Heimskringla - 24.06.1925, Blaðsíða 5

WINNIPEG 24. JÚNÍ, 1925
HEIMSKRIN G-L A
6. BLAÐSlÐA
ÞJER SEM NOTIÐ
TIMBUR
K A U P I Ð A F
Ths Empire Sash and Door
COMPANY LIMITED
Birgðir: Henry Ave. East. Phone A 6356
Skrifstofa: 5. Gólfi, Bank of Hamilton
VERÐ GÆÐI ÁNÆGJA.
ur tilverusvið. Eg trúi því, að
fjöldinn allur af öðrum mönn-
um hafi fengið þá reynslu og
bort af þessari þekkingu, og þá
verður það ekki erfitt að ímynda
sér, að hann hafi ekki farið var-
hluta af henni, þegar bæði er
svo frá skýrt, að svo hafi raun-
verulega verið, og þegar auk
þess er augljóst, að hann hefir
trúað því, og þegar við þar að
auki stöndum'andspænis þeirfi
andlegu verunni, sem sífeldlega
fleiri og fleiri verða að kannast
við, að birt hafi mesta djúp-
hygli og innsýni og dómgreind
á mannlegum málum, allra
þeirra, er á» jörðinni hafa dval-
ist, svo vér höfum sögur af.
Mig hefði eitt sinn langað til að
gera tilraun til þess að draga
það saman í ræðu, sem n. tm.
gefur okkur í skyn um sálræna
reynslu Jesú í þessa átt. Þess er
enginn kostur nú, eg verð í
þetta sinn að láta mér nægja að
fullyrða, að vitneskjan, sem n.
tm. gefur, er ekki lítil, og að
menn eru sífeldlega að gefa
henni meiri og meiri gaum. Og
hinu verð eg líka að halda fram,
að við höfum fulla ástæðu til
þess að líta á söguna um Laz-
arus og ríka manninn sem liö
í þessum skoðunum, sem Jesú
hefir bygt á reynslu sinni og
þekkingu á þessum efnum.
En við skulum athuga sög-
una á ný. Ef einhver yðar er
mér sammála um að líta á sög-
una þessum augum — sem vit-
neskju um skoðanir Jesú á
sumum hliðum næstu tilveru,
og að hann hafi dálítið vitað um
hvað hann var að tala — þá
verðum vér að reyna að gera
oss ljóst, hvernig vér eigum að
nálgast söguna, til þess að fá
einhvern skilning 3 henni. Vér
megum fyrst og fremst ekki
missa sjónar á því eitt augna-
blik, að hún er dæmisaga. 1
sögunni eru með öðrum orðum
fyrst og fremst drættir og ein-
henni, sem ekki eru annað en
líkingamál. Við sjáum til dæm-
is, að ástandi Lazarusar er að-
eins líkt við eitt, það er engin
lýsing á því, hvernig um hann (
fari, hvað hann geri, hverskon-
ar lífi hann lifi, önnur en þessi,,
að hann sé í “faðmi Abrahams”.
Enginn getur vilst á því, að það
er líkingamál. Abraham er hinn
mikli forfaðir þjóðarinnar, hann
er ímynd þess, sem þjóðin telur
merkast í sinni sögu; hann er
hinn mildi, göfugi, líknsami
andi, sem mönnum þótti meira
um vert en ef til vill nokkurn
annan í sögu þjóðarinnar.
“Paðmur Abrahams” í , þessu
sambandi sögunnar merkir þá
augljóslega það, að Lazarus sé
kominn í þau heimkynni, þar
sem honum sé borgið í faðmi
þeirra, sem telji hann sinn son,
þeirra, sem telji sér skylt að
veita honum föðurlega hjálp,
og þeim máttarvöldum er líkt
við það, sem er hámark hinna
föðurlegu einkenna úr allri
hinni löngu sögu þjóðarinnar.
