Heimskringla - 13.10.1926, Blaðsíða 2

Minni íslands.
Flutt að Wynyard , 2. ágúst 1926
aí dr. Sig. Júl. Jóhannessyni■
Herra forseti!
Kæru Islendingar!
bað konunnar sjálfum sér til handa.1 heimur opnast bezt og fullkomnast
Tók Ivar þá fáleik og ógleði mikla. á Islendingadaginn. Eg hefi séö
Konungur leitar eftir því, hverju i társtrauma lauga kinnar þeirra manna
þetta gegni; en hann vill ekki segja;1 sem hið ytra virtust venjulega kaldir
konungur getur þá til, ok þar kemur j og harögeðja, þegar þeir hlustuöu á
at lokum at hann hittir á hit rétta, erindið hans Bólu-Hjálmars:
at þat er- ást til konu er veldur fá-
leika hans. Þá mælti konungr : “Ver
Mér er þaS sönn ánægja aS vera | eigi hugsjúkur >ar urn; ef sú kona,
staddur hér í dag. Þegar eg horfi
yfir þenna mikla mannfjölda fram-
undan mér, þá vakna margar gaml-
ar endurminningar, flestar ljósar og
ljúfar eins og dagurinn í dag, meS
heiSan himinn og hlýja sól.
Eg þekki hér mörg andlit — vildi
gjarna geta gengiS frá manni til
manns og tekiS hlýtt og þétt í hend-
ur fornra vina og kunningja. En til
þess er timinn of stuttur; eg læt þaS
því nægja — verS aS lgta þaS nægja
__ aS segja: “KcmiS þiS öll blessuS
og sæl!”
Hér eru samankomnir landnáms-
menn víSsvegar aS úr öllum Vatna-
bygSum. Eg var einn þeirra, og eg
veit aS þeir í dag renna hugaraugum
sínum meS mér til landnámsdag-
anna; og eg veit, aS viS þær hugs-
anir gægist mörgum tár fram í auga.
ÞiS eruS fínna -klædd nú, en ,þið
voruS þá; þiS eigiS reisulegri hús
og ríkmannlegri heimili en eg
efast samt um þaS, aS þiS séuS sann-
sælli . Er þaS ekki hluttekningin í
kjörum hvers annars? Er þaS ekki
bróSurhugsunin og hjálparhöndin,
sem lætur mennina finna sig, í orSs-
ins fylstu merkingu?
Eg man þá tíS, aS hér voru allir
svo aS segja jafnir. Ef einn slatr
aSi alikálfi, þá var hann brytjaSur
sundur í stykki og sinn bitinn gefinn
hverjum. Ef von var á einhverjum
nýjum innflytjanda, þá komu þeir
saman, sem fyrir voru og skiftu meS
sér verkum, til þess aS sækja hann
leiðbeina honum og hýsa, hann
meðan hann var aS koma sér fyrir
Þá rikti hér andi kærleikans, andi
jafnaðarins og andi bræSralagsins,
Já, þiS lifiS margbreytt^ra lífi nú
og ríkmannlegra. En eruS þið sælli.
Þvi verður hver aS svara sjálfum
sér.
Eitt er vist, og þaS er það, að
hér eiga Vestur-lslendingar eina sma
blómlegustu bygS; hér er íslenzk
menning á háu stigi; héSan má mik-
ils vænta i ýmsum efnum.
Eg sagðist sjá fjölda gamalkunn-
ugra andlita í þyrpingunni fyrir
framan mig; en ekki get eg byrjaS
mál mitt án þess aS minnast á þann
glæsilega hóp, er situr aS baki mér
— söngflokkinn. Hér hefir veriS
safnað saman á þriðja hundraS ung-
lingum, og þeir æfðir þannig í söng
og íslenzkum framburði, að krafta-
verki virSist næst. MaSurinn, sem
þetta mikla verk hefir unniS —
Brynjólfur Þorlákssön — hefir á
siSastliðnum árum gert meira til viS-
halds islenzku þjóSerni hér í álfú, en
allir aSrir Vestur-Islendingar til
samans, meS öllum sinum stofnun-
um. Islenzku IjóSin, sem hann hefir
prentaS i hug og hjarta unglinganna,
og tamiS tungu þeirra og tilfinning-
ar í samrænii viS„ hljóta að bera
ríkulegan ávSxt, þegar þessir sömu
unglingar dreifast 'um allan Vestur-
heim eins og salt jarðar, nieð ís-
lenzku tónana á tungunni, islenzka
sönginn í sálunni og íslenzku orSin á
vörunum.
