Heimskringla - 30.09.1925, Blaðsíða 4

Heimskringla - 30.09.1925, Blaðsíða 4
4. BLAÐSÍÐA HEIMSKRINGLA WINNIPEG, 30. SEPT., 1925. i Hetmskringla (StofnuTt 1886) Kenor flt A hverjnm mltJvlkudegrl. EIGENDUH s VIKING PRESS, LTD. 853 o* 855 SARGEST AVE., ’VVINNIPEO. TmImíkiiI: N-6537 Ver« blaSsins er $3.00 AÍgangurinn borg- lst fyrlrfram. Allar. borganir sendist THE VIKING PHE6S LTD. 6IGPÚS HALLDÓRS frá Höfnum Ritstjóri. JAKOB F. KRISTJÁNSSON, Ráðsmaður. ItnnAskrlft tll blnUnlna: TfHE TIKING PRESS, Ltd^ Box 8105 ItnnAMkrlft til rltMtjflranM: EDITOR HEIMSKRINGLA, Box 3105 WINNIPEG, MAN. “Heimskringla is pnblished by The VI k I n cr Prena Ltd. and printed by CITY PRINTING <fc PUBLISHING CO. 853-855 Saraent Ave., Wlnnlpefx, Man. Telephone: N 6537 WINNIPEG, MAN., 30. SEPT. 1925. Til íslendinga. 1 fyrradag tilkynti mentamáladeild þessa fylkis mér bréflega, að framvegis yrði íslenzka viðurkend sem námsgreín í gagnfræðaskólum fylkisins, fyrir þá sem innritast í “Combined Course”, og nema þar tvö tungumál auk enskunnar. Velji þeir fyrst latínu, frönsku, þýzku eða grísku, er þeim leyft að lesa íslenzku og taka próf í henni, en ekki er þeim leyft að velja íslenzkuna eina, auk enskunnar. Gildir þetta því fyrir þá aðeins, sem læra tvö útlend tungumál. Um leið áskilur mentamáladeildin sér rétt til að setja árlega próf í íslenzku fyr- ir 11. bekk. Geta því íslenzkir nemendur lesið mál feðra sinna á hvaða gagnfræða- skóla í fylkinu sem er, ef skilyrðin fyrir þeirri fræðslu eru þar fyrir hendi. Og eigi fæ eg betur séð en að íslendingum ætti að vera innan handar að sjá um þau skilyrði í bygðum sínum, þar sem gagn- fræðask’ólar eru á annað borð, hirði þeir um að viðhalda hér móðurmáli sínu. Úrslit þessi eru árangur af viðtali við mentamáladeildina síðastliðið vor. Séra A. E. Kristjánsson, sem þá var forseti Djóðræknisfélagsins, bað um það viðtals- leyfi, og var það veitt. Auk hans mættu fjórir aðrir prestar: séra Rúnólfur Mar- teinsson, séra Rögnv. Pétursson, séra Ragnar E. Kvaran og eg. Eg hefi ritað deildinni bréf, viðurkent að hafa veitt bréfi hennar móttöku, og þakkað efni þess fyrir hönd okkar fimm- menninganna, og íslenzkrar þjóðar. Enda eru úrslit þess eins góð og hægt var frekast að búast við. Eftir þetta verður mentuðum íslending um naumast vansalaust að kunna ekki íslenzka tungu. Eg hefi ennfremur beðið bæði háskól- ann og mentamáladeildina að veljK einni mann eða fleiri til að semja námsskrá í íslenzku, fyrir bekki gagnfræðaskólanna. Verður það að sjálfsögðu gert þessa næstu daga. Lofast eg til að birta náms- skrá þá í íslenzku blöðunum, ef það verð' ur leyft mér, og tel eg engan vafa á því. Hvað á að gera næst? Eigum við ekki að reyna að fá háBkólann til að setja fastan prófessor í íslenzku og öðrum nor- rænum fræðum, þó það kosti ef til vill mikið fé? Væri það ekki hæfilegur bauta- steinn landnemanna gömlu? Winnipeg 28. sept. 1925. H. J. Leo. * * * Detta hljóta að vera miklar gleðifregn- ir hverjum íslenzkum manni, bæði fyrir hönd ætternis síns, og arfs, og engu síður fyrir hönd þessa fylkis og lands, því ekki getur mertningu landsins stafað annað en heill af þessari fyrirskipan mentamála- deildarinnar. Hvaðan ættu fræðimenn um norrænar bókmentir að koma engilsax' neskum þjóðum fremur en frá Canada? Heiður og þakkir ber að gjalda Þjóð' ræknisfélaginu, og þá sérstaklega fyrver- andi forseta þess, séra Albert E. Kristjáns syni, fyrir framkvæmdir f þessu máli; •.