Heimskringla - 27.12.1922, Qupperneq 2

2. BLAÐSIÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 27. DESEMBER 1922
HEIMSKRINQLA
(lt«fn< 1SM>
K«u *t • knrju «.l»Tfk«de*t.
Ctiefemlgr og el<»tiri
THE VIKING PRESS, LTD.
SSS •( U5 SAKUKNT AVK., WI.NNIPBð,
Talafali N-SS37
Ter* UitalM er S3.M ár(U(lrlM >•!(-
lit fyrlr fram. Allar horsaalr reaSlat
rááiaaul blaSalas.
Ráðimaður:
BJÖRN PÉTllRSSON
Ritstjórar :
BJÖRN PÉTURSSON
STEFAN EINARSSON
Vtaaáakrlft tli blaSslasi
THR TIKINU PKBSS, Lti, ■•( SITK.
Wlaalieg. Mai.
Vtiiflskrift tll rlUtJflviM
EDITOR HKIMSKRITGLA. U*x 1171
Wiaalfef, M«m.
Thi -Helmikrlngla" 1« prlnted un4 >«’>•
Ufike tey the Vikiaff Fress, L.lmite4. II
883 og 885 Sargent Ave., Wlnnlpei, Mani-
teha. Telepkoae: M-8887.
WINNIPEG, MAN., 27. DESEMBER, 1922.
Aramót.
Fjórir dagar betur! Og árið er liðið.
Liðið eins og elfur að úthafi eilífðarinnar.
Liðið og kemur aldrei aftur.
Tækifærin, sem það bauð — og ekki voru
notuð — eru nú töpuð.
Horfin, eins og fugl, sem floginn er úr
sýn.
Árið er liðið með öllum sínum unaðs-
semdurn, sólskini, fuglasöng og blóma-angan.
Liðið einnig með öllum sínum þrautum,
vonbrigðum, erfiði og sorgarstundum.
Alt Iiðið og horfið áður en maður veit af.
Eitt er það, sem lifir. Það er endurminn-
ingin.
Hún bregður upp í huganum myndum frá
liðna árinu, þegar svo ber undir.
'Hvernig myndum?
Margskonar — alt eftir því, hvernig vér
höfum lifað.
lUnaðslegum myndum, þegar vér höfum
verið sannir menn og höfum bryett sam-
kvæmt því góða og rétta. Þegar vér höfum
notað möguleika sjálfra vor til að gleðja og
dreifa ljósi á veg annara og stúðlað að vel-
ferð þeirra. En leiðinlegum myndum, ef
vér höfum gert hið gagnstæða, ef vér höfum
lagt stein á veg samtíðarmanna vorra.
lEndurminningin um árið Iiðna er það eina
sem lifir. Eina þýðingin, sem það nú hefir
fyrir lífið eru áhrifin, sem sú endurminning
hefir á oss.
'Nú fer nýtt ár í hönd. Hvernig eigum vér
að gera sjálfum oss og öðrum sem mest úr
því? Það er aðeins hægt með einu móti.
Og það er með því að breyta svo, að endur-
minningin um það, að því liðnu, geti orðið
fögur og oss til ánægju. I því felst öll sú full-
komnun, sem vér getum vænst eftir á kom-
andi ári.
Heimskringla á miörgum gott upp að unna
fyrir það, sem þeir hafa gert vel til hennar
á liðna árinu. Fyrir það er hún mjög þakk-
Iát. Það hefir greitt veg hennar og verð-
ur munað.
IHjóI tímans veltur ótt. Nýtt ár brosir við
oss. Nýtt ár gerir það ávalt. Hvað því
veldur, vitum vér ekki, því reynslan sannar
stundum, að brosið getur snúist upp í hrygð.