M«r dettur eitt i hug: Væri það
ekki vinnandi vegur fyrir Vestur-
Islendinga, aS fá þenna mann til
þess aS æfa söngflokk svipaðan þess-
um, fara meS hann til Islands á há-
tiðina 1930 og láta hann svngja þar ?
Er þaS nokkuS, sem Vestur-Islend-
ingar gætu gert, er betur vekti eft-
irtekt á þeim heima og traustara
tengdi saman þjúSbrotin'.' Væri nokk-
urt hentugra efni .til í brú yfir haí-
iS, en tónarnir frá saklausum sálum
íslenzku barnanna, eins og þeir sem
heyrst hafa hér í dag? Og verSug
virSing væri það manninum, sem
flokknum stjórnar, aS fara slíka sig-
urför, sem það hlyti aS v^rða. —
ÞiS verSiö aS fyrirgefa mér, þó
hugurinn reiki viða. Eg atti aS mæla
fyrir minni Islands; nú skal það
reynt.
Mig langar til aS byrja meö stuttri
sögu: Ivar skákl Ingimundarson
var viS hirð Eysteins konungs Magn-
ússonar. Hann hafði felt ástarhug
til konu úti á Islandi; hann sendi
er á Islandi, þá far þú út þegar vár-
ar; mun ek fá þér bæði fé ok
sæmdir ok þar meS bréf mitt ok inn-
sigli til þeirra manna, er ráSa eiga
fyrir kosti þeirrar konu; «k veit ek
eigi þeirra manna vánir at eigi víki
eftir várum vinmælum eður ógnar-
orSum.”
Ivar svarar: “Eigi má svá vera.”
"Sjá nú hve eg er beinaber,
brjóst mín visin og fölar kinnar;
eldsteyptu lýsa hraunin hér
hörSum búsifjum æfi minnar.
Kóróna min er kaldur snjár,
klömbrur hafísa mitt aSsetur;
þrautir mínar í þúsund ár
þekkir guS einn og taliS getur.”
og verulegra framkvænida.
Á þessum hátiðum gefst tækifæri,
ekki einungis til þess aS rifja upp
fyrir oss sögu forfeðra vorra, heldur rlsl
einnig vora eigin sögu, eins og hún
er nú.
HvaS er þaS, sem mest og verst
hefir staöiö Islendingum fyrir þrif-
um fyr og síöar ? HvaS er þaö, sem
SkrímsIiS smáminkaöi eftir þvi sem er hér alt í grænum sjó, hver hendin
saman dró. Svo sá maöurinn aö þetta j upp á móti annari. Hér er enginn
var alls ekki skrimsli, heldur voðastór j Teitur Gizurarson, enginn Einar
Þveræingur, enginn Þorgeir Ljós-
vetningagoði, enginn Jón SigurSsson.
og hræSilega Ijótur.
En risinn minkaði líka smám sam-
an. Loksins sá ferSamaöurinn aS
þetta var bara maður, og þegar þeir
| mættust kom það i ljós, að þeir voru
J bræður. Þokan, sem hindraði heil-
valdiS hefir Islandi — ættlandi voru
— mestu tjóni? ÞaS er sundrungiti,
samvinnuskorturinn og afbrýöissem-
in. Islendingar eru yfirleitt gæddir
miklum og góöum gáfum, fjölbreytt-
um hæfileikum og óbilandi tápi. Þeir
Eg hefi séS klúta tekna upp úr vös- j erm vel af guði gerSir, eins og kom-
unum og J>eim brugðiS upp aS aug- | ist er aS orSi.
um, þegar sungiS hefir veriö erindið
Þá segir konungr: "þat mun ek mæla i hans Steingríms Thorsteinssonar:
framar, at þó annar maðr eigi kon-
una, þá mun ek þó ná, ef ek vil,
þér til handa.”
