Heimskringla - 01.04.1925, Blaðsíða 2

2. BLAÐSTÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 1. APRIL 1925.
Framsókn íslenzkra
bænda á síðari árum
Fyrlrlentur fluttur af
ANDRÉSI J. STRAUMLAND
1 AVInnlpej?' 10. marz 1025.
NiMurl.
Framsóknarflokkurinn.
Sumum heíir þótt þaS miSur íar-
iS, aS samvinnumálin drógust inn í
stjórnmálin. En þaS var mjög eöli-
legt að svo færi þótt ekki væri nema,
sökum árása andstæSinga, er gerSi
þaS nauösynlegt fyrir samvinnu-
menn aö leita féiagsskap sínum
verndar löggjafarvaldsins. Annars
hafa, eins og ykkur er eflaust flest-
um kunnugt, elfur stjórnmálalífsins
heima á Islandi, breytt farvegi sín.
um. Þegar deilunum viö Dani lauk.
pólitískur friöur var kominn á milli
landanna og viö höföum fengiö full-
veldi okkar viSurkent, þá gat sam.
bandiö viö Dani ekki lengur skift
stjórnmálaflokkum í landinu. Stjórn.
málin hlutu þá aö fara aö snúast
meira um innanlandsmálefnin; og þá
er þaS, sem nýr stjórnmálaflokkur
myndast er nefnir sig “Framsóknar.
flokk’’, í honum eru bændur og sam.
vinnumenn, og er hann þvi raun.
inni bændaflokkur. Flokkurinn er
ekki gamall, en hann hefir vaxiö
fljótt og honum eykst stööugt fylgi
út um sveitir landsins. Hann hefir
nú náö 15 þingsætum og af þessum
15 þingmönnum eru 11 bændur og
eins og gefur aö skilja er aöaláhuga-
mál þessa bændaflokks efling land-
búnaöarins og sveitamenningarinnar.
Tvö blöS eru gefin út af flokknum:
“Tíminn” í Reykjavík og “Dagur”
á Akureyri. Er “Tíminn” tvímæla-
laust bezt skrifaöa og áhrifamesta
stjórnmálablaS, sem nú er gefiö út
heima, entía er ritstjj'tri ,þess, jsíra
Tryggvi Þórhallsson, þingmaSur
Strandamanna.'ötull maöur og fylg-
inn sér, vel mentaSur og eldheitur
bændavinur.
Ekki veröur minst á samvinnu.
stefnuna heima eöa Framsóknar-
flokkinn, án þess aö geta sérstaklega
eins manns er mikiö kemur þar viö
sögu. Sá maSur er Jónas Jónsson
frá Hriflu, 5. landkjörinn þingmaS-
úr og skólastjóri. ÞaS er hann, sem
er upphafsmaöur Framsóknarflokks.
ins og foringi hans frá fyrstu stundu
þótt ekki hafi hann setiö á þingi
nema síöan síöasta landkjör fór fram
sumariö 1922. Fyrir þær kosningar
létu samvinnumenn fara fram próf-
kjör um land alt til aö vita hverjir
af samvinnumönnum heföu mest fylgi
hjá þjóöinni. Jónas og Hallgrimur
Kristinsson fengu langflest atkvæöi.
Jónas varö svo efstur á lista sam_
vinnumanna og náöi kosningu. — ViS
kosningar gerist sá merkisatburöur í
þingsögu Islendinga, aö kona nær
þingkosningu, varö fyrir því hnossi
Ingibjörg Bjarnason, forstööukona
kvennaskólans í Reykjavík. — Jónas
frá Hriflu er nú sá stjórnmálamaö-
ur heima er mestur gnýr stendur um,
hann er þungamiöja flokks sins,
sverS hans og skjöldur, ásamt rit-
stjórum blaöanna. Aö honum er
flestum skeytunum beint frá herbúö-
um andstæSinga, enda er hann sjálf-
ur óvæginn og lætur skamt á milli
högga veröa. Hún á viö Jónas vís-
an sem kveöin var eftir Björn Jóns.
son ritstjóra látinn:
“Fjölmennur fleina í kliöi,
fanst oss hann einn þó á sviöi,
af þessu af andstöSuliSi
einn var hann haföur aö miSi”.
