Heimskringla - 11.03.1925, Blaðsíða 4

4. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 11. MARZ 1925.
íLimiskrnttila
(StofnoTS 1886)
Kenaor flt A hverjam mltívlkadesrL
EIGENDUR s
VIKING PRESS, LTD.
853 o* 855 SARGKNT AVE., WINNIPEG,
Talnfmlt N-6537
Vor« blaBsins er $3.00 árgangurinn borg-
ist fyrlrfram. Allar borgantr sendlst
THE VIKING PKE6S LTD.
SIGPÚS HALLDÓRS frá Höfnum
Ritstjóri.
JAKOB F. KRISTJÁNSSON,
Ráðsmaður.
UtnnAHkrtft tll blaffMÍni:
THE VIKING PIIESS, Ltd., Boi 3105
lltanAnkrlft tll rltMtjflranH:
EDITOR HEIMSKKINGLA, Box 3105
WINNIPEG, MAN.
“Heimskrinprla ls • pabllshed by
The Vlklngr Pren Ltd.
and printed by
CITY PRINTING & PURLISHING CO.
853-855 Sargent Ave., Wlnnlpesr. Man.
Telephone: N 6537
WINNIPEG, MANITOBA, 11. MARZ 1925
Sjötta Ársþing
ÞJÓÐRÆKNISFJELAGS ÍSLENDINGA
f VESTURHEIMI.
—(----
í>ing þetta var sett í Goodtemplara-
húsinu á Sargent Ave., í Winnipeg, mið-
vikudaginn 25. febrúar 1925 kl. 2.30 e. h.,
og stóð það í 3 daga.
Forseti félagsins, síra Albert E. Krist-
jánsson frá Lundar, bað menn fyrst að
syngja sállminn nr. 619 í sálmabókinni:
“Þú Guð ríkir hátt yfir hverfleikans
straum.”
Er sálmurinn var á enda, flutti forseti
stutta bæn.
Þvínæst lýsti hann fund settan, og las
þá þegar upp skýrslu sína um það, sem
stjórnarnefnd félagsins hefði haft með
höndum á árinu. Mintist hann sérstak-
lega áf tvö stórmál, auk annara smærri.
Þessi mál voru íslenzkukenslan, og Ing-
ólfsmálið.
Um íslenzkukensluna gat forseti þess,
að stjórnarnefndin hefði falið sér að koma
málinu á framfæri við fræðslumálanefnd
og háskólaráð fylkisins. Hefði hann
fundið fræðslumálaráðherrann að máli,
og samkvæmt beiðni hans sent honum
bréf, er skýrði tilgang Þjóðræknisfélags-
ins, og færa skyldi rök fyrir því gagni er
verða mætti af því, að námsfólk hér í.
fylkinu fengi kost á að leggja stund á
íslenzkunám.
Hefði málið þegar verið lagt fyrir
fræðslumálanefndina og hefði hún það
enn til íhugunar. Myndi mega búast við
að róðurinn gengi þar nokkuð þungt,
meðal annars vegna þess, að nefndin
væri smeik við eftirdæmið.
Kvaðst hann þó vona hins bezta árang-
urs, því sér hefði virzt allir hlutaðeigend-
ur, fræðslumálaráðherrann, ritari
fræðslumálanefndarinnar, Mr. Fletcher,
og einstakir meðlimir nefndarinnar og
háskólaráðsins, taka persónulega vin-
gjarnlega á málinu. Hefði sér verið falið
að ganga með sendinefnd til fundar við
fræðslumálanefndina, síðasta þingdag, og
vonaði hann góðs af þeirri för.
Forseti rakti sögu Ingólfsmálsins í fá-
um en skýrum dráttum, frá upphafi til
hinna ánægjulega úrslita: að dauðadómn-
um var breytt til æfilangs fangelsis.
Það, sem hér hefði bjargað, væri sá
fagri einhugi, og einstöku samtök, sem
orðið hefðu meðal allra íslendinga hér
vestanhafs. Bæm þar öllum aðilum
þakkir: Lögmanninum, sem svo ágætlega
hefði með málið farið; Þjóðræknisfélag-
inu, sem ábyrgðina hefði axlað, sem eng-
inn annar hefði vogað að takast á hend-
ur; íslenzku blöðunum hér vestan hafs,
sem fyrir málinu hefðu svo drengilega
talað, en án þeirra hefði lítið getað orðið
úr framkvæmdum fyrir félaginu. En
dýpsta þakklætistilfinningu kvaðst hann
bera til íslenzkrar alþýðu hér vestanhafs,
hvors einstaklings af henni, sem hér
hefði hjálpað með að leggja hönd á plóg-
inn.