“Svo traust við Island mig tengja
bönd,
aS trúrri’ ei binda son viS móöur;
Ivar svarar. . þungligar er farit Qg þ£tt eg fær;> yfjr fegurst lönd
rnálinu, bróðir minn a nú konuna.
, i og fagnaS yröi mér sem bróður,
mér yrði gleðin aöeins veitt til hálfs;
þar frá; sé ek gott ráð til; þegar eft- , ... „ , .
p ; . , a ættjorS minm nýt eg fyrst min
Þá mælti konungr: “Hverfum þá
ir jólin mun ek fara í veizlur, ok
far þú meS mér; muntu þar sjá marg-
ar kurteisar konur, ok ef eigi eru
konungbornar, þá mun ek fá þér ein-
hverja
sjálfs;
; þar elska’ eg flest, þar uni’ eg bezt
viö land og fólk og feöratungu.”
Þegar eg kom hér til lands fyrir
Ivar svarar ': “þvi þungligar er j 27 árum , lýsti eg tilfinningum min-
komið minu máli, at jafnan er ek sé | um til íslands á Islendingadaginn i
fagrar konur ok drengiligar, þá! Winnipeg á þessa leiS:
minnir mik þessarar kanu ok er æ. íifirgu> brógir) um bjartari
bví meiri minn harmr. . ,
Konungr hýður honum þa el8T“r , f,ar brosandi vorsól um miðnætti skin;
og hvar átti guöstrú sér göfugri
ok metorö eðr lausafé til kaupferS-
ar í önnur lönd, eöa hvat sem hann
vilji helzt kjósa. En Ivar þýSist
ekkert af þessu.
rætur ?
Eg trúi því aS þeir séu öllum
öSrum þjóðum fremri, ef miöaS er
viö höföafjölda. Þetta er ef til vill
af stolti og misskilningi sprottið; eg
held þó ekki. Eg trúi því í raun og
sannleika aS enginn standi Islendingn
um á sporði, þegar hann tekur sig
til og leggur sig allan fram.
Hugsum oss, að öllum íbúum
Bandaríkjanna og Canada — um
125,000,000 manna — væri 'skift i
5000 flokka, með 25,000 manns i hverj
um — þaö er hér um bil tala allra
Vestur-Islendinga — og að þeir skip-
uöu út af fyrir sig einn flokkinn. Er
þaö ekki trú allra þeirra, sem hér
eru staddir, aS íslenzki hópurinn
myndi skara fram úr’? Getur nokk-
ur efast um þaö ? Mér finst ekki.
En í stað þess aö vera þannig
sameinaðir — njóta þannig og neyta
krafta sinna í einni heild viS öll góS
málefni, erurn vér dreiföir og tvístr
brigSa sjón, kom því til leiöar, aS
maSurinn sýndist fyrst véra skrimsli,
siðan risi og seinna ókunnur maöur.
Þaö var fyrst þegar áhrif þokunnar
voru horfin með öllu, að bræöurnir
þektu hvor annan.
Þannig er þoka misskilningsins;
hún gerir mennina aö skrimslum og
ófreskjum í augum hverra annara; hún
hindrar heilbrigða sjón: hún skapar
hræðslu, viSbjóö og tortrvgni. Þaö
væri ættjöröu vorri glæsilegt minni,
ef vorblær skilnings og samúðar
mætti blása þannig um alt vort félags-
lif, aö vér lærðum að vera allir eitt
í öllum heilbrigðum efnum.