Sem skólastjóri fjamvinnuskólans
hafir hann getiö sér ágætisorö, enda
er stjórn hans öll þar hin mesta fyr.
irmynd og samkomulag sérlega gott
milli nemenda og kennara. Eftir því
sem ég þekki til er hann vinsælasti
skólastjóri landsins, þó verSur maöur
ef til vill aö taka undan sira Magnús
Helgason kennara^kólastjóra.
Tvœr sveitir.
Eg sagöi í byrjun fyrirlesturs míns,
aS samvinnustefnan væri ofin þétt
saman viö framsókn íslenzkra bænda.
Þetta sézt bezt ef feröast er um sveit-
ir Islands. Samvinnusveitirnap þekkj-
ast mjög glögglega frá hinum þar sem
bændurnir ennþá gefa kaupmannin.
um svo aS segja fult vald yfir öllum
fjármálum sínum, þar serr^ verzlunar.
búö kaupmannsins er bankinn og
hann sjálfur forsjónin. Eg þekki
þennan mismun vel úr átthögum
mínum heima. Eg hefi sérstaklega í
huga tvær sveitir sýslunnar. ASra
hyggja eingöngu samvinnumenn, í
hinni hefur ekkert veriö unniö aö
samvinnumálum. Þessar tvær sveitir
eru eins og tvær ólíkir heimar. í
samvinnusveitinni eru húsakynni hin
sr.otrustu, túnin islétt vel ræktuö og
girt. Þar er samkomuhús sem unga
fólkiö kemur saman sér tii gagns og
skemtunar, leikur sjónleiki, heldur
fyrirlestra o. s. frv. Og þaS sem mest
er-um vert, í þessari sveit hvílir ein.
hver menningar og framsóknarblær
yfir bændunum. Þeir fylgjast vel meö
í öllum landsmálum og íslenzkum, bók
talin aumasta sveit sýslunnar, enda
mentum. ÁSur á árum var sveit þessi
eru flestar jaröir þar fremur litlar,
en samvinnan ásamt ötulum bænda-
foringja hafa nú unniö þar þaö þrek-
virki, aS gera hana aö mestu menn.
ingarsveit sýslunnar.
1 hinni sveitinni er ég gat um,
er alt ööruvísi umhorfs; jaröir eru
þar aö vísu margar góöar og á
stimum er vel búiö, en hitt er þó
tíöara aS sjá ógirt tún og illa rækt-
uö, engar jarSarbætur og léleg húsa-
kynni — og þaS á dágóöum jörö-
um, — fólkiö er fátækt og lætur
stundum ærnar sínar á vorin upp í
skuldir til kaupmannsins. Manni dett
ur ósjálfrátt í hug orö Þ. E.:
“Þeir reyndu ekki aS kvika eöa
ranka viö sér
þótt reitt væri af þeim eins og sauö-
, ' um”.
Um félagslíf er þar tæplega aö
tala. — Eg ætla nú aö biöja menn
aö skilja ekki orö mín ,svo, aö víSa
sé ástandiö svona r sveitum Islands.
Nei, sem betur fer held ég, aö svona
ástand sé óvíöa. En þessar tvær
sveitir hafa altaf veriS mér sönnun
þess, aö þar sem samvinnustefnan
hefir fest dýpstar rætur, þar er al-
þýöumenningin mest, en þar sem
kaupmannavaldiS er öflugast, þar er
hún minst, eins og aS vonum lætur;
kaupmannavaldiö héfir aldrei og mun
aldrei veröa Islandi nein heillaþúfa.