Með árangur þann fyrir augum, sem
fengist hefði á þessum tveim stórmál-
um, er Þjóðræknisfélagið hefði fyrir
beittst, og með þeim vaxandi vilja til
samúðar og skilnings á sameiginlegum
nauðsynjamálum Vestur-íslendinga, ' er
sér fyndist hann alstaðar og alment verða
vgr við á meðal felenzkra einstaklinga,
hvar sem hann færi, kvað forseti, að sér
hefði aldrei virst bjartari vonahimininn
fram undan félaginu, en einmitt nú, og
félagið aldrei Jjafa staðið jafn föstum fót-
jum, á jafn öruggum grundvelli.
Lauk forseti skýrslu sinni á þann hátt,
að hann væri þess fullviss, að meira en
litla áreynslu myndi þurfa til þess að
svæfa félagið, jafnvel þó félagsmenn allir
vildu reyna til þess; svo mikið lífsafl væri
nú í æðum þess. —
Var forseta þökkuð ræðan, með miklu
lófaklappi.
Næst skýrslu sinni las forseti upp
dagskrá þingsins, og lágu þá, samkvæmt
henni, þessi mál fyrir þinginu til af-
greiðslu:
Skýrslur embættismanna,
Lesbókarmálið, •
Stúdentagarðurinn og samv.málið,
Verðlaunapeningar fyrir ísl.kunnáttu,
Bókasafnsmálið,
Útgáifa Tímaritsins,
íslenzkukensla,
Útbreiðslumál,
Varnarsjóður Ingólfs Ingólfssonar,
Ný mál, "
Kosningar embættismanna.
Var kosin þriggja manna nefnd, þeir
Thorst. Gíslason, Guðmundur Féldsted og
Björn Pétursson, til þess að athuga dag-
skrána.
Sú nefnd gerði breyt.tillögu um, að á
eftir c) lið áframhaldandi starfa: “Út-
breiðslumál”, kæmi d) liður: “um þátt-
töku deilda og kosningu erindreka til
þings”. Ennfremur að kosning embætt-
ismanna skyldi fara fram á föstudag kl.
I. 30 e. h., svo að nefndin, er fara skyldi
á fund fræðslumálanefndar kl_ 4J e. h.
þann dag, skyldi ekki verða síðbúin.
Dagskráin var síðan samþykt og lesin
upp með þessufn breytingum áorðnum.
Samþykt var að setja þriggja manna
, nefnd til þess að athuga skýrslu forseta.
" Voru kosnir í hana Sigfús Halldórs frá
Höfnum, síra Rögnvaldur Pétursson og
J. Gillies. 9
Lagði nefndin það til, að skýrsla for-
seta skyldi samþykt, með lítilfjörlegum
orðabreytingum, og birt í sjöunda árgangi
Tímaritsins.
Var tillaga þessi samþykt, og þar með
tekið við skýrslu forseta. —
Þá las ritari stutta skýrslu. Hefði
stjórnarnefndin haldið með sér 14 fundi
á árinu, alla, að einum 3 undanteknum,
að heimili vara-forseta, Gísla Jónssonar.
Hefðu þau hjónin af gestristni sinni boð-
ið nefndinni heimili sitt til fundarhalda,
í eitt skifti fyrir öll,
Var þvínæst gengið til atkvæða um
skýrslu ritara, samkvæmt samþykt, er
gerð var um að samþykkja skýrslu hvers
embættismanns fyrir sig. Var skyrslan
samþykt með öllum greiddum atkvæðum.
Þá las féhirðir, Hjáflmar Gíslason, upp
skýrslu sína, er var útbýtt, prentaðri,
meðal fundarmanna. i
Gat féhirðir þess, að þrátt fyrir hinn
mikla kostnað er fallið hefði á Þjóðrækn-
isfélagið, við útgáfu bókarinnar “History
of Iceland”, eftir Knut prófessor Gjerset,
þá væri félagið svo furðulega vel stætt, að
nú við árslok væru um $1100.00 í sjóði. —
Var þeirri fregn fagnað með dynjandi
lófataki. ♦
Að því búnu var skýrsla féhirðis sam-
þykt með öllum greiddum atkvæðum.