Að heilsa árinu vel er þó eigi að síður góðs
viti. Vel beðið er hálfur sigur, sagði Gustaf
Vasa. Að horfast í augu við það, sem að
höndum ber sem sá, er sigur á sér vísan,
greiðir oft veginn ótrúlega mikið. Unnum
hverjir öðrum alls góðs og stuðlum að því
í orði og verki, að þau gæði megi hlotnast
oss öllum. Það er vegurinn til farsæls og
gleðilegs árs. Og þess óskar Heimskringla
öllunt af óskiftum huga við þessi áramót.
Frjálslynd kirkja.
Erindi flutt á fundi fulltrúa frá frjálslyndum
íslenzkum söfnuðum að Wynyard 9. des. ’22
af séra Ragnari E. Kvaran.
'Verkefni það, sem eg hefi tekið mér fyrir
hendur að tala um, er frjálslynd kirkja. Mig
langar til þess, að greiða úr þeirri spurningu,
hvað það sé, sem nefnast megi því nafni.
Þó að hér séu staddir sendimenn frá ýmsum
söfnuðum Islendinga hér í álfu, sem flestir
eða allir munu telja sig frjálslynda söfnuði,
þá hygg eg það hugtak sé naumast svo skýrt,
að það geti talist óviðeigandi, að gera tilraun
til þess að greiða úr því og skýra. Að vísu
er hugtakið svo umfangsmikið, að því verður
naumast gerð skil til hlýtar í ekki lengra máli
en því, er eg mun viðhafa. En unt ætti að
vera að drepa á höfuðatriði málsins.
Orðið frjálslyndi er eitt þeirra orða, sem
vafalaust hafa mest misbrúkuð verið hina
síðustu áratugi. Það hefir verið Iátið tákna
hin fjarskyldustu efni. Það hefir orðið svo
vinsælt, að allir hafa séð sér hag í að nota
það um þau efni, sem þeir vildu styrkja.
Það er alls ekki neinn hægðarleikur að átta
sig á orði, sem notað er til þess að tákna að-
aleinkennið á t. d. svo ólíkum stjórnmála-
stefnum og þeirri, sem Lloyd George er full-
trúi fyrir, og Soviet-fyrirkomulaginu á Rúss-
landi. Fylgjendur þessara stefna, og allra,
sem þar liggja á milli, leggja allir áherzlu á,
að þeirra stefna sé um fram alt frjálslynd
stefna. Eg held að það ætti að vera nokk-
urnveginn óhætt að fullyrða, að þeir geti að
minsta kosti ekki allir haft jafn rétt fyrir sér,
eða þá að orðið þýðir bókstaflega ekki
neitt. Sunlir hafa fundið svo mikið til þess,
hvað misbrúkunin hafi verið stórkostleg á
þessu orði, að þeir hafa haft mikla tilhneig-
ingu til að hætta að nota það með öllu, því
að það skýrði í rauninni ekki lengur neitt,
það vekti ekki neina ákveðna hugsun í huga
alþjóðar, er það væri notað. Aðrir, sem
fundið hafa jafnmikið til þess, hvað ringul-
reiðin væri mikil og festuleysið í hugtakinu,
hafa hins vegar bent á, að orðið væri þó svo
samtvinnað hinum veigamestu framförum í
hugsanaferli hins mentaða heims, að það
yrði óhjákvæmilega tap fyrir þann heim, ef
það væri fyrir borð borið. Mér finst þeir
menn, sem svo líta á, hafa svo mikið til síns
mjáls, að það væri áreiðanlega ómaksins
vert, að reyna að endurreisa orðið í með-
vitund manna til þeirrar virðulegu stöðu,
sem það ætti með réttu að hafa.
Það, sem því verður fyrst fyrir mér í dag,
er eg tala um frjálslynda kirkju, er að reyna
að gera tilraun til þess, að svara þessari
■ spurningu: Hvað er frjálslyndi í trúarefnum ?