Og þaö eru fleiri en þessar sveitir er
sanna þetta mál mitt. Alstaöar hvar
á landinu sem er, hefir þetta kom.
iö í Ijós. Þaö er t. d. sérlega eftir-
tektarvert, aö þaö eru Þingeyingar
sem gerast brautryðjendur samvinnu-
átefnunnar á íslarjdi. En- alþýöu-
mentun Þingeyinga hefir lengi veriS
viöbrugöiö. Ekkert héraö landsins
getur mælt sig við Þingeyjarsýslu,
hvaS þaS snertir. Hún hefir átt
og á enn marga bændur er unniö
hafa sér þjóöarfrægö sem IjóSskáld
og rithöfundar. Þar eru bændur, sem
svo eru vel sjálfmentaðir að þeir geta
lesið mörg tungumál og hafa því að.
gang aS bókmentaauSi stórþjóðanna,
eftir þvi sem efni þeirra leyfa. Loks-
ins má geta þess aö 2 íslenzkir bænd-
ur hafa orðiö ráðherrar og báSir
voru þeir úr Þingeyjarsýslunni, og
einmitt þessir 2 menn, Sigurður Jóns.
son frá Ystafelli og Pétur Jónsson
frá Gautlöndum, eru báöir í hóp
þeirra manna er mest gagn hafa unn.
ið isamvinnustefnunni heima. Sigurð-
ur með fyrirlestrastarfsemi sinni og
ritstjórn tímarits S. I. S. og Pétur
tneð löngu og góðu starfi sem for.
maSur “Sambandsins”.
Samvinnan brœðralag.
Aðalkostur samvinnustefnunnar er
þó ekki fyrst og fremst það, að hún
hefir aukið efnalegt sjálfstæði bænda
og ýtt undir alþýðumenningu. AS
minni skoöun liggur aðalkostur henn.
ar í því, að hún hefur flutt með sér
meira brœðralag inn í þjóðlífiS. Hún
er andstæöa samkcpnisstefn., þess-
ari “baráttu gegn öllurrt”, — eins og
einhver orðheppinn rithöfundur hef.
ir sagt, — sem frekar er sæmandi
villimönnum en síbuðum þjóðum.
Samkepninni er haldið fram af mörg.
um sem einhverri höfuödygð, hún á
aö vera fjöregg þjóöanna. Af henn.
ar völdum eiga flestar eöa jafnvel
allar framfarir aS vera sprottnar og
henni verði því að halda við ef deyfð
og framtaksleysi, sérhiífni og leti eigi
ekki að heltaka þjóðirnar. Hve dá-
samlegt fjöregg hún er þjóðunum
skilst''ef til vill bezt er maður
hugsar um siöustu styrjöld, heims.
styrjöldina miklu. AS allar framfar-
ir séu af henni sprottnar, er hinn
mesti misskilningur. AuðvitaS kom.
ast engin stórvirki í framkvæmd nema
fyrir samvinnu, samstarf fjöldans í
einhverri mynd. Og samvinnumenn
halda því hiklaust fram að hamingja
þjóðanna sé undir því komin, að
menn læri að starfa saman í bróð-
erni, læri að starfa fyrir heill heild-
arinnar í ,staö þess að böSlast í gegn
um lífiS með olbogaskotum hinnar
eyðandi .samkepni og troðandi undir
fótunum þá, sem minnimáttar eru.
Það ber talsvert á þessum tveim ó-
líku stefnum í heiminum á mörgum
sviðum — því miður þó miklu meira
þaS vinnur sér inn á 1—2 mánuöum
og ég hefi vitað til þess, að skóla.
piltar hafi á 1 viku unniö sér inn í
síldarvinnu nóga peninga til aö kosta
sig allan veturinn í Reykjavík. En
til þess þurfa þeir auðvitaö aö vera
útgeröarmenn. Það er því kitlandi
fyrir unga fólkið að freista gæfunnar
í síldinni, og geta svo, ef til vill, leik-
ið sér mest allan hinn tíma ársins.