Þó andi sundrungarinnar hafi stað-
iS islenzku þjóöinni hér ogheima fyr
ir þrifum, þá hafa samt komiS fyrir
atriði í sögu vorri, sem sýna það
hversu mikils landinn má sín, þegar
hann tekur sig til; atriði sem sýna það
einnig, aS hann getur, viö viss tæki-
færi, leyrft drotni samúðarinnar að
“lyfta sér yfir agg og þrætudýki,"
eins og skáldið góSá kemst að oröi
Hér skulu talin fáein dæmi , er sanni
þetta:
A dögum Haraldar konungs grá-
Þú grézt þar af lotning viö hrifandi v. , , . . v. , - .-x
Þá segir konungr:] , b aðir, ekki einungis að bustoðum til
“Nú er einn hlutr eftir, ok er sáj
litils virði hjá þessum er ek hefi
þér boöit; en þó má ek ekki vita hvat
helzt hlýöir. Far þú nú á fund minn
hvern dag þegar borö eru uppi, ef ekj Qg ^ ag himneskum
sit eigi yfir nauösynjarmalum, ok
- ' j songum,
er hrífi þig dýpra en íslenzkur foss?’
syn,
Og hvar lék þér mildari vindblær á
vöngum,
9
er vorgyðjan kysti þig ásthlýjum
koss’?
mun ek hjala við þik; skulum vit
ræða um konu þessa alla vega sem
þú vill ok í hug má koma; ok mun
SkoSanir mínar hafa að mörgu leyti
Bezta minni ættjaröar vorrar yæri
þaö, aö biðja guS gæfunnar aö vekja
oss upp slíka menn sem allra fyrst.
En eru nokkrar líkur til þess, a5~‘
hann myndi heyra þá bæn?
Eg man eftir því að minst er á
tvö þing á Islandi áður en Alþing
var stoínað. ÞaS var Þórsnesinga-
þing og Kjalnesingaþingþing. Þórs-
nesingar höföu sett þær reglur, að
enginn mætti ganga erinda sinna ?i
landi, heldur var ætlað til þess sker
eitt, er Dritsker nefndist, “því at þeir
vildu ekki saurga svo helgan völl.”
Kjalleklingar vildu ekki gera Þórsnes
ingum þa?T til geös aö ganga í sker-
ið erinda sinna, en Þórsnesinga,'
þoldu þaö ekki aS völlurinn væri
saurgaöur, og börðust þeir á þing-
inu með því að hvorugur vildi láta
af sínu máli. Þá var völlurinn skoö-
aöur óheilagur af heiftarblóöi, og
þingiö var flutt.
Þannig hafa Islendingar veriS hér
og heima, fyr og siSar, meS fáum
undantekningum; þeir hafa skipst í
andstæSar fylkingar; hvorugir hafa
viljað undanláta fremur en Þórs-
nesingar og Kjalleklingar; svo hafa
þeir barist þangaö til starfsvöllur-
inn hefir orðiö óheilagur af heiftar-
blóði. Þetta þarf að breytast. -Það
þarf að fara aS eins og gert var
felds kom til Björgvinjar í Noregi | forSum — flytja þingiö af blóðvell-
Geir Grímsson og félagar hans. MaS- inum, sundrungarvellinum, og setja
ek gefa mér tóm til þessa, því atjbreyzt síöan, en tilfinningar mínar j
þat verður stundum at mönnum verö-1 gagnvart Islandi eru þær sömu nú og
ur harmsins at léttara ef um er rætt.’’
"Ivar svarar: “þetta vil ek herra,
ok haf mikla þökk fyrir yðar eftir-
leitan.’’
I þessari sögu finnast mér koma
undurvel í Ijós aðalsálareinkenni Is-
lendinga; sérstaklega þegar þeir
dvelja erlendis; þar vakna tilfinning-
ar þeirra gagnvart ættjöröinni:
“Jafnan er ek sé fagrar konr ok
drengiligar,” segir Ivar skáld, “þá
minnir mik þessarar konu, ok er þá
x meiri harmr minn.”