Eg hygg, að það gæti létt mjö undir skiln-
inginn á þessu efni, ef vér gætum gert oss
sem allra ljósast þegar í byrjun, hvað frjáls-
•Iyndi í trúarefnum er ekki. Vér könnumst
væntanlega öll við, að þegar talað er um, að
þessi og þessi maður sé “frjálstrúarmaður”,
eða frjálslyndur í trúarskoðunum, þá er
venjulega átt við það eitt, að hann telji sig
ekki bundinn við þær föstu kenningar eða
skoðanir, sem yfirleitt er haldio fram af hin-
urrt rétttrúuðu (orthodoxu) kirkjudeild-
um kristninnar. Þær kirkjudeildir eiga það
allar sammerkt, að þær binda félaga sína
Við eitthvað ákveðið ytra valdboð, sem seg-
ir fyrir um hegðun manna eða skoðan-
ir, hvort sem það vald er bundið við páfa,
kirkjuþing (trúarjátningar) eða prestdóm.
En eg hygg, að menn hljóti fljótlega að átta
sig á því, að þó þetta sé hin almennasta skil-
greining á frjálslyndi í trúarefnum — að
telja sig ekki bundinn við neitt þetta ytra
vald — þá er hún með öllu ófullnægjandi.
Hún nær samt yfir heilan sæg af mönnum,
sem ekki eiga að nokkru skylt við frjáls-
lyndi, og eru jafnvel oft og tíðum hio ljós-
asta dæmi þess, sem( frjálslyndi er andstæð-
ast. Eg hefi lesið ágæta lýsingu eftir rithöf-
undinn og Onítaraprestinn Charles W.
Wendte á því, er frjálslyndur prestur eða trú-
boði komi til hinna yngri borga og bæja hér
í vesturhluta þessa meginlands. Presturinn,
sem kemur í því skyni, að setja á stofn söfn-
uð meðal frjálshugsandi en trúhneigðra
manna, tilkynnirþað í auglýsingu, að hann
bjóði frjálslyndum mönnum í trúmálum að
koma og hlusta á mál sitt. Töluverður hóp-
ur manna verður við boðinu. Meðal þeirra
eru áhangendur allra hugsaniegra trúar-
stefna, og auk þess þeir, sem eru gersamlega
trúlausir á öll trúarbrögð, — gamlir og nýir
Únítarar og Universalistar, miildir eða frjáls-
Iyndir rétttrúnaðarmenn, menn sem hallast
að spiritisma, guðspeki, Swedenborg-sinnar,
Christian-Scientistar og áuk þess ýmsir, sem
hafa allskonar skoðanir fyrir sig eina og
minna á það, sem haft er eftir skáldinu Col-
eridge. Hann hafði eitt sinn látið í ljós sér-
staklega óvenjulega skoðun á einhverju efni.
Einhver, sem á hlýddi, hafði varpað fram
þeirri spurningu, hvaða kirkjudeild myndi nú
halda fram þessari kenningu. “Þetta er,”
sagði Coleridge, “kenningar hinnar heilögu
kaþólsku postullegu og óskeikulu kirkju, en
eg er sem stendur eini meðlimur hennar.”
En við þenna hóp bætast svo ailskonar teg-
undir af “fríhyggjumönnum” með allskonar
skoðanir og engar skoðanir; agnostikar, sem
ekki vita; enn aðrir, sem ekkert kæra sig
um að vita, efamenn, sem telja okkur ekkert
geta vitað, áþeistar, sem neita öllu gildi trú-
arlegra hugmynda, secularistar eða heims-
hyggjumenn, sem draga dár að öllum kirkj-
um, prestum og trúarhugmyndum og telja
upplýst fólk ( eins og þeir sjálfir séu) vera
komið fram úr svo aumlegri hjátrú, efnis-
hyggjumenn, sem sannfærðir eru um, að
þeir einir beri skyn á hina sönnu speki lífs-
ins.
Þetta er, í sem skemstu máli, reynsla þessa
manns á því, hverjir sjálfir telji sig geta
oorið nafnið frjálslyndir menn í trúarefnum.