Bændurnir standast illa isamkepnina
á samkeppninni, — og þaö eru þær, j viS síldina, ungu stúlkumar kaata
isem dr. Helgi Péturs hefir nefnt hel- hrífunni og flýja töðuilminn. — Síld-
stefnu og lifsstefnu. Vegur sam. jn á SiglufirSi er litfögur og ginn.
kepnisstefnunnar, helstefnunnar, ligg- 1 andi.
um brunahraun hatursins og fúamýr.
ar undirferlinnar. Hann stefnir aS
Svörtuloftum andlegrar hnignumir.
Vegur samvinnustefnunnar, lífsstefn.
an liggur um sóllönd samúðar og
bróðufkærleika og stefnir aS hæöum
Samræmis og friöar.
ÞaS er ótrúlegt, en satt samt, að
heima á Islandi hefir einmitt ákvæðið
í lögum samvinnufél. um samábyrgö-
ina, samhjálpina, orðiS orsök til mestu
árásanna, þaö hefir veriS leikið á
hina lakari strengi í .sálarlífi mann.
anna, strengi eigingirninnar, sú hugs.
un hefir verið vakin, er kom í ljós
hjá Kain foröum, þessi hugsun: “Á
ég aö gæta bróður míns”. Og fyrir
áhrif þeirra manna er halda vilja við
baráttu allra gegn öllum, hafa svo
margir komist að þeirri niðurstöðu,
að þeim bæri engin skylda til þess.
— En ég vil nú yfirgefa þessar hug-
leiðingar um samvinnu og samkeppni,
og snúa mér aS ástandinu í sveitun.
Varnarráð.
Mörgum beztu mönnum þjóðar.
innar hefir ávait verið það ljóst í
hvert óefni stefnir ef þessi straumur
úr sveitunum heldur áfram., Þeir
telja aö sveitalífið muni ávalt hollara
andlegúm þroska þjóöarinnar. Þeim
finst þaS lítil gleðitilhugsun ef heii-
ar sveitir leggjast í auðn og Island
verður lítiö annað en veiöistöð. Einn
^f okkar gáfuöustu ungu mönnum
heima, hefir líkt sveitalífinu við lif-
andi tré í iskógi, en kaupstaðalífinu
við símastaur er högginn var úr skóg-
inum og stendur svo í jaröveginum
grár og liflaus, þar til hann fúnar og
fellur. Þá verður aS sækja nýtt tré
úr skóginum þ. e. sveitinni. Þannig
endurnæri isveitirnar kaupstaðina meS
lífsstraumi, krafti og menningu. En
hætt er við, að ekki verSi lengi aö
fagna þvi, ef engir verða eftir í sveit
um heima, svona yfir höfuð að tala, unum- Beztu °S meStu menn okkar
íslendinga hafa ávalt komiS úr sveit-
inni og svo er enn þann dag í da'g.
En hvert er þá ráðiS til aö halda
fólkinu í sveitunum? Flestir munu
telja að alþýðuskólar í sveitum komi
þar aö beztum notum; skólar, • sem
reisir eru á þjóðlegum grundvelli og
að því leyti sem ég þekki til.
Fólksstraumurinn úr svcitunum.
Þótt samvinnustefnan hafi komið
á stórum umbótum hjá islenzkum
bændum, þá er ekki svo að skilja, að
alt hafi Ieikið í lyndi fyrir þeim; þeir
hafa átt við ýmsa örðugleika að
stríöa, en það sem unnið hefir sveit.
urium einna mest ógagn, er fólks-
straumurinn til kaupstaðanna, sem
veriö hefir svo mikill nú á síðari ár.
um, að margir bændur geta nú tæp.
lega unnið að jörðum sínum sökum
vinnufólkseklu og sumstaöar standa
jarðirnar auðar og biða eftir fólkinu.