eg lýsti þeim þá; eg sé sömu mynd-
ina af ættjöröinni enn þann dag i
dag; og sama munu þeir flestir segja,
sem aö heiman hafa farið eftir aö
þeir voru komnir til vits og ára;
hversu bjart sem sólin skín annars-
staöar: hversu töfrandi sem gySja
velgengninnar brosir manni í fram-
andi landi; þá er æfinlega heitasti
og helgasti blettur hjartans vígöur
ættjöröinni. Þetta er mannlegt eöli;
þaö eru lög lífsins; vér skiljum þau
ekki til þess aö geta lýst þeim meS
og heimilisfangi, heldur einnig aö
öllum athöfnum vorum og fram-
kvæmduni. Hér hefir kröftunum að
miklu leyti veriö eytt i þaö, að troða
skóinn hver af öðrum. Hér hafa
Islendingar borist á andlegum bana-
spjótum; þeir hafa eytt starfsþreki
sínu í það, aö koma hver öörum fyr-
ir kattarnef.
Til er saga um prest, er byrjaSi
! ræSu sína á þessa leiö: “Ef öll fjöll
væru oröin aS einu fjalli og albr
steinar aö einum steini og öll vötn
aö einu vatni og allir menn að ein-
um manni, og sá hinn stóri maöur
stígi upp á hiö stóra fjall og héldi i
þeim hinum stóra steininum og kast-
aði honum í það hið stóra vatniS,
hvilíkt ógurlegt bomsara-boms væri
þa’S’ sem þá heyrðist, minir elskanleg-
ir!” Þessi ræSustúfur er ekki
Hvar sem Islendingur fer og flæk- ( orSum. Hver skilur tilfinningar
ist, er ímynd ættjarðarinnar altaf og! mannlegrar sálar? Hver skilur ást-
alstaðar mótuS í huga hans oglina:
klæddur neinni bókmentalegri fegurð
eða fágun hjá vesalings prestinum;
en mikla kenningu hefir hann aS
flytja.
Hugsum oss að allir Vestur-Islend-
ÞaS eitt vitum vér um þessi ingar — um 25,000 aö tölu — tækju
hjarta, __ “þótt hann langförull legði j efni„ að því vænna sem oss þykir saman höndum i algerðu bróðerni um
sérhvert land undir fót,” eins og:um eitthvað; því heitar sem vér unn- ] öll sin áhuga og velferöarmál; ynnu
ur, sem Arnþór hét — féhirðir og
vinur Gunnhildar kóngamóSur — vildi
fá feld, er Geir átti, en. Geir vildi ekki
láta. Arnþór tók þá í feldinn. að
Geir óvörum, og náöi honum. NorS-
menn hentu garnan að þessu og sögðu
að landinn hefði haldiS laust feklin-
um. Þessu reiddist Geir og drap Arn-
þór. Voru þá staddir i borginni 24
Islendingar alls. Þeir komu sanian all-
ir, og þegar dauðadómur var kveð-
inn upp yfir Geir fyrir vigiS, kváð-
ust þeir þann þátt taka mundu i mál-
inu, aS annaöhvort héldu þeir lifi all-
ir — Geir lika — eSa enginn ella.
MeS þessum samtökum og þessari
einbeitni frelsuSu þeir lif Geirs.
Konungur þorði bókstaflega ekki að
láta lifláta hann.
Á dögum Magnúsar konungs ber-
fætts kom maður til Niðaróss í þeim
erindum aö hefna föSur sins, er Gjaf-
valdur, einkavin konungs, HafSi
■myrt. Maöurinn hét Gísl Illuga-
son. Þegar Gisl hafði drepiö Gjaf-
vald og lýst víginu á hendur sér, var
hann hneptur i fjötra og honum
varpaö í fangelsi. Þar beiö hann
dauða síns, því Norömenn voru af-
ar reiðir. Þá voru 300 Islendingar i
spekingurinn kemst aS orði. Þegar um einhverju, því meiri sælu skapar! saman af fullkominni einingu meðj Niöarósi, og þeir komu allir sam -
Islendingurinn. sér eitthvaS ’ annars-! þaö oss aS minnast þess á einhvern fylstu samtökum í öllu, sem betur
staöar, sem honum þykir fagurt eö.i, hátt —• jafnvel þó minningin sé- sárs-
háleitt, þá minnir þaS hann á' Is- auka blönduð.