íömuleiðis þeim mönnum, er með honurn gengu fyrir mentamálanefndina. Vel má vera, að til séu enn þeir fslend- ingar hér meðal vor, er eigi fá skilið, eða réttara sagt, ómögulega vilja skilja það, að það sé nokkurs um vert fyrir íslend- inga, að fást við þjóðræknisstarfsemi. Þó væri málske ekki óhugsandi, að ein- hverra augu hafi nú opnastf fyrir því, að það er tæplega vansalaust, að fólk af ís' lenzku bergi brotið standi utan þess fé- lagsskapar. En svð er sagt, áð til séu einstakir íslendingar svo gerðir, að þeim finnist frekar lítið varið í, þótt menningu þeirra hlotnist svo veglegar viðurkenn- ingar. Þeim fer líkt og griðkonunni, er sannfærðist því betur um það sem hún virti gíraffann lengur fyrir sér, “að slfk dýr væru ekki til”. Maðurinn og Málefnið Ritstjóri Lögbergs finnur ástæðu til þess að taka upp þykkjuna fyrir Mr. King, út af yfirliti því, er Heimskringla flutti lesendum sínum 16. þ. m. Vér sögðum að Mr. King hefði sára- litlu áorkað um helztu velferðarmál þjóð- arinnar, sumstaðar engu, þrátt fyrir al- gerðan meirihluta að baki sér í neðri mál' stofunni, og tilstyrk bændaflokksins, þar að auki; oftast að mestu leyti, stundum algerlega. Vér mintumst aðallega á að- gerðaleysi hans um samgöngur og flutn- ingagjöld, fólksflutninga, tollmál og öld- ungaráð. Ritstjóra Lögbergs finst þessi ummæli ósönn, og að þau hljóti að stafa af þekk- ingarskorti eða þá af hlutdrægni. Vér fáum ekki skilið hvernig ritstjór- inn kemst að þeirri niðurstöðu. Hann tekur til athugunar öll þessi atriði, að undanskildum fólksinnflutningum. Hann gerir það í því skyni, að reyna að færa sönnur á það, að stjómin hafi miklu áork að, en eins og við er að búast, tekst hon' um aðeins að sanna vort mál: að hann liafi litlu eða engu áofkað. Þetta er nú raunar lýðum ljóst. Og greinin í Heimskringlu var auðvitað ekki sett fram, sem einhver spánný uppgötv- un, hel^ur aðeins er hún samandregið yf- irlit yfir það helzta, sem sléttufylkjabúar höfðu ástæðu til að halda, að King-stjórn in myndi reyna að framkvæma, sam- kvæmt stefnuskránni 1921, og sömuleið- is það sem hún hefði átt að reyna að framkvæma, hefði hún haft bæði alvöru og dug til að bera. Það er eiginlega óþarfi að fjölyrða um þetta. íslendingar hér, sem nokkuð fylgj" ast með stjórnmálum, lesa sjáflfsagt lang- flestir eitthvað af enskum blöðum, auk íslenzku blaðanna. Þó skulum vér sýna fram á, í sem styztu máli, hve magnlaus- ar athugasemdir ritsjtjóra Lögbergs eru, hans málstað, en styrkja aftur vorn, og sömuleiðis, að þær eru, sumar hverjar að minsta kosti, ærið út í höttinn talaðar; svo að menn hljóta að efast um að hann hafi aftur farið yfir það, sem hann ^hefir skrifað. Áður en, ritstjórinn kemur að þeim mál um, er vér mintumst á, skýrir hann frá því, hve verzlunarhagnaðurinn