f>að er auðvitaö fyrst og fremst
Reykjavík, sem hefir dregiö að sér
hugi manna. Unga fólkið flykkist
þangaö til aS “menta” sig, segir það;
en sumir vilja halda því fram að
kvöldgöngur, kaffihús og kvikmynd.
ir séu oft aðal.skólarnir jer það
sækir, — auövitaö er það ekki alt.
af svo. Reykjavík er einskonar álf-
heimar jsJenzka tæskulýð|sirís, Pjóm-
ann af dýrö hennar leggur út til
sveitanna og lokkar og seiðir og
bendir — og blindar. FólkiS tekur
saman pjönkur sínar og flykkist til
höfuðstaðarins úr sveitabaslinu, en
svo kemur það ekki ósjaldan fyrir, að
það vaknar upp við vondan draum í
allri dýrðinni og skilur hvert glappa-
skot það gerði, er það skifti á ís.
lenzka sveitabænum fyrir kjallaraí-
búð, þegar það skifti á .sveitavinn.
unni fyrir stritið á grárri og gróð.
urlausri mölinni og flutti börnin sín
úr faðmi islenzkrar náttúru á rykug-
ar göturnar í Reykjavík.
En svo er líka skylt að geta þesis,
að til Reykjavíkur getur æskulýður-
inn íslenzki sótt margt gott og fagurt.
Þar er samankomið margt það merk-
asta og bezta sem þjóðin á, þar eru
samankomnir flestir mestu andans
menn þjóðarinnar sem að láta oft ljós
sitt skina yfir borgarbúa, og þar geta
menn valiö um margskonar félags.
skap. Tæplega er nokkur maður svo
útúrboringslegur. að hann finni þar
ekki einhvern félagsskap, er samþýð.
ist 4onum. Og ef uaga fólkið er
istreymir úr sveitinni til Reykjavíkur
gerði það í því augnamiöi aS ausa
þar úr þeim andans lindum er þar má
finna beztar, og hyrfi svo| aftur heim
í sveitina sina með árangurinn af för.
inni, þá væri betur farið.
AnnaS er það einnig, sem hefir
reyilst að hafa mjög mikið aödráttar-
afl fyrir unga fólkið heima, þaS er
síldin. Eins og þið eflaust mörg vit-
ið fer síldveiðin á íslandi fram á
sumrin 2—3 mánuöi. Síldin er góð
verzlunarvara, og þegar vel veiðist
rífur fólkið upp mikla peninga á
stuttum tima. En svo kemur hitt líka
fyrir stundum, að aflinn bregst og
fólkið kemur heim með tvær hendut
tómar, eðá jafnvel skuldir. Síldar.
veiðin er því einskonar fjárhættuspil.
Ef að vel gengur getur einhleypt
fólk næstunvlifað alt árið á því sem
leitist m. a. við að vekja ást ungl.
inganna á sveitalífinu, auðlegS þess
og fegurö. Formælendum alþýðu-
skólahreyfingarinnar er það ljóst aö
framtíðarheill tslands er komin undir
blómgttn mentanna, og það hafa líka
allir h'ugsjónamenn þjóðar{nnnr á-
valt séð. Þegar t. d. Hjannes Háf-
stein kveður aldamótakvæði sitt, sér
hann ekki í anda stórar borgir og síld-
artunnur:
“Sé ég í anda sárin foldar gróa,
sveitirnar fyllast, akrar hylja móa,
brauö veitir sonum móðurmoldin
írjóa,
•menningin vex í lundi nýrra skóga”.
Það hafa að vísu veriö nokkrir al.