Þá bar skjalavörður, Arnljótur Björns.
son Ólson fram skýrslu sína.
Gat hann þess, að hún væri í algerðu
samræmi við skýrslu féhirðis. Áleit
hann að segja mætti um sölu þeirra bóka,
er félagið hefði haft með höndum, sér-
staklega Tímaritsins, að hún hefði engu
miður gengið, en á undanfarandi árum,
þó vitanlega hefði ekki árað vel hér í
landi, og víða væri þröngt í búi.
Var skýrsla skjalavarðar síðan sam-
þykt með öllum greiddum atkvæðum.
Vara-fjármálaritari, Klemens Jónas-
son, sem annast hafði störf fjármálarit-
ara, var ekki viðstaddur. En með því að
skýrsla hans var óbeinlínis innifalin í
skýrslu féhirðis, var samþykt að fást ekki
frekar um það, ef vara-fjármálaritari ekki
gæti mætt á þinginu.
Þá las Björn Pétursson upp athuga-
semdir yfirskoðunarmanna, og fundu
þeir, eins og í fyrra, að hinu óheppilega
fyrirkomulagi á bókfærslu embættis-
manna félagsins, sérstaklega skjalavarð-
ar og fjármálaritara, og töldu nauðsyn-
legt að breyta bókfærsluaðferðinni.
J. J. Bíldfell gerði og nokkrar athuga-
semdir um reikningsfærslu og bankavið-
skifti félagsins, og gaf ýmsar bendingar
um það. — Var samþykt að kjósa þriggja
manna nefnd til þess að athuga bending-
ar yfirskoðunarmannanna, og J. J. Bíld-
fells.
í þá* nefnd voru kosnir Þorsteinn
Gíslason, Björn Pétursson og Árni lög-
maður Eggertson.
Þá las Páll Bjarnarson frá- Winnipeg,
skýrslu um íslenzkukensluna í þeim bæ,
á yfirstandandi vetri:
Hefðu 98 börn og unglingar orðið
kenslunnar aðnjótandi, á því tímabili, er
af væri. Hefðu aðeins 3 hætt. 15
vaéru fluglæs, 43 væru lesandi, eða staut-
andi, og 40 væru að læra að stafa.
Kvað hann góðan árangur sjáan-
legan af starfinu, en þó gengi erfiðlega
með laugardagsskólann. Mundi sú kensla
er þar færi fram ekki koma að tilætluðum
notum. Væri tíminn ónógur, til þess að
koma fyllilega að tilætluðum notum.
Þá er skýrslur þessar höfðu verið af-
greiddar á þinginu, bað vara-forseti, Gísli
Jónsson, sér hljóðs. Skýrði hann frá því,
að í þingsalnum væri staddur skáldið og
rithöfundurinn Einar H. Kvaran, fyrir
tveim mánuðum kominn vestur um haf.
Vildi hann skora á þingheim að veita
hopum full þingréttindi. Var það sam-
þykt með dynjandi lófataki. —
Þá skýrði formaður þjóðræknisdeild-
arinnar “Fjallkonan”, í Wynyard, Árni
Sigurðsson, frá> starfi deildarinnar síðast-
liðið ár. Kvað hann deildina hafa haft
umsjón með íslendingadagshaldi, í Wyn-
yard, á síðastliðnu sumri. Hefðu um
1000 manns verið þar samankomnir, og
væri líkur mannsöfnuður við þá hátíð
staddur árlega. Þá hefði og deildin með
höndum bókasafn, 400 bindi, mest góð
skáldrit. Gengi mest fé deildarinnar til
þess safns. Félagsmenn væru um 80. Þá
hefði og sú deild hlutast til um það fyrst,
að Þjóðræknisfélagið beitti sér fyrir Ing-
ólfsmálið.
Var þessu erindi fagnað með miklu
lófaklappi.