En það, sem mestum örðugleikum veldur,
og það sem greinilegast sýnir, að allur þessi
hópur getur ekki að sjálfsögðu borið þetta

nafn með réttu, er þó ekki, hvað skoðanirn-
ar eru sundurleitar, heldur, hvað gáfnafarið,
menmngarstigið og siðferðisstigið getur ver-
I ið mismunandi hjá öllum þessum hópi. Því
I þegar vandlega er eftir leitað, þá held eg, að
: það geti naumast duhst, að frjálslyndi er
j fyrst og fremst siðferðileg eigind. Eg skal
I síðar í erindi þessu leitast við að gera
1 nokkura grein þeirrar skoðunar mtnnar. En
eins og ræður af líkum, þá geta verið í þess-
um hóp, sem eg mintist á, hinir gáfuðustu
menn og konur, víðsýnir menn og fullir sam-
úðar, en engu síður fáráðhngar og fá-
vitrir, hneptir í hnappeldu hleypidóma, dóm-
greindarleysis og fyrirlitningar fyrir þeim,
er öðruvísi hugsa en þeir sjálfir. Og hér get
ekki stilt mig um að benna enn á ummæli
j þess sama manns, er eg mintist á áður. “Það
j sem verst er af öllu,” segir hann, “eru uppi-
vöðslusamir, þröngsýmr menn, sem hafa
þann einn metnað, að mölva það niður, er
aðrir menn unna, sem sýna, hvað þeir séu
frjáisir, með því, hversu óbundnum höndum
þeir þeyta ókvæðisorðum að kirkjum, pré-
dikurum og trúarbrögðum, og þessir menn
hafa venjulegast hæst um kröfur sínar um,
að verða kallaðir frjálslyndir. Hins vegar
j eru hinir sannfrjálslyndu menn, sem hafa
verulegar gáfur til að bera, víðsýni og sam-
úðarhug með öðrum, þeir, sem gera sér
1 frekar að takmarki, að reisa en að fella,
þeir.sem vinna að því með umhugsun og al-
^ vöru, að endurbæta trúarhugmyndir manna,
I í stað þess að rífa niður þá trú, sem til er í
heiminum — þessir menn eru að jafnaði til-
tölulega hægir um sig og hafa sig minna í
frammi. Þessu veldur það, að þessir há-
róma myndbrjótar og mðurrifsmenn verða
bezt þektir víða um lönd sem frjálslyndisins
menn. Á þenna hátt eru mál frjálslyndis í
trúarefnum sýnd í hinu ósannasta ljósi og
þeim hinn mesti skaði gerður.”
Mér virðast þessi sönnu ummæli sýna það
einkar ljóslega, hversu mikil þörf er á, að
greitt sé sem vandlegast úr þessari hugsana-
flækju, sem umlykur þetta orð: frjálslyndi.
Og þau eru að mörgu leyti ágæt bending um
það, hvernig það skuli gert.
Hvað er að vera frjálslyndur í trúarefn-
um?
Vér getum í fyrsta lagi fullyrt, að maður
I er ekki fyrir það eitt frjálslyndur, að hann
hefir nýjar eða róttækar skoðanir. Hvort
hann er frjálslyndur eða ekki, er undir því
hugarfari komið, sem samfara er þessum
skoðunum. Ef hugarfarið er þröngsýnt,
samúðarlaust með annara hugsunum, um-
burðarlyndislaust og virðingariaust, þá er
maðurinn ekki frjálslyndur. Hann er engu
frjálsari fyrir því, þó hann hafni á hinn eftir-
minnilegasta hátt páfa, kirkjuþingum eða
hverskonar ytra valdi til þess að skamta
honum skoðanir.