þýöuskólar til sveita, en flestir i frem
ur smáum stíl. Nú hafa Austfirðing.
ar eignast ágætan alþýðuskóla á
Eiðunt. Skólastjóri er þar' síra Ás.
mundur GuSmundsson, sá er um einn
tima var prestur hér vestra; nýtur
maöur og þjóðrækinn. Þingeyingar
eru nú aS koma upp skóla hjá sér, og
Sunnlendingar vtnna af kappi að
sinu skólamáli. Verður þess eflaust
ekki langt aS bíða, að einhversstað-
ar á Suðurlandsundirlendinu ri,si upp
stór og myndarlegur alþýSuskóli. Á
Vesturlandi hafa um hríð verið tveir
litlir alþýðuskólar, annar á Núpi í
Dýrafirði, hinn í Hjarðarholti í Döl.
um. Nú eru Vestfiröingar einnig að
hugsa sér til hreyfings og teknir að
vinna að undirbúningi stærri og full-
komnari alþýðuskóla.
Húsabyggingar.
Nú skulum við litast dálitið betur
um hjá bændum og byrja á húsa'-
skipunum. Þau eru nú óðum að
taka breytinjguim, bæöi mannahíbýli
og búperuiriigshús. Sumstaðar hafa
bændur látiS umbætur á ’fénaðarhú?-
um sitja í fyrirrúmi fvrir manna-
híbýlunum. KomiS hefi ég þar sem
sjá mátti fyrirmyndar fjárhús og há-
reistar hlööur, en lítinn bæ og leiö-
inlegan. Þetta hefir mér ekki þótt
sem viðkunnanlegast, en þaö sýnir þó
að minsta kosti það, að íslenzkir
bændur hugsa um aö vel fari um
skepnur sínar, enda hafa orðiö mikl-
ar framfarir á meðferð búpenings á
síðustu áratugum. Áður þótti það
ekki tiltökumál þótt nokkrar rollur
horféllu á hörðum voruna, en nú er
haft stjangt eftirlit með því aS
bændur setýi ekki ofmargar skepnur á
hey sín og fóðri þær vel. Dýravernd.
unarfélag Islands hefir unnið dyggi-
lega að bættri meðferð á skepnum og
hefir það komiS mörgum umbótum í
framkvæmd, t. d. er nú löglega fyrir-
boöiö aö! lífláta fé meö hinum ó-
geöslega hálsskurði, er lengi tíökaöist
GIN PILLS — og heilbrigð nýru.
Bakverkir, höfuðverkir, þvagláts
verkir og svefnleysi, eru imerki um
nýrnasjúkdóma. Takið Gin Pills,
50 cents í öllum lyfjabúðum log
lyfsöluverzlunum.
National Drug & Chemical Company
of Canada, Llmited.
Toronto — — — Canada.
No, 79.
heima, nú er allur búpeningur Hflát.
inn ineö skoti eöa rothöggi. — En
svo ég viki aftur að húskynnunum, þá
eru nú torfbæirnir að þoka fyrir
timbur og steinhúsum. Þetta munu
flestir telja til framfara og þó er sá
galli á að þessar nútiðar byggingar
bænda hafa ekki fengið ennþá neitt
fast form og ekki finst mér að timb-
urhússkrokkarnir séu í eins miklu sam
ræmi við íslenzka náttúru, og gömlu
og góðu sveitabæirnir rneð grænum
þökum og mörgum þiljum er snúa
fram á hlaöið og eins og breiða
faðminn á móti gestinum er hann ber
aö garði. En ókosturinn við torf-
bæina er sá, aS þeir fúna niöur með
hverri kynslóð. Svo aö segja hver
kynslóö sem lifað hefir á íslandi hef-
ir þurft að byggja upp alt landið
og til þess hefur þjóðin eytt miklum
tíma og miklu fé. Semjilega verður
Hteinninn framtíSárbyggingarefni
landsmanna. Guðmundur Hannesson
*ptófessor hefur ritað talsvert um
þa'S, hvernig hann vill láta byggja ís.
lenzka sveitabæi i framtiðinni, og tel
ég Iítinn vafa á, að landsmenn noti
sér aö einhverju leyti uppástungur
hans og ráðleggingaj-, er viröast hin.
ar beztu. Sumir bændur hafa nú
raflýst bæi sina og notað til þess
vatnsorku og á einstaða stað hefir
hverahitinn verið notaður til upp.
hitunar. Yms heimilisprýði er nú
komin inn á íslenzku .sveitabæina,
sem ekki þektist þar áður, t. d. eru nú
stofuorgel víða komin og málverk
eftir íslenzka málara.