J. Gillies og G. Húnfjörð frá Brown
skýrðu og nokkuð frá starfi þjóðræknls-
deildarinnar þar. Væri þar mikill áhugi
áf því, að kenna bör'num íslenzku, enda
væri það ekki eins vandasamt og margir
teldu. Deildin hefði og gengist fyrir sam-
skotum í Ingólfssjóðinn. Ennfremur hefði
hún og tekið að sér, að halda háitíðlegt
25 ára afmæli hins unga bygðarlags, og
hefði það farið ágætlega úr hendi.
Þá var tekið fyrir lesbókarmálið.
Gerði Bjarni Magnússon tillögu um að
framkvæmdarnefndinni skyldi falið að
semja um það mál við dr. Sig. Júl. Jóh-
annesson, að svo miklu leyti sem hún sæi
sér fært, því að Jóhann Magnús Bjayia-
son skáld, hefði ekki séð sér fært að verða
við tilmælum stjórnarnefndarinnar, um að
safna til lesbókar, að því er forseti hefði
skýrt frá, og heldur ekki síra Eyjólfur
Melan, er nefndin um tíma hafði vonað
að gefa myndi kost á sér.
Þessi tillaga var samþykt í einu hljóði.
Næst var á dagskrá stúdentagarður-
inn og samvinnumálið.
Var ákveðið að setja þriggja manna
nefnd til þess að athuga það mál og hlutu
kosningu síra Rögnvaldur Pétursson,
Hjálmar Gíslason og Árni Sigurðsson.
Þá lá fyrir að ræða um verðlaunapen-
inga fyrir íslenzkukunnáttu.
Sigfús Halldórs frá Höfnum gerði til-
lögu um að væntanlegri framkvæmdar-
nefnd Þjóðræknisfélagsins skyldi falið, að
fjalla um það mál óbundnum höndum, þar
eð nefndartillögur þær, er samþyktar
hefðu verið í fyrra hefðu, að áliti fram-
kvæmdarnefndarinnar, stofnað félaginu í
mjög þungbæran kostnað. — Var þessi
tillaga samþykt með öllum greiddum at-
kvæðum.
Til þess að athuga bókasafnsmálið,
skipaði forseti þliggja manna nefnd, með
samþykki þingheims. Voru það þeir Páll
Bjarnarson, Jakob Kristjánsson og Jón
Húnfjörð.
Þá var tekið fyrir málið um útgáfu
Tímaritsins. Kom fram tillaga um að
henni skyldi haldið áfram, og var sam-
þykt.
Var kosin 3. manna nefnd, til þess að
gera till. um útgáfu ritsins, og voru það
þeir síra Ragnar E. Kvaran, Einar P.
Jónsson og Árni Sigurðsson.
Þá var íslenzkukenslumálið tekið fyr-
ir, og var samþykt að setja í það þriggja
manna nefnd. Voru í þá nefnd kosnir
Páll Bjarnarson, Ragnar Á. Stefánsson og
B. B. Ólson.
Þá var næst á dagskrá útbreiðslu-
mál. Taldi forseti nauðsynlegt að leggja
meiri áherslu á að stofna nýjar deildir.
Tillaga var samþykt um að leggja út-
bfeiðslumálin algerlega í hendur stjórn-
arnefndarinnar til næsta þings.
Þá var tekið fyrir málið um hluttöku
deilda og kosningu erindreka til þings.
Var samþykt að setja í það mál þriggja
manna nefnd, og hlutu kosningu Árni
Sigurðsson, Thorst. Gíslason og J. J. Bíld-
fell.
Varnarsjóðsmál Ingólfs Ing^lfssonar
var því næst tekið fyrir. Var sett í það
þriggja manna nefnd, og voru í henni Árni
Eggertsson, ívar Hjartarson og Guð-
mundur Féldsted.
Þá er hér var komið var degi
mjög hallað, og var því samþykt
að fresta fundi til næsta dags,
kl. 10 f. h.
Að kvöldi þessa þingdags, kl.
8, var samkoma í Goodtempl-
arahúsinu, að tilhlutun stjórn-
arnefndar Þjóðræknisfélagsins*
og var aðgengur ókeypis. Flutti
síra Hjörtur J. Leó þar erindi
af mikilli mælsku. Kvað hann
það hafa verið áhugamál sitt í
heilan mannsaldur, að svo yrði
í garðinn búið hér vestra, að
engar góðar íslenzkar náms-
gáfur þyrftu hér forgörðum að
fara, sökum efnaskorts. Vildi
hann óska þess, að Þjóðræknis-
félagið gengist fyrir sjóðstofn-
un, unz saman væru komnir
um 30—50,000 dalir. Skyldi
vöxtunum af því fé varið til
styrktar efnilegum námsmönn-
um, er af íslenzku bergi væru
brotnir hér vestanhafs. Var
gerður hinn bezti rómur að er-
indi ræðumanns.