hafi auk- ist í tíð núverandi stjórnar, og endar með því að segja, að breytingar þær til batn- aðar, sem orðið hafi á fjármálunum á þessum fjórum stjórnarárum King’s, “eigi ekki sinn líka í sögu þjóðarinnar.” Hér er nú ekki verið að skafa heiður- inn af Mr. King! En vitanlega liggur verzl- unarhagnaðurinn í batnandi viðskifta- kjörum, eftir því sem landið er að smá- rísa úr þeim voðalega bylgjudal, sem það, eins og öll önnur lönd, komst í, þegar eft- ir ófriðinn mikla. Flest önnur lönd heims- ins hafa nákvæmlega sömu sögu að segja að þessu leyti, á þessum árum, og hafa þó engan Meighen haft til að steypa sér í ógæfuna, eða nokkum King, til að rétta sig við aftur. , Meiri menn en þeir herrar báðir, hafa verið sem áhrifalaus peð, í því fimbultafli, sem eftir reitum hefir runnið á skákborði veraldarinnar síðan að friður var saminn í Versölum síðast. Þá kemur að því að svara þarf Heims' kringlu. Ritstjórinn játar, að langt sé frá*) að Hudsonsflóabrautinni hafi farnast eins vel á síðastliðnum fjórum árum, eins og vér Vesturfylkjabúar höfum þráð”.*) Þetta er nákvæmlega vor skoðun á mál inu. Vér höfum engu gleymt um ástand brautarinnar, er Mr. King settist að völd- um, né heldur viðgerðunum. En þær við- gerðir ber nú fyrst og fremst að þakka framsóknarflokknum. Og í öðru lagi er það svo lítils vert, að halda brautinni við, | að nafninu; í samanburði við það, að ljúka við hana, að tæplega er að nokkru hafandi til málsbóta. Vér erum ekki að verja Mr. Meighen, en vér erum að ásaka Mr. King fyrir það, að ljúka ek/ci þessu j mesta þjóðþrifafyrirtæki Canada, sem oss í minnir, að ekki hefði kostað nema tæpa $10,00CT,000, og hafa þó algerðan meiri- hluta Cþinginu, og þar að auki bænda- flokkinn óskiftan að baki. — Fjárskorti var viðbrugðið, þrátt fyrir allan verzlun' ararðinn! Fyrst og fremst er Canada ekki svo illa statt fjárhagslega, að slík ástæða sé nokk *) Auðkent af oss. urs verð. En þótt brautin hefði kostað 50 miljónir, og Canada verið svo blá- snautt, að stjórnin hefði þurft að ganga bónleiðir fyrir hvers manns kné, til þess að lána þær 50 miljónir, þá hefði hún ver ið skyld að gera það; ekki einungis fyrir velferð sléttufylkjanna, heldur og vegna þess, að í arðvænlegra fyrirtæki hefði hún ekki getað rent $50,000,000. Ritstjóranum þykir næsta einkennilegt að segja um Crow’s Nest Pass samning- inn, að hann sé “ormafæða”, af því að samningur, sem aðeins sé orð og hugs- anir, aldrei geti orðið það. Þó rennir hann grun í að vér munum hafa átt við að hann væri “orpinn moldu o. s. frv.” Þetta er gersamlega réttur skilningur á meiningu vorri. Vér fáum einungis ekki séð, hvernig í dauðanum er hægt að verpa moldu orð og hugsanir, ef þau ekki * geta orðið ormafæða. Vér höfum aldrei hugsað oss þá hluti úr járni eða stáli. — Ummæli vor um það, að “North Atlan- tic” skáki enn í hróksvaldi almættisins, telur ritstjórinn sönn og ekki sönn, og bætir við: “Á það víst að skiljast svo, að King-stjórnin hafi ekkert gert til að bæta úr því vandræðaástandi”. Nei, það á ekki að skiljast öðruvísi en það er ritað. Vér höfum enga tilhneig- Jngu til þess að