Jarðrakt.
Túna og engjarækt vex hröðum
skrefum og styðja búnaöarfélög —
sem eru í flestum sveitum Islands' —
jaröræktina eftir megni með Búnað-
arfélag Islands í broddi fylkingar.
Hafa þau komið á ýmsum góðumi um
bótum í búnaði. Á SuSurlandsundir.
ler.dinu er nú unniö aö stórfeldum
jarðabótum þar sem Flóaáveitan er,
Telja sumir aö allir Islendingar
heima geti lifaS af landbúnaöi á SuS.
urlandsundirlendinu einu saman þeg-
ar búið er aSI gera þar þær jarörækt-
unarumbætur, sem hægt er. Ekki
veit ég á hve miklum rökum þetta er
bygt, en hitt þykist ég viss um, að
blómlegar sveitir verði á Suðurlands.
undirlendinu, þegar hinar miklu jarð
ræktarumbætur eru komnar í fram.
kvæmd og járnbraut er fengin það-
an til Reykjavíkur. Stórvirkasta jarö.
Tæktartækiö Isem Islendinigar Ihafa
aflað sér, er jarðbrjóturinn eða
þúfnabaninn. Það er Búnaöarfélag
Islands, sem hefir fengið þessar vél-
ar og hafa þær reynst þarflegt þing
— og þúfum og óræktarmóum hinn
skæðasti óvinur. Eg held aS ennþá
séu ekki nema 2 þúfnabanar heima,
en án efa fjölgar þeim þegar tímar
liöa.
Garðrækt fer í vöxt en þó er hún
langt frá því aö vera komin í sæmi.
legt horf. Islendingum væri hægöar.
Ieiku,r aö rækta kartöflur er nægöi
allri þjóöinni, en í stað þess flytja
þeir inn kartöflur fyrir hátt. 4 400,-
000.
ti: aS skemta sér við leiki og íþróttir,
ræðuhöld, fyrirlestra, söng og dans.
“Vormenn Islands” láta sér það ekki
fyrir brjósti brenna aö ganga lang-
an, vieg á samloomu sta<finn, skenuta
sér þar alla nóttina, ganga síðan heim
að morgni til verka sinna eins og
þeir hefðu sofið vært inn í rúmi alla
rfóttina. Og þótt gömlu mennirnir I
hristi höfuöið og segi: “Heimur I
versnandi fér”, þá sýnir þetta þó táp
og lífsfjör, og sannleikurinn er sá,
að angmennafélögin, hafa átt drjúgan
þátt í því aö sporna viö straumnum
úr sveitunum. Því gleyma eldri ?
mennirnir jtíðum, eöa >athuga ekki.
Mörg af ungmennafélaginu gefa út
skrifuö blöS til gagns og skemtunar
Eru mörg þessara blaða vel skrif-
uð og standa sízt að baki sumra hinna
pólitísku blaða er út koma hjá þjóð-
inni. ’ I \
Goodtemplarafélög hafa aldrei fest
neinar verulegar rætur út til sveit-
anna. Þeirra hefir ekki veriö þar
þörf. Drykkjuskapur hvarf af sjálfu
sér úr sveitinni meS vaxandi menn-
ingu og svo hafa ungmennafélögin
flest vínbindindisheit í lögum sínum.
Síðan vínbannið komst á er það sjald- I
gæfur atburöur að sjá drukkinn mann
heima í sveitúm. Því miöur er ekkí
hægt aö segja þetta sama um kaup-
staðina, þar ber víða talsvert á
þrjósku og virðingarleysi gagnvart
bannlögunum og ekki hefur hann tek-
ið nærri sér að brjóta lögin, hagyrö-
ingurinn, er kvað nýlega þessa vísu
við kunningja sinn, er hann var á
Ieiðinni út í “Goðafoss”:
“Lífsins njóta nú skal reynt,
nautnir fljóta í “Goða”,
reglur brjóta ljóst og leynt
og lögin fótum trqöa”.