Og það er eftirtektarvert, að
það er ekki faðmur Gabríels
höfuðengils eða Mikaels, eða
neins þess, sem skáldlegt ímynd-
unarafl almennings hafði skip-
að í heimkynni himnanna, held-
hr er hann með Abraham —
hinum mannlega, vinsamlega
forföður og brautryðjanda þess,
sem merkast var í fari þjóðar-
innar. Ef til vill er þetta atriði
líka íhugunarefni, þó maður
mega vitaskuld ávalt vara sig á
að “pressa” líkarnar of mikið,
ef svo má að orði komast. En
hvað sem því líður, þá held eg
að menn hafi æfinlega verið
sammála um að telja þessi orð,
“faðmur Abrahams”, sem lík-
ingarmál. En það er því und-
arlegra, að þeir hafa tekið frá-
söguna um ríka manninn mjög
bókstaflega og ógáfulega að
jafnaði. Eldurinn, þorstinn,
vatnsdropinn, hefir alt verið
tekið undarlega bókstaflega.
Og í því sambandi vil eg benda
á enn annaíi. Mönnum hefir
hætt við að lesa inn í söguna
atriði, sem alls ekki í henni
standa. Og þar ætla eg að leyfa
mér að fara ofurlítinn útúrdúr
til skýringar.
Alt frá* þeim tíma, er menn-
i™ir urðu menn, hafa þeir ver-1 7ögun‘a"s”Von° H<m hefir
ið að brjotast við að gera ser ð hu sanir f mínum hugn>
grein fyrir, hvermg þvi lífi væn gf tj] ^ f ðar gem einhver
háttað, er við tæk, eftir þetta. | tjlraun . að yera ð m þess
Eins og næm ma geta, þa hafa » . .... .
þær hugmyndir venð a koflum
ærið heilaspunakendar. En
gerlega gengið framhjá í þessu
yfirjiti mínu í dag. Atriðin eru
þessi: Eg hefi ekkert minst á
svar Ábrahams, þegar hann
syarar bón ríka mannsins með
þessu: “Minstu þess, að þú
hiauzt þín gæði meðan þú iifð-
ir, og Lazarus á sama hátt sitt
böl, en nú er hann héf huggað •
ur, en þú kvelst”. Annað atriði
er fullvrðing Abrahams um. '.ð
ekkert gagni að senda Lazarus
til jarðarinnar til þess að vara
hina fimm bræður ríka manns-
ins við líferni sínu, því ef þeir
ekiii hlýði Móse og spámönnun-
ura, þá muni þeir ekki heldur
láta sannfærast, þótt einljver
rísi upp frá dauðum. Og í
þriðja lagi hefi eg ekki gert
neina tilraun til þess.að skýra
það, hvernig á því standi, að
mismunandi líf mannanna. hér
hlióti að hafa þeSsar mismun-
andi afleiðingar annars heims.
Alt er þetta viðfangsefni, sem
ekki er eingöngu hugnæmt að
glíma við, heldur töluvert mik-
ilsvert, hvernig maður leysir úr.
Og eg finn, að eg get ekki skilið
það er eftirtektarvert, að þær
hugmyndir hafa t. d. á þessu
skeiði, sem kristin trú hefir ver-
ið uppi í heiminum, þrengst
töluvert að viti, að minsta kosti
núna s#5ustu aldirnar. Við höf-
um bækur frá fyrstu öldum
kristninnar, t. d. frá kirkjufeðr-
imum, s’em svo eru nefndir, þar
sem kemur fram hugmyndin, í
nokkuð mismunandi búningi,
um að heimarnir eða sviðin,
sem við taki, séu mörg og
mismunandi. Þeir klæddu þess-
ar hugsanir sínar í búning, sem
gerir nútímamanninum erfitt
fyrir að hagnýta sér þær. En eg
vil aðeins draga athygli manna
að því, að þegar stundir líða, þá
þrengjast þessar hugmyndir
svo, að í kaþólskum sið hinna
síðari alda hefir því verið slegið
föstu, að sviðin væru ekki nema
þrjú: himnaríki, hreinsunareld-
ur og kvalastaðurinn, og mót-
mælendur hafa! gengið enn
lengra og gert þá aðeins tvo.