draga það af Mr. King, sem oss finst viðurkenningarvert, og það má segja, að samningatilraunir hans við Sir William Petersen væru; lét Heims' kringla það greinilega í Ijós meðan á þeim tilraunum stóð, enda þótt vafi geti á því leikið, hvort ekki voru til aðrar leiðir jafnheppilegar. Spurning er og, hvort stjórnin hefði ei getað gengið skjótara og rösklegar «til verks, svo að samningurinn hefði verið fullgerður áiður en Sir Wil- liam Petersen lézt. En við því slysi gat auðvitað enginn maður séð. — Þá kemur að tollmálunum. Þar mun ritstjóra Lögbergs hafa fundist, að vér höfum hitt Akkillesarhæl Mr. Kings, þar sem sagt er: “Tollar hafa lækkað svo að ómerkilegt er að mestu”. Þessi ummæli telur ritstjórinn “í fylsta máta ósanngjörn, svo ekki sé frekar til orða tekið”. Svo kemur röksemdafærsla ritstjórans fyrir þessari ályktun sinni, einhver alira einkennilegasta röksemdafærsla, er vér minnumst að hafa séð. Hún er á'þessa leið: “Auðvitað er auðvelt að samsinna því, að tollar í Canada séu mikiis til of háir. En það er með tollana eins og íslenzka málsháttinn: “Kaupmaður vill sigla, en byr hlýtur að ráða”. Hin fastákveðnu út' gjöld þjóðarinnar eru mikil, og einhvern veginn verður að mæta þeim, og aðferð- in, sem til þess hefir verið notuð, eru tollar. En þrátt fyrir þau miklu útgjöld og þungu skattabyrðar, hefir Kingstjórn- in fært niður skatta að miklum mun. Árið 1920—21 varð hver maður, kona og barn, að borga skatt til Dominion- stjórnarinnar, sem nam $41.99 á mann. En árið 1924—25 var sá skattur kominn ofan í $31.38 á mann. Eða á því tíma- bili — stjórnartímabili Mackenzie Kings — voru skattar lækkaðir um $10.61 á hverju mannsbarni í landinu. Þetta er að vísu ekki eins mikil lækkun á tollun- um og æskilegt væri, en hún er meira en “ómerkileg, því enn borga nú í dag $3.00 í skatt, þar sem þeir borguðu $4.00 í stjórnartíð Meighens.” Vér höfum auðkent hér, það sem auð- kent er í þessum málsgreinum. Vér erum algerlega forviða á því, að nokkur maður, sem lætur sig stjórnmál og þjóðfélagsmál einhverju varða, skuli geta vaðið svo hroðalega reyk í þeim, að blanda saman tollum og sköttum, eins og þáð væri sami hluturinn. Að geta lát- ið jafnhroðalega hugsunarvillu frá sér fara og þessa: að það, að skattar hafi verið lækkaðir, sé að vísu ekki eins mikil lækkun á tollunum, og æskilegt sé, en þó meira en “ómerkiieg”! Annaðhvort er, að þetta hefir komið alveg óafvitandi úr pennanum, og ekki verið nánar athugað, ellegar þá að hér er víssvitandi verið að reyna að kasta ryki í augu manna, þótt ófimlega sé það gert; því ómögulegt er að fá sig til þess að skilja, að maður, er tekur þátt í opinber- um málum, skilji annaðhvort ekki mun' inn á tollum og sköttum, eða beinlínis þýðingu þessara orða. Vér mintumst alls ekkert á skatta, eins og sjá má. Vér skulum gera grein fyrir því að tollar, sem var aðalkosningaagnið 1921, hafi sáralítið lækkað. Almenning- ur veit þetta. Þó skulu hér færðar fram sannanir. Fyrstu þrjú árin lætur Mr. King tollana að heita má gersamlega afskiftalausa. Væri tollur lækkaður eitthvað ofurlítið á einni vöru, var hann hækkaður á