Óbrotið líf.
Annars eru lifnaöarhættir og heim-
ilisvenjur til sveita á Islandi svipað-
ar og verið hefur og eldra fólk hér,
sem aö heiman hefur flutt, kannast
við. Auövitað breytist þetta Hka
smátt og smátt með nýjum tímum og
nýjum mönnum, en þeirra breytinga
verður maður minna var. íslenzkt
bændafólk lifir flest óbrotnu og í-
burðarlausu Hfi.
“Þótt vellyst í skipsförmum völsk-
unum meöur,
vafri aS landi, ég skaða ei tel,
kvað B. Thorarensen forðum og vel-
lystin hefir enn ekki vogað sér “út-
fyrir kaupstaði íslenzkt í veSur”, og
gerir það vonandi aldrei, því þá er
hnignunin vís. Islenzkir bændur
neyta enn brauös síns í sveita síns
andlitis og verða að hafa vakandi
auga á aö skuldir verði þeim ekkí
cfurefli, því bankarnir gefa bænd-
um ekki eftir skuldir sinar. Þau
hlunnindi fá aÖeins stórbraskararnir.
Á þjóðarbúinu íslenzka lifa margir,
altof margir ómagar, fyrir þeim
verða framleiðendur landsins — bæði
bændur og framleiöendur viö sjávar-
síöuna — aö vinna. Þegar ég tala
um ómaga, þá á ég ekki viö embætt-
ismennina. Þeir kosta aö vísu landið
mikiS, og eru ef til vill óþarflega
margir en i siðuðu þjóöfélagi eru þó
altaf einhverjir opinberir starfsmenn
nauðsynlegir. ÞaS er verzlunarmanna
stéttin, sem ég á viö. Hún er orSin
argasta landplága heima. I hverri
einustu kaupstaðaholu er ekki hægt að
þverfóta fyrir verzlunum. Svo að
segja hver strákur er ekki nennir að
svitna við ærlega vinnu, setur upp
verzlun; kaupir vörur af stórsölun-
um, leggur á hana nokkrar prósentur
og selur svo fólkinu. Þannig getur
ótrúlegur fjöldi óþarfra milliliða lif-
að eins og snýkjudýr á þjóðfélagslík.
amanum. Auövitað kemur þetta alt
niður á framleiðendunum. Þeir borga
brúsann. Því færri sem framleiöa, því
erfiöari veröur þjóðarbúskapurinn. Á
stríðsárunum var velmegun hjá þjóS-
inni og þá spruttu líka milliliðirnir
upp eins og gorkúlur á myrkjuhaug.
Þá þoldi hið breiða bak framleiðend-
anna talsveröa byrði, Á IsafirÖi
voru þá t. d. orðnar um 60 verzlanir
en íbúatala mun vera þar eitthvað um
2,000.
"Vormenn íslands”.
Ungmennafélögin eru sá félagsskap
ur er mest og bezt heldur á ISfti and
legu fjöri og sameiningaranda út um
sveitir og eins og gefur aö skilja,
starfa þau mest á vetrum. Ung-
mennafélögin hafa víöa reist sam-
komuhús i sveitunum og þangaö safn
ast svo fólkiö, einkum unga fólkið
Satt aö segja getur mann stórfurS-
aö á góilyndi íslenzkra bænda. Þeir
eru nú orðnir svo liösterkir á þingi,
aö þeim ætti aÖ vera í lófa lagið aö
sporna eitthvað viö þessum ófögnuöi
meö 'lögúm. Þaö er mikiö fé sem
hverfur í þessa hít og væri þaö bet-
ur komið hjá skáldum og listamönn-
um, sem margir lifa heima sultarlífi
og Alþingi er aö píra t nokkrum