Hin viturlega hugmýbd um
hreinsunareldinn hefir verið
þurkuð út. Mönnunum öllum,
með öllum þeirra margbreyti-
leik, með öllum þeirra ófull-
komleika og margvíslegu fræ-
kornum til góðs í ófullkomleik-
anum, hefir öllum verið ætlaður
staður í alsælu eða al-þjáningum j faðmur öllu mannkyni.
Og þessar hráu og vitsnauðu
hugmyndir hafa verið rökstudd
ar með sögunni um ríka mann-
inn og Lazarus. Vitaskuld er
ekki í þeirri s\)gu ein einasta
bending í þessa átt. Menn hafa
lesið inn í söguna það, sem alls
ekki er í henni til, og þeir hafa
enn frekar þózt lesa það, se*i
var enn geigvænlegra: að þetta
sé eilíft ástand. Það sem haldið
er fram í sögunni, er það, að
menn skilji svo ólíkt við þenna
heim, að sumir geti tekið þar
bólfestu, komist í það ástand,
sem líkja mætti við faðm Abra-
hams, og slíkt ástand, sem líkja
mætti við ákafa líkamlega
þjáningu.
Ef dæmisagan er ljós í huga
yðar, þá býst eg við að sum yð-
ar hafi tekið eftir, að það eru
þrjú stór atriði, sem eg hefi al-
kirknanna.
Hvernig sem tekst með þá
greiðslu, þá ætla eg að reyna
að vekja málls á þeim efnum
næsta sunnudag.
Eins og þér sjáið, þá er mað-
ur naumast tekinn að virða fyr-
ir sér þessa stórfurðulegu
dæmisögu, fyr en maður e»
kominn inn að sjálfri þunga-
miðju hinnar kristnu lífsskoð-
unar. Þungamiðjan er þessi:
maðurinn ber ábyrgð á lífi sínu.
Óhöndugsamleg meðferð á því
er ekki eingöngu óhapp, heldur
ógæfa, farsældartjón í miklu
stærra mæli en við erum fær
um að sjá út yfir. Jesús hefir
opnað augu vor — eða sýnt oss
möguleikana til þess að varpa
sjón vorri inn á hin huldu lönd
orsaka og afleiðinga, orsaka,
sem eiga upptök sín í hinu dag-
lega lífi voru, en sendi afleið-
ingar sínar inn á svið eilífðar-
ir.nar. Dæmisagan um Lazarus
og ríka manninn er ein af vit-
unum á leið kristninnar. Allir
vita, að sú leið er varidfarin, en
sé nógu fast stýrt eftir bending-
um Krists, þá skýrist, þess
lengra sem farið er. Áfram er
haldið og uppávið er haldið,
þar sem að lokum bíður, eigi
Abrahams faðmur eingöngu,
heldur alheimsins ástríki föður-
Eftirtektarvert mál.
Maöur nokkur John Thomas Scop-
es aS nafni, sem er kennari í líf-
fiæöi viö miöskóla (high school) í
smábænum Dayton í Tennessee í
Bandaríkjunum, er oröinn skyndilega
nafnfrægur, þótt hann ungur sé og
hafi ekki unnið sér neitt annaö til
frægÖar en það aö kenna, eins og
fleiri þúsundir kennara , gera viö
samskonar stofnanir um Bandaríkin
þver og endilöng. vÞaö hefir sem sé
verið höfðaö mál á móti Scopes fyrir
þaö. aö hafa kent breytiþróunarkenn-
inguna; en þaö hefir nýlega veriö
bannað með lögum í Tennessee, sem
og nokkrum öðrum rikjum í Banda.
ríkjunum.
Tennesseerikiö er mjög á eftir tím-
anum i flestu, t. d. eru margar sveit-
ir þar, sem engin járnbraut nær til.
Upplýsing alþýöu jer þar á lágu stigi,
eins og algengt er i suöurhluta
Bandaríkjanna. Ihaldssemi í trúmál-
um er þar mjög mikil, og mikið af
fræðslu þeirri, sem fólk hefir fengiö
bæði um almenn vísindi og bibliu.
rannsóknir á síðari árum, hefir far-
iö fyrir ofan garð hjá alþýðu þar.