Á undan og eftir söng karla-
kór Goodtemplara, sem ný-
lega var stofnaður, undir stjórn
hr. Halldórs Þórólfssonar. Hafði
hann náð mjög góðum tökum á
flokknum. Var ánægja að
hlusta á sönginn, þó húsið sé,
því miður, ver sönghæft en flest
önnur samkomuhús. Gefur
þessi söngflokksvísir góðar von-
ir um framtíðina.
Framh.
-------x-------
RÆÐA
í Stúdentafélaginu
7. marz 1925
Flutt af
EINARI H. KVARAN.
LANDNÁM.
Forsetinn ykkar hefir sýnt mér þá
sæmd, aö mælast til þess, aö ég kæmi
til ykkar i kvöld og segöi við ykkur
fáein orö. FKin lét þaö í ljósi, aS
'hún kysi helzt, að eitthvað yrði það
áhrærandi þjóðernismál Vestur.ís.
lendinga. Eg hefi þegar minst ofur-
lítið á það mál á samkomu “Fróns”,
sem haldin var um þingtíma Þjóð-
ræknisfélagsins, og sú ræða hefir ver-
ið prentuð í “Heimskringlu”, svo að
ég ber nokkurn kviðboga fyrir þvi,
að ykkur þyki óskemtilegt, að ég sé
að tala um sama málið hér.
En að hinu leytinu gat ég ekki
stilt mig um að þiggja það boð, að
kotpa á fund til íslenzkra náms-
manna, sem eru að sýna móðurmáii
voru þá ræktarsemi, að koma saman
á reglubundnum fundum til þess,
roeðal annars, að láta uppi hugsanir
sínar á íslenzku. Því síður gat ég
stiit mig um það, sem mér er þaö
ljóst, að þjóðræknismálið alt á sér-
stakt erindi til hinna ungu menta-
manna. Eftir fáein ár eru þeir orðn-
ir leiðtogarnir og ráða að einhverju
töluverðu leyti stefnunni. íslenzka
þjóðræknismálið hér í álfu er svo
vaxið, að það þarf mentun og víð-
sýni til þess að búast megi við, að^
það nái tökum á mönnum. Og verði
ekki mentamennirnir til þess að hera
það fram og halda því uppi, þá er
það vitanlega dautt, áður 'en varir.
’Það er einhvern veginn svo um
mig, að þegar ég hugsa um landnám
Isiendinga í Vesturheimi, þá leiðist
hugurinn jafnframt að iandnámum
forfeðra vorra. Þið vitið auðvitað
öll, að Norðmenn bygðu ísland um
900 e. Kr., byrjuðu að reisa þar bú
874 og vpru að fiytjast þangað nokk-
uð fram á 10. öldina. Þ'egar við
hugsum um ferðalögin nú á gufu.
skipum og járnbrautum og í svefn.
vögnum og i bílum, þá hálfsundlar
okkur við að hugsa um áræðið og
ofurkappið og þrautseigjuna og
snildina, sem er bak við þessa flutn.
inga forfeðra okkar. Á tiltölulega
litlum bátum leggja þeir út á verald-
arhafið, með konur sínar, og börn
og vinnufólk og skepnur, og hafa
ekkert sér til leiðbeiningar annað en
himintunglin. Þeir flytja sig frtí
búgörðum, þar sem mikill auður er
saman kominn, úr menningarlandi,
þar sem að minsta kosti sumir þeirra
hefðu getað verið í hinum tignustu
virðingarstöðum, { land, þar sem
ekkert er til og lífsskilyrðin örðugri.
DODD’S nýrriapillur eru bezta
nýrnameöalið. Lækna og gigt,
bakverki, hjartabilun, þvag-
teppu, og önnur veikindi, sem
stafa frá nýrunum. — Dodd’a
Kidney Pills kosta 50c askjan,
eða 6 öskjur fyrir $2.50, og fást
hjá öllum lyfsögum, eða frá
The Dodds Medicine Co., Ltd.