Hins vegar er áreiðan|ega til töluverður
fjöldi manna, sem telja sig bundna við þetta
ytra valdboð, þykir vænt um hinar gömlu
kenningar og um þá helgisiði, er þeir hafa
vanist, en Iund þeirra er svo hlý og víðfaðma
gagnvart þeim, er aðrar skoðanir hafa, þeir
trúa svo á einlægni annara og bera svo mikla
virðingu fyrir því, sem öðrum er heilagt, að
ekki verður hjá því komist, að mefna þá
frjálslynda, hversu þröng, sem sú trúarjátn-
ing er, sem þeb kunna að aðhyllast.
il þessu er falin réttlætingin á þessu orð-
lagi, sem töluvert hefir orðið vart við, er
talað er um “frjálslyndan rétttrúnað”. 1
I fljótu bragði og eftir orðanna hljóðan mætti
svo virðast sem þetta væri ekkert annað en
; hugsunarvilla. Að nefna mann frjálslyndan
rétttrúnaðarmann, sýnist ekki vera neitt rétt-
ara en að tala um frelsi í fjötrum eða að ein-
| hver hafi réttilega rangt fyrir sér. 1 orðinu
rétttrúnaður felst fullyrðing um. að frá á-
kveðnum trúarskoðunum megi ekki víkja,
I í því felst viðurkenning á ytra valdi í trúar-
| efnum, svo sem kirkjunni, játningarritum
j eða ritningunni. I því felst útilokun á öðr-
| um skoðunurrí og afneitun á því, að nokkurt
rúm sé til fyrir persónulegan, sjálfstæðan úr-
j skurð eða dóm. Rétttrúnaður leyfir engin
afbrigði eða frávik, hann þekkir ekki um-
; burðarlýndi með villukenningum. Eh hjarta
mannanna er oft víðfeðmara en hugsun
þeirra. Þeir eru ekki ávalt rökfastir í hegð-
un sinni, þó að þeir kunni að vera það í guð-
fræðisskoðunum. Til allrar hamingju fyrir
sjálfa þá og mannkynið yfirleitt, þá eru ýms-
ir, sem telja sig rétttrúaða í guðfræði sinni,
engu síður frjálslyndir í samúð sinni, þó að
þetta sýnist ekki eiga sem bezta samleið.
Mér dettur í hug í þessu sambandi saga, sem
maður nokkur, sem búsettur var hér í landi
fyrir mörgum árum, sagði mér af samtali.
sínu við einn af hinum allra þröngsýnustu
og rétttrúuðustu prestum íslenzkum, sem hér
hafa verið, og er þá vissulega töluvert langt
jafnað. Talið hafði borist að útskúfunar-
kenningunni og helvíti. Presturinn hafði lát-
ið það í Ijós skömmu áður í stólræðu, að
ekki gæti hjá því farið, ef maður, sem lifað I
hefði trúlausu og ókristilegu lífi, j
dæi án þess að iðrast og sættast i
við guð fyrir friðþægingardauða
Jesú Krists, að þá hlyti hann að j
glatast um alla eilífð. Maðurinn
spurði prestinn, hvort hann hefði
nokkuru sinni þekt mann, er hann j
væri viss um að hefði lent í eilífri
glötun. Presturinn kvað nei við. j
Maðurinn spurði hann þá, hvort I
hann þyrði að fullyrða um nokk- j
urn ákveðinn mann, að han færi
tii eilífs helvítis, ef honum hefði
verið kunnugt um, að hann hefði
alt sitt líf lifað í hinum mestu löst-
um og glæpum og syndum og dá-
íð svo að lokum með fullkomna
afneitun á guði á vörunum. Prest-
urinn sagðist ekki myndi þora að
fullyrða það. Maðurinn lét þess
getið, að sér fyndist þetta ekki
koma sem bezt heim við ræðuna
hans um þetta efni. Presturinn
kannaðist við, að svo gæti litið
út, en sagði, að þó að hann yrði
að sjálfsögðu að halda fast við
kenningar kirkju sinnar, þá væri
það þó guð emn, sem metið gæti
allar ástæðurnar til þess, að mað-
urinn varð eins og hann varð, og
þekti einn þá leyniþræði sálarlífs-
ins, sem þekkja yrði til þess, að
unt væri að skera úr, hvort hann
ætti skilið eilífa glötun eða ekki.