Þingmennirnir flestir eru úr sveita-
héruðum óg stnábæjum, og eru, sem
að • likindum lætur, illa upplýstir
menn.
Ekki alls fyrir löngu samþykti lög-
gjafarþing rikisi'ns frumvarp, sem
bannar að breytiþróunarkenningin sé
kend sem vísindalega viðurkendur
salpnleikur við, npkkurn, skóla, sem
styrktur er af almennirigs fé. Helzta
grein frumvarpsins hljóðar á þessa
leið: “Það skal vera ólöglegt fyrir
nokkurn kennara við nokkurn há-
skóla eða kennaraskóla, eöa nokkurn
annan almennan skóla, sem kostaður
er, að sumu eða öllu leyti, af skóla-
sjóðum ríkisins, að kenna nokkra þá
skoðun, sem' neitar sögunni um guð-
dómlega siköpun mannsins, eins og
hún stendur; í bibliunni, og að kentia í
þess stað, að tnaðurinn sé* upprunn-
inn frá lægri dýrategundum.” /
Þetta eru lögin, sem þingmennirn.
ir, sem eflaust eru flestir afturhalds-
menn og fylgjendur “fundamepial-
ismans”, samþýktu. Ríkisstjórinn
skrifaði undir þau, að sagt er, sök-
um þess að hann óttaðist, að það
hefði slæmar pólitískar afleiðingar
fyrir sig, ef hann gerði það ekki. ,—
Margir hafa skoðað þessi lög, og
önnur af sama tægi í öðrum ríkjum,
sem hverja aðra vitleysu, sem aldrei
gæti komið til mála að yrði neitt
nema dauður bókstafur.
En nú kemur Scopes og mál hans
tö sögunnar.
Einn dag fyrir eitthvað tveimur
mánuöum hitti Scopes þrjá kunningja
sina i lyfjabúð í Dayton, og fóru þeir
að spjalla saman. Einn af þessum
kunningjum Scopes heitir Rappleyea
og er verkfræðingur; hinir tveir eru
ungir lögmenn. Rappleyea er ákaf.
ur mótstööumaður “apalaganna”, en
svó 'eru þessi Tennessee-lög kölluö í
skopi. Þeim varð rætt um þau, og
sagðist Scopes kenna samkvæmt
kenslubókinní, sem lögskipuð væri
fyrir miðskóla ríkisins. Bókin var
sótt og Scopes las úr henni svo-
hljóðandi kafla um uppruna dýra-
lífsins:
“Vér höfum nú komist aö raun um.
aö dýrategundirnar má flokka þann.
ig, aö byrjað sé me& mjög einföld-
um tégundum, sem eru aðeinsi ein
fruma, og endar á flokki, sem mað-
urinn sjálfur heyrir til. Þessi flokk-
un nefnist breytiþróun. Breytiþróun
þýðir breytingar lífsins, og vísinda.
nienn álíta, að flokkarnir sýni ýms
stig i fjölbreytni þroska lífsins á
jörðinni. Jarðfræðin kennir, aö fyr-
ir miljónum ára hafi lífið á jörðinni
verið mjög óbrotið, og að marg.
breyttari lífsmyndir hafi síöar kom-
ið fram, sögum þess að bergtegund-
ir þær, sem yngstar eru, sýna þrosk-
uðustu lífsmyndirnar. Hinn mikli
enski vísindamaður, Charles Darwin,
skýrði breytiþróunarkenninguna með lcgum sannindum. En lögin eru
þes^um og öðrum sönnunum. Hún undraverð tilraun til þess aö bægja
er sú skoðun, að einfaldar lífsmyndir
á jörðinni hafi smám saman fætt af
sér (gave rise to) þær fjölbreyttari,
og að þannig hafi að lokum fjöl-
breyttustu myndirnar orðið til.”