Toronto, Ontario.
Þeir fara burt óraveg frá vin_
um sínum og frændum og öllu, seni
þeir höfðu sjálfsagt búist við í æsku,
að mundi varpa Ijóma á líf þeirra.
Fyrir1 hverju var að gangast?
Hvers vegna gerðu mennirnir þetta ?
Var það ekki einhver fásinna? Hvert
mál er eins og það er virt. Þeir
gcrSu þaS til þcss aS gcta hagoS lífi
sítiu eftir sínum eigin vilja, sínu eig-
in eSli. Auðvitað lögðu þeir mikið.
í sölurnar. En erindi þeirra til ís-
lands varð líka veglegt.
Þeir komu upp hjá sér stjórnar-
fyrirkomulagi, sem auðvitað var ekk*
gailalaust, fremur en stjórnarskipanir
annara þjóða hafa reynst, en dugðí
þeim þó vel um nærfelt þrjár aidir.
Með nbkkurn veginn jdæjnalausri
stillingu, umburðariyndi og vizku
sýndu þeir veröldinni, hvernig á att
haga sér, þegar siðaskifti iiggja s
loftinu. Ef vér berum saman gaura-
ganginn, manndrápin og ofsóknirnar,
sem urðu samfara kristnitökunni *
Noregi, við það hvernig ísiendingar
komust út úr þessu vandamáli, þá
sjáum vér, þó að vér sæjum það
ekki á neinu öðru, hvort forfeður
vorir hafa ekki átt gott erindi tii ís-
lands. Það eii þetta, sem einn af
ykkar mentamönnum Vestur.íslemL
inga, skáldum og hugsjónamönnum,
Dr. Sig. Júl. Jóhannesson, kveður
svo snjalt um í ný.útkomnum Ijóð-
um, þar sem hann segir meðal ann-
ars:
En hamingja landsins í loftinu sveif:
“þið lútið mér”, sagði hún og taum-
ana þreif:
“hér enginn á sannleikann allan.
Þið vitið að aldrei er vinningur neinr*
að vegast um trúna — því drottinm
er einn,
hvað helzt sem þið kjósið að kalla
’ann.”
Þeir komu ennfremur upp sæg af
glæsimennum að likamlegu og and_
legu atgervi, mönnum, sem ekki voru
aðeins prýði landsins heima fyrir,
heldur var sózt eftir þeim við hverja
konungshirð, sumpart vegna þess, að>
þeir voru svo vopnfræir menn, að
engir stóðu þeint á sporði, sumpartr
og ekki sjaldnar, fyrir það, að þeir
voru svo gáfaðir menn, svo miklir
fræðimenn og svo mikil skáld, að
það var sjálfum konunginrim hinn
mesti vegsauki að hafa þá við hlið
sér. Stundum eru þessir gáfumenrc
jafnframt konunglegir samningamenra
og stjórnmálamenn. Hjalti Skeggja-
son fer með Birni stallara hina miklu
glæfraferð fyrir ólaf konung H§r_
aldsson til þess að semja um frið við
Svíakonung, og Sighvatur skáld fer
ekki eingöngu annara háskaerinda
fyrir Ólaf, heldur verður það síðar
hans hlutskifti að gjörbreyta stjórn-
airstefnti Magnúíss konunjgs Ólafs-
sonar og allri afstöðu hans til þjóð-
arinnar. Það er í mínum augutn
eitt af hinum fögru æfintýrum ver_
aldarinnar, hvernig þessir bændasyn-
ir utan af Islandi fá notið sin og orð_
ið að stórmennum, þegar þeir koma
út í veröldina. Það er bersýnilegur
vottur þess, að þrátt fyrir fámennið
og fjarlægðirnar miLli manna á ts-
landi, hefir að baki þessum mönnurn
verið djúpsett og göfug menning.
Og enn er eitt mjög einkennilegt t
þessu sambandi. Þrátt fyrir það
mikla gengi, sem íslendingar höfðu t
útlöndum, eru þeir langoftast frið-
lattsir eftir þvl að komast úr ,út-
lendu clýri/nria og heim. Það Iper
ekki eingöngu dæmi um hið forn-
i
*