Eins og vér sjáum, þá var sam-
ráemi í skoðunum þarna ekki sem
fastast. Mér þykir sagan merki-
legri fyrir þá sök, að eg veit, að
presturinn var nærri því óvenju-
lega þröngsýnn og óvenjulega
gjarnt til að kveða upp harða
dóma um alla hluti. Þó gátu hans
betri tilfmningar ekki fylgst með
trúarsetningunum, sem hann í-
myndaðt sér, að hann gæti sam-
synt. Svona er um fjölda manna.
Þeir finna aldrei það trúarbragða-
form, sem hinn sannari maður
þeirra þó bendir þeim að leita
eftir. Og svo hætta þeir að leita
og venja sig á, að láta það ekki
fá á sig, þó fullkomið ósamræmi
sé milli þeirra eigin lundar og
þeirra trúarsetninga, sem þeir eru
að samsinna. Sumir komast svo
langt í því að loka augunum fyr-
ir ósamræminu, að þeir sýnast að
lokum eiginlega gleyma trúar-
setningunum, en halda þess fast-
ar við það, sem er þeim æðra,
sem er trúin að baki þeim og ást
þeirra á mönnunum og Iöngun til
þess, að verða þeim að liði, og
samúð með hinum margvíslegu
leiðum þeirra til þess að finna
sjálfa sig og guð. Þeir eru orðn-
ir í eðli sínu frjálslyndir rétttrún-
aðarmenn. Þótt frjálslyndið sé í
sjálfu sér nokkuð neikvætt, þá er
samt mjög mikils um það vert. Og
það verður enn meira um það
vert, þegar það er borið saman við
aðra tegund af mönnum, þá, sem
líta á sig scrn frjálslynda fyrir það
eitt, að þeir eru í andstöðu í skoð
unum við form rétttrúnaðarins
fyrir trú. Maðurinn, sem bann-
syngur arfþegnar skoðanir og
stofnanir kristninnar með mestum
ákafa og hæðir þá mest, sem halda
þeim uppi, ver að jafnaði sína af-
stöðu með því, að hann sé frjáls-
lyndur maður. En í raun og
veru er hann ekkert annað en
þröngsýnn, hleypidómafullur, um-
burðarlyndislaus ofstækismaður,
— ofstækismaður fyrir frjálsri trú
og stundum fyrir trúleysi í stað
arfþeginni trú. Hvorlveggja teg-
undin af ofstæki er jafnóskemltileg
og jafnóholl málefnum sannra trú
arbragða. En fyrri tegundin er þó
að öllu leyti ófrýnni, vegna þess
að þeim, sem aldir eru upp í rétt-
trúnaðinum, er að vissu leyti
vorkunn, en hinum engin. Rétt-
trúnaðurinn leiðir menn sem sé,
ef menn fylgja meginreglum hans
út í æsar, berna leið í fangið
á ofstæki og ofsóknum. Sú leið
er ekkj nema rökrétt afleiðing
hans. En þerr, sem lausir eru við
hann, ættu að standa betur að
vígi með að hafa skilning á virði
umburðarlyndisins og samúðar-
innar.
Þá kem eg að öðru höfuðatrið-
inu, sem mig langar til þess að
taka frant Sé það rétt, sem eg
hefi verið að reyna að færa rök
fyrir, að maður sé ekki fyrir það
eitt frjálslyndur í trúarefnum, að
Dodd’s nýmapillur eru bezta
nýmame'ðalið. Lækna og gigt,
bakverk, hjartabilun, þvagteppu.
og önnur veikindi, sem stafa frá
nýrunum. — Dodd’s Kidney Pills
kosta 50c askjan e'ða 6 öskjur fyr.