annari, svo að jöfnu nam. Það er fyrst síðasta árið, kosningaárið, að svolítið miðar í áttina, og þó óverulega. Helzt munar á vélum, og ýmsum land búnaðartækjum og meðölumu • Þar er tollurinn færður niður úr 10—32^% í 6—20%. Eina undantekningin er áburður, sem nú er tolJfrjáls. Tolllækk- un á frönskum vínum tekur varla að nefna. En styzt og glöggvast yfirlit yfir hina “ekki ómerkilegu” toll lækkun Kingstjórnarinnar fæst með því að bera saman hlut- fallið milli verðsins á innfluttri vöru og tolltekna, fyrir og eftir tilkomu Kingstjórnarinnar. Ár- ið 1919 flytur Canada alls inn vörur fyrir $919,711,705, en toll t’ekjur eru það ár $147,172,630. Árið 1923 nema innfluttar vör- ur $802,565,043, en tolltekjur eru það ár $118,056.469. Þetta er sama sem að segja að með- altollur á öllum innfluttum vör- um árið 1919 er 16%, en 15% árið 1923. Það er nú allur munurinn; einn af hundraði! Og það án þess að tekið er til lit til þess, að aðeins 15,6% af aðfluttum vörum 1919 eru lág" tollavörur, en 29% 1923. Hvernig getur nú lágtolla- manni, eins og ritstjóri Lög- bergs vill vera, fundist önnur eins frammistaða og þetta, á fjórum árum, annað en ómerki leg að mestu? Hvernig er hægt að telja það ósanngjarn- lega að orði komist? Nei, sléttufylkin og lágtolla- menn hafa nauðalitla ástæðu til að vona mikils í þessum efnum af Mr. King. Séu enn nokkrir, sem um það efast, má benda þeim á mennina, sem Mr. King skipaði í ráðuneyti sitt, er hann hiesti upp á það, nú fyrir kosn' ingahríðina. Þeir eru þessir: H. Marler, ákveðnasti og gráðugasti hátollamaður i þing- inu. V. Massey, verkfærasmiðju- eigandi. A. Boivin, hátollamaður. L. Cannon, hátollamaður. G. N. Gordon, lágtollamaður. * * * Oss er það gleðiefni, hve hógværlega ritstjóri Lögbergs yfirleitt ræðir málin, en þykir aðeins leitt, ef hann getur ekki sannfærst um það, að sam- kvæmt skoðunum sínum á þess- um málum, og — ef stranglega er að gætt — röksemdafærslu sinni samkvæmt, á hann beina leið með framsóknarflokknum að þessu sinni: með málefnun- um, með eða móti manninum. Vér erum mikið til sammála um, hvað í húfi er. Það sem skilur, er að vér höfum mjög litla trú á King persónulega, ritstjóri Lögbergs mjög mikla. Hann virðist trúa því; vill að minsta kosti trúa því; að King muni af sjálfsdáðum gerast frelsisvættur og verndarengill Vestur-Canada. Vér trúum Mr. King þá bezt til þess starfs, er hann hefir á eftir sér öflugan framsóknarflokk til þess að knýja sig áfram. Þetta er auð- skilið mál. Jafnvel þó Mr. King væri af öflugri góðvilja ger í garð Vesturlandsins, en vér hyggjum hann vera, þá er hann bundinn í báða skó austurfrá og má sig ekki hreyfa. Megin- stoðir hans eru Quebec liber- alar. ’ En milli austurs og vest' urs hefir altaf styrjöld staðið. Vér trúum því að framtíð Vestur-Canada sé í höndum framsækinna og bjartsýnna manna hér úr sléttufylkjunum, en hvíli ekki á lófum Quebec- eða Ontariomanna, sem bundn- ir eru á gamla klafa flokkarígs og eigiphagsmuna, hvort sem þeir kallast conservatívar eða liberalar. DODD’S nýrnapillur eru bezta nýrnameðalið. Lækna og gigt, bakverki, hjartabilnn, þvag- teppu, og