Svona er greinin í kenslubókinni
orðrétt þýdd, og er naumast hægt að
segja, að það sé meira en aðeiná drep
iö á breytiþróunarkenriinguna, og
það fremur óljóst, i henni. Rappleyer
Sagði að það væri deginum lýósara,
að Scopes bryti lögin með þvi að
kenna þetta og höfðaöi þegar mál á
móti honum; ekki af því að hann sé
sjálfur á móti breytiþróunarkenn-
ingunni — hann er einmitt með henni
og á móti lögunum — heldur til þess
að revna löein. Mál þetta á að verða
tilraunarmál (test case) um það,
hvort lögin fái stáðist. Kunningjar
þeirra lögmennirnir voru fúsir aö
aðstoða. Kæra var lögð fram, og
eftir venjulegan undirbúning, var á.
kveöiðýið málið skuli koma fyrir rétt
10. júlí næstkomandi.
Þegar riiálið var komið á þenna
rekspöl, bauð William Jennings Bry-
an sig fram til aðstoðar við máls-
sóknina, og var það boð þegið. —
Bryan er nú á síðustu árum, sem
kunnugt er, orðinn frægur fyrir bar-
áttu sina á móti breytiþróunarkenn.
ingunni og fyrir fáfræði í öllu, sem
að vísindalegri þekkingu lýtur; áður
var hann nafnkendur stjórnmála-
maður og nýtur maður á því sviði.
Hann er eindreginn “fundamental-
isti”, en svo kallast þeir í Bandaríkj-
unum nú, sem engu vilja breyta i trú.
málum og skoða bibliuna sem óskeik-
ula í öllum greinum. Stendur hörö
rimma á milli þeirra og hinna frjáls.
lyndari í prótestanta kirkjudeildunum
þar. ,
Málið fór nú að vekja almennari
eftirtekt. Tveir þjóöfrægir lögmenn
buöu sig fram sem verjendur fyrir
Scopes, endurgjaldslaust með öllu;
það voru þeir Clarence Darrow frá
Chicago, sem nýlega varði þá Leo-
pold og Loeb í morðmálinu mikla í
Chicago og Dudley Field Malone,
frá New York. Félag eitt í Banda-
ríkjunum mjög öflugt, sem stofnað
hefir verið til þess að vernda frelsi
manna til visindalegra rannsókna og
kenslu, hefir heitið aðstoð sinni og
að skjóta málinu fyrir hæsta rétt, ef
þörf krefji.
Málsóknin mun, verða bygð á því,
að skattgreiðendúr Tennesseeríkisins
hafi rétt til þess að ákveða, hvað
kennast skuli á skólum þe'im, sem
styrktir eru að sumu eða öllu leyti
af almannafé, og að þess vegna hafi
löggjafarþing ríkisins fullan rétt til
þess að banna í þeim kenslu i hverju
því, sem því og skattgreiðendunum
er kosti skólana, sé ógeðfelt. Aftur
á móti mun vörnin verða bygð á því,
að þessi Iög hefti skoðana og mál-
frelsi manna, og sé þess vegna ósam.
kvæm stjórnarskrá Bandaríkjanna,
sem ákveður, að hver þegn skuli hafa
það frelsi.
Mál þetta er afar-míkílsvert, og
menn bíða óþreyjufullir úrslita þess.
Hvernig sem það fer, haggar það
náttúrlega ekki sannleiksgildi breyti-
þróunarkenningarinnar hið minsta;
engin lög geta breytt neinum vísinda-
frá uppvaxandi æskulýð þekkingu á
visindalegri skoðun á uppruna lífsins
'k jörðinní og þroska þess, til þess að
halda honum við trúna á óskeikul-
leika biblíunnar. í því felst tilraun
til þess að láta rikið taka að sér, að
styðja og kenna viss trúarbragðaat-
riði, nefnilega hina viðteknu kirkju-
legu skoðun á uppruna mannsins.. En
samkvæmt stjórnarskrá Bandarikj-
anna, má rikið ekki styðja nein trú-
arbrögð.
En hvað sem öllu öðru líður, ætla
íbúarnir í Dayton sér að hafa alt( það
upp úr þessu máli, hagsmunalega tal-
að, sem þeim er unt. Þeir undirbúa
sig í óða önn til þess að taka á móti
aökomufólki, því það er búist við að
múgur og margmenni komi þangað.
