til hernaSarverka, alveg
eins og ÞjóSverjar og austurríkis
menn notuSu í herliSi sínu 26
miljónir Slava, sem voru gersam-
lega mótfallnir þýzkum yfirráSum
í því skyni aS koma fram land-
vinningar áformum sínum. Þeir
eru þegar teknir aS leggja undir
sig Síberíu, og þegar þeir hafa
aukiS veldi sitt þar og í Kína eins
og þeir hugsa sér aS auka þaS,
þá er enginn efi á því, aS Evrópu
stendur hætta af þeim. En þaS
landiS, sem í mestri er hættunni
fyrir þeim, er okkar eigiS land, og
ef viS gætum þess ekki meS ár-
vekni aS halda uppi öflugum her-
flota í Kyrrahafinu, kemur sá dag-
ur aS viS verSum í sporum Frakk
lands í nýrri regin styrjöld til þess
aS halda viS siSmenningunni.”
Þessi skoSun á málinu stySur
þaS álit, aS réttlát og sanngjörn,
úrnlausn Shangtungsmálsins séu
lífsskilyrSi ekki einungis fyrir
Kína heldur einnig fyrir Evrópu
og Ameríku.
En beinir samningar milli Jap-
ans og Kína í þessu máli geta ekki
leitt til samkomulags á réttlátleg-
um grundvelli. Því ef þær tilraun-
ir sanna nokkuS, sem gerSar hafa
veriS í seinni tíS til þess aS ráSa
öSrum málum til lykta meS bein-
um samningum milli Peking og
Tokio, þá er þaS þaS, aS samtal
“undir fjögur augu” um þetta efni
mundi enda esni og í dæmisögu
Esóps — úlfurinn mundi skera úr!
krlausn, sem orSiS gæti sam-
rímanleg viS sjálfstæSi Kína og
beztu hagsmuni heimsins í heild
sinni, væri aSeins hægt aS fá meS
tilstyrk alþjóSlegs félagsskapar
eins og þjóSasambandsins. Sann-
arlega væri þaS viSeigandi viS-
fangsefni slíku bandalagi aS ráSa
örlögum 400 milj. Kínverja og
skera úr því hvort þessi mikli fjórS
ungur mannkynsins skuli lifa í
frelsi og taka saman höndum viS
Evrópu og Ameríku til þess aS
vinna aS framförum menningar.
innar, eSa samainast ríki í Asíu
sem hefir þann skilning á þjóS-
legum mikilleik sínum er krefst aS
ríkjaskipun þjóSanna breytist
mjög frá því sem nú er og skuli
byggjast á japönskum yfiráSum
yfir Kyrrahafinu og þess ríku fram
tíSarlöridum.
Holland og Belgia hafa sótt um
leyfi til þess aS mæta á afvopn-
unarfundinum fyrir hugaSa í
Bandaríkjunum og er þaS taliS
víst aS þeim verSi veitt þaS leyfi.
Morokko. StríSiS í Morokko er
víst fariS aS halla á Márana. Hafa
þeir nýlega orSiS aS flýja héröS
og hafa skiliS eftir vopn og mat-
væli og uppskeru sína. Mannfall
hefir einnig talsvert orSiS á þeirra
hliS.
ÞaS er haft eftir Edison, aS
þess verSi ekki Iangt aS bíSa, aS
bílar bruggi sjálfir olíu þá er þeir
brenni. Þetta hefir komiS mörg-
um forvitnum til aS spyrja, hvort
þeir gætu ekki bruggaS ofurlítiS
meira en þeir brenni sjálfir.
Frá Islaadi.
Látnir Skaftfellingar. I fyrra
mánuSi létust tveir merkismenn á
sama bæ, Árnanesi í Nesjum í
HornafirSi, þeir SigurSur Péturs-
son og mágur hans, Jón Stein-
grímsson. Lungnabólga var bana-
mein þeirra beggja.
Prófessor R. T. Cowl. Frá Cork
á Irlandi er nýkominn hingaS til
lands, og verSur hér í bænum
næstu viku. Hann er kunnur mál-
fræSingur og tungumálagarpur,
hefir ritaS mikiS um bókmenta-
söguleg efni, og annast vandaSar
útgáfur af nokkrum ritum Shake-
spears. Hann hefir lagt mikla
stund á aS nema íslenzku, og skil-
ur hana vel á bók, en kveSst lítiS
tala hana. I vetur hefir hann lesiS
íslenzk blöS og þar á meSal Vísi.
Islendingar sem kynst hafa bon-
um í Englandi og eru hér nú,
segja hann hinn mesta ágætis-
mann.
Ari Jochumsson skáld, bróSir
Matthíasar, andaSist í Húsavík í
gær, á heimili sonar síns, séra Jóns
Arasonar. Hann var á níræSis-
aldri og hafSi legiS rúmfastur all-
lengi, vegna eliilasleika. Ari var
gáfumaSur og vel hagorSur, ungur
íanda til hins síSasta, fróSur vel
og las mikiS, skemtinn í vinahóp,
en hélt sér hvergi fram til mnnn-
virSinga. Hann var lengi barna-
kennari og lét þaS starf mætavel.
Ari átti marga vini, sem lengi
munu minnast hans meS hlýjum
hug.
Flugvélin hefir nú veriS flutt
niSur á hafnarbakka og henni kom
iS fyrir í “húsinu” sem hún kom
í hingaS. RáSgert er aS senda
hana út mjög bráSlega og mun
ritari flugvélafélagsins, Halldór
Jónasson, fara utan til þess aS
reyna aS selja hana.
“I’úfnbaninn” hin mikla mótor
vél BúnaSarfélagsins er nú komin
hingaS og er enn á hafnarbakk-
anum. Vél þessi er áþekk stór-
eflis bifreiS og dregur hún á eftir
sér skurSjárn og kráka, sem tæta
sundur alt sem fyrir verSur, —
gerir alt í senn: plægir og herfir
jörSina, svo aS sá má í hana undir
eins á éftir. Vænta menn þess aS
hér sé fengiS verkfæri, sem unn-
iS geti fljótt og vel á íslenzku
þýfi.VerSur vélin reynd viS fyrstu
hentugleika. ,
ÞurkatfS dýrmæt hefir veriS
unanfarna daga hér á SuSurlandi.
Alt hey, sem slegiS var í óþurk.
unum er nú komiS í hlöSu, óhrak
iS aS mestu og sumt hvanngrænt.
Þá héfir og allmikiS þornaS af
fiski hér í bænum og fiskiveiSa-
stöSvunum sunnan lands og er
þaS ekki síSur mikils vert. En
köld hefir tíSin veriS norSan
lands og austan þessa þurkatíS
hér sunnan lands.
DýrtíSin er þó heldur í rénun.
Samkvæmt skýrslum hagstofunnar
hefir smásöluverS helztu nauS-
synjávara í Reykjavík, lækkaS
um 4% síSasta ársfjórSung, en
21 % síSan í fyrrahaust. SíSan í
april hefir brauS lækkaS í verSi
1 um 9 %', kornvörur um 8, sykur
um 1 7, kaffi, te o. fl. um 6, feiti,
egg o. fl. um 7, sódi og sápa um
14%. En kjöt hefir hækkaS, eins
! og venjulegt er aS sumrinu, og
nemur hækkunin á því 15%.
Ennfremur hafa kol hækkaS lítiS
eitt í verSi.