önnur veikindi, sem stafa frá nýrunum. —- ÍDodd’s Kidney Pills kosta 50c askjan, eða 6 öskjur fyrir $2.50, og fást hjá öllum lyfsögum, eða frá The Dodds Medicine Co-, Ltd. Toronto, Ontario. Yfirlýsing- Hr. ritstj. Hieimskringlu! Viljið þér gera svo vel atS ljá eft- irfylgjandi linum rúm í blaði yðar. Eg hefi orðið þess var að nokkrir samlandar mínir hafa ímyndað sér að eg væri höfundur að “Opnu bréfi” er Charles Thorson skrifaði í Lög- berg 17. sept, Slikt er með öllu til- hæfulaus getgáta. Eg er ekki höf- undur að einu einasta orði eða setn- ing í því bréfi. C. T. ritaði þetta bréf án þess að eg vissi af. Hitt er annað mál að skoðanir minar eru í samræmi við sumt — ekki alt — sem í bréfinu stendur. Steþhen Thorson. ----------x----------- Saga Ein tilraun enn að gefa út islenzkt timarit hér vestra, er missirisritið “Saga”, sem skáldið Þorsteinn Þor- steinsson er nýbyrjaður að gefa út. Og er vonandi að hún verði langlífari en flest af systkinum hennar hafa orðið. Enginn sæmdarauki er það fyrir okkur Vestur-Islendinga, að hafa ekki, í þau 40 ár eða meira, sem vér höfum dvalið sem þjóðflokkur í þessari heimsálfu, getað haldið úti einu timariti nema stuttan tíma í senn, að undánteknu kirkjumálarit-* inu Sameiningunni. Ekki hefir þó vantað, að margar tilraunir hafa ver- ið gerðar til þess, en flestar hafa þær mistekist, — meira þó fyrir áhuga- leysi almennings, en hæfileikaskort forstöðumannanna. Ekki svo að skilja, að almennirlgur hafi ekki haft áhuga fyrir að lesa rit þau, sem út hafa komið, — því enn eru íslend- ingar bókhneigðir — en þeir eru altof gjarnir á að hliðra sér hjá að kaupa þau. Og má það heita meira en litil skammsýni, að sjá ekki, að blöð og timarit geta ekki borið sig nema með næguin katipenda fj ölda. Eg hygg að þetta sé aðalorsökin til þess, að timarit okkar hafa ekki þrif- ist hér, en ekki sú, að fólkið sé svo sárt á centunum, að það sjái eftir þeim fyrir góða bók eða gott tíma- rit. Án þess að lasta þau timarit, serrt áður hafa komið hér út, tel eg ‘Sögu’ liklegasta til að ná almenningshylli, ef hún heldur áfram eins og hún byrjar, og fólk fer að kynnast henni. Þessi fyrsta bók hennar er vel úr garði gerð. Frágangur allur vand- aður og smekklegur, enda er útgef- andinn skáld og listamaður. Að flestu leyti ber hún islenzk einkenni. .Málið víðast létt og tilgerðarlaust. Innihaldið skemtilegt, fjölbreytt og fræðandi, — mest eftir ritstjórann sjálfan. Engar eru þar endurprent- anir úr nýútkomnum islenzkum rit- uni, sem nú virðast vera hæstmóðins í blaðaniensku Vestur-Islendinga, en slíkt er bæði ósmekklegt og ósann- gjarnt, einkum gagnvart útgefendum þeirra rita. Til þess að þeir, sem enn hafa ekki kynst “Sögu”, geti fengið ofur- litla hugmynd um efni hennar, skal hér talið upp það • helzta, og farið um það fáum orðum. “Lilja Skálholt” er fyrsta og stærsta sagan í ritinu, og gerist hún t Win- nipeg. Lilja er góð stúlka og guð- rækin og hefir áunnið sér hylli prests og safnaðar, en verður fyrir því ó- láni að trúa of vel æfintýramanni / X-

x

Heimskringla

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.