Ibúar nágrannabæjanna. eru öfundl
sjúkir yfir þessu óvænta happi og
hafa uppnefnt Dayton “apabæinn”
(Monkeyville).
Mörg Bandaríkjablöð likja þessu
máli við alira þýðingarmestu mál, er
útkljáð hafa verið fyrir dómstól-
um þar í landi, og enginn efi er á því,
að það vekur eftirtekt um allarí heim.
G. Á.
Mentun og menning.
Um þessar mundir fer mynd af
konu einni, eins og eldur í sinu, um
alla Ameríku. Hún er forstöðukona
iönaðarskóla i Bandaríkjunum og ber
doktorsnafnbót. Ástæðan til þessa
hlaupaframa (og frægðar), er sú, að
nemendur hennar hafa alið upp
sauðfé, rúð það, sþunnið ullina í
band, ofið úr hespunum, sniðið vað-
málið eftir eigin geðþótta og saumað
kjólinn eða klæðnaðinn á þessa kenn-
arakonu (eöa konukennara).
Þessi doktor, eftir myndinni að
dæma, hefir tvöfalda perlufesti um
hálsinn, og er það hið eina á búning
hennar, sem fer henni vel. Klæðnaður
hennar er með afbrigðum afkáraleg-
ur, og auðsjáanlega búinn til fyrir
myndina, en ekki til hversdags né
spari.
Svona er menning þessarar miklu
Vesturálfu. Hámentuð kona getur
með margra ára striti kent nemendum
sínum list, sem mæður okkar og
ömmur iðkuðu í hjáverkum.
Já, í guðsbænum, köstum hinum ís-
lenzka ham! Burt með alt gamal-
dags. Leggi nú hver af sér íslenzk-
an amlóðahátt! Er ekki þetta það
minsta, sem hægt er að hugsa sér sem
laun fyrir að verða aðnjótandi hinn.
ar stórfenglegu mentunar þessa mikla
meginlands?
J. P. P.
Ur bænum.
E. s. Oscar II. sem fór frá New
York 9. þ. m., kom ti! Christiansand
þann 19. Farþegar voru um 900.
E.s. United States sigldi frá Oslo
þann 20. þ. m. og er búist við að
hann komi til Halifax þann 29.
Hr. Jóni Stefánsson frá Steep Rock
Man., var hér á ferð í bænum fyrri
part vikunnar. Fréttir engar að
norðan.
I Swedish American Line :l
| HALIFAX eða NEW YORK
X E/S DROTTNINGHOLM ,c, "4 tjncE/S STOCKHOLM
X Cabin og þriðja pláss ISLANUo 2. og 3. pláss
ÞRIÐJA PLÁSS $122.50
es GRIPSHOLM
1., 2. og 3. PLÁSS
KAUPIÐ FARBREF FRÁ NÆSTA UMBOÐSMANNI EÐA
SWEDISH AMERICAN LINE
470 MAlN STREET,
:
f
f
f
4
f
f
t
KAUPIÐ HEIMA.
Þér getið spárað peninga.
Leyfið oss að sýna yður hin furðulegu kjörkaup á
“tires”, sem vér bjóðum. Partridge “Quality” Tires,
seigar og endingargóðar, ódýrari en þér hafið nokkru
sinni keypt tires áður, og ódýrari en þér getið keypt þær
frsj, Mail Order félögunum.,
Hver Partridge tire er ábyrgst. Verzlið í yðar eig-
in bæ.
TIL SÖLU HJÁ
Falirle Tlre .'tOx.'t %
•5.as
Cord Tlre 30x3 >4
#«.05
Cord Tlre 30x3%
#8.95
(Guaranteed)
Tube - - . 30x3%
$1.50
Tulie - - _ 30x3%
#3-00
(Guaranteed)
Equally low pric-
on all sizes
15
PARTRIDGE “OUALITY" líre-Shop
W. G. KILGOUR, Baldur; ANDERSON BROS., Glenboro; T. OLAFSSON, Arborg;K. OLAFSSON,
Riverton; H. SIGURDSON, Arnes; J. M. TESSIER, Cypr. River; LUNDAR TRADING CO. Lundar