ir $2.50, og fást hjá öllum lyfsöl-
«m eða frá The Dodd’s Med1c1o«
Co.. Ltd., Toronto, OnL
hann hafi róttækar skoðanir eða
sjái mjög vel gallana á rétttrúnað-
inum, þá held eg, að ekki megi
síður fullyrða, að hann verði ekki
við það frjálslyndur, að láta sér
á sama standa, hvaða trúarhug-
myndir menn hafi. En þessi hugs-
unarvilla er mjög algeng. Maður
heyrir þráfaldlega á það minst,
að það skifti minstu máli, hvaða
trúarhugmyndir maður hafi, ef
hann fari rétt með líf sitt. Þeim, er
svo mæla, sést yfir það, sem ann-
ars virðist augljóst, að ekkert hef-
jr önnur eins áhrif á lyndisein-
kunn mannsins og alla lífsstefnu
eins og einmitt það, hverju hann
trúir. Það er bemlínis stórhættu-
legt, að gera of lítið úr virði vits-
ins og skynserrtinnar, sem menn
geta Iagt í trú sína eða trúarhug-
myndir. Okkur þykir það skifta
máh, hvaða skoðanir Iæknir hefir
á heilsumálum, hvaða skoðanir
hann hefir á verkunum sérstakra
lyfja við sérstökum sjúkdómum
o. s. frv. Okkur þykir það skifta
máli, hvaða skoðanir bóndi hefir
á jarðveginum, sem hann á að
rækta, *hvaða skoðun hann hefir á
því, hvaða jurtir þrífist þar
bezt og hvernig eigi að hlynna
að þeim. Það er að minsta
kosti eins augljóst og þetta hvort-
tveggja, að það skiftir ekki litlu
máli, hvaða trúarhugmyndir það
eru, sem maðurinn ber í brjósti,
og ætlað er að hafa áhnf á hans
siðferðilega líf.
Við það skal kannast, að það
er stundum ýmsum’ örðugleikum
bundið, að koma auga á sam-
bandið milli trúarhugmynda ein-
staklingsins og þess siðferðilega
stigs, sem hann sýnir með lífi
sínu, að hann er á. Eins og eg
gat um áðan, þá er mörgum
mönnum svo fanð, að þeir reyn-
ast miklu víðfeðmari en trúar-
skoðanir þeirra. En þegar vel er
að gáð, þá kemur það einmitt í
Ijós um þá menn, að þeir fela
með sér innri sannfæringu og
meginreglu fyrir hegðun sinni,
sem áhrif hefir á alt þeirra líf og
sem ber vott um þeirra eiginlegu
trú, hvernig svo sem trúarjátning
þeirra kann að hljóða.
'En það er fyrst, þegar vér Iít-
um á mennina í stórum heildum,
á þjóðir og mannfélög, að það
kemur verulega í ljós, hversu
mikils er um vert vitið og skyn-
semina í trúarhugmyndum. Þjóð-
arlundin fer að mjög miklu leyti
eftir því, hvaða trúarbrögð ríkja
með henni. Það er t. d. mjög
fróðlegt, að líta á sogu Múha-
meðstrúarmanna. Arabaisku þjóð-
flokkarnir sýndust t. d. um eitt
skeið ætla að verða eitthvert
glæsilegasta mannfélag heimsins.
Hverskonar listir og vísindi þró-
uðust með þeim í svo ríkum mæli,
að einsdæmi var í veröldinni
á þeim tíma. Það' var, að
skoðun margra manna, ekkert
annað en trú þeirra, sem kyrking-
inn setti í menningu þeirra. Þeg-
ar til kom, þá kom það í ljós, að
hinar rígbundnu reglur kóransins
og heigisiðanna í heild sinni, hlutu
að kæfa niður alt annað menning-
arform. Hæfileikana skorti ekki,
rannsóknarviljann vantaði ekki,
en ófullkomnar trúarhugmyndir
urðu hvorutveggja yfirsterkari.