land, landið hans, ættjöröina
— móður hans.------------
¥ * *
hans I Þetta skildi Eysteinn konungur -
! sérstakl-qga skildi hann aíí þanni
var sál íslenzka skáldsins: “Því at þat
mætti fara. Hugsum oss að þeir
I legðust allir og æfínlega á eitt —* þess
I aö lyfta hverjum einstaklingi í öll-
um skilningi, þegar um sæmd og sig-
urvon væri aS ræða; hugsum oss hvi-
Eg átti tal við mann nýlega, sem' veröur stundum,’’. sagði hann, "at Hkt heljarafl þaS væri, sem þeir þann
helzt vildi leggja árar í bát og hætta' mönnum verður harms sins at létt- ættu ?'fu aS r<1?ía’ hugsum oss hvi-
öllu “þjóðernisbraski”, eins og hann! ara ef um er rætt, ok vil ek gefaj kraftgverk þeir gætu gert. Hugs-
nefndi það. “Til hvers er verið að, mér tóm til þessa; skulum vit ræða um oss aS sa hinn ston mafíur,nn
halda þessa þjóöræknisdaga ?” sagöi um konu þessa alla vega sem þú vill Vestur-Islendingunnn st.g. upp
hann. “Til hvers er verið að flytja ok í hug má koma.” ‘l stora liahið fjall tæki ær
Eins lengi og íslenzkt hjarta slær anna -, og kastabi hmum stora ste.n-
öllum sameinuöum kröftum
, í það hið stóra vatniS —
hér
ræður og kvæði um sama efnið upp
aftur og aftur, ár eftir ár? Maður
veit það fyrirfram, hvaö sagt verður; \ tóm
allir segja það sama, aðeins með litil ina
vestra, “viljum vér gefa oss
til þess að ræða um ættjörð-
landiS okkar — á alla vegu ein.r
0; mum -
sinum
þjóðarblönduna hér
en héldu samt
— hvi-
eins og um áhrifum, aö allir mótmæltu með
fjörlegum orðabreytmgum.” — Og ogí hug má koma og sálin kýs. Og einin£unnueins og steinninn
þvi miður er þetta hugsun margra. þó sá hefði rétt að mæla, sem sagði, llkt helÍar bomsara-boms,
En allur fjöldi Islendinga hugsar að altaf væri sagt það sajna upp aftur Presturinn sa^Si' Grett.stakiS, sem.honun, . emu hljoð,.
þó á annan veg; og hjá þeim, sem og aftur með Iítilfjörlegum orSa-| & fftumi gert, mundi jekjajvo' Wo, .....
lítið hugsa um þau efni, ráða samt breytingum, þá er það samt víst að
tilfinningar svo sterkar aö þeir fagna Vestur-Islendingutinn endurfæöist
mikla eftirtekt, aö ekkert minni væri
ættjörðu vorri veglegra né samboðn-
>1
Islendingadeginum, hvar sem hann hyerju ári á íslendingadaginn; og ,ara-
er haldir,*i; iþeir eiga ftestir saim- ; merkileg bók væri það, sem geymdi i Og hvað stendur því í vegi að þetta
merkt við Ivar skáld Ingimundarson öll Islandsminni í bundnu máli og mes; ske? Hvað hefir valdið sundv-
að þvi leyti, að þeir vilja hlusta á óbundnu, sem flutt hafa verið hér ungjnni og samtakaleysinu ? HvaS
það sem sagt er um landið þeirra. vestra frá því-fyrsta og alt til þessa hefir malað krafta vora og starfsáhrif
Þeir heyra það aldrei of oft. Ivar dags. i SVo finan sand, að hann hrynur í all-
vildi láta tala semyaftast um konuna, A Islendingadaginn söfnumst vér| ar áttir og tollir í engum sameiginleg-
sem hann elskaöi, en fékk ekki aö saman I tvennskonar tilgangi, ef eg um böndum. Það er misskilningur-
njóta; sannir Islendingar vilja szr, skil rétt. I fvrsta lagi til þess að inn. AS skilja hver annan; að geta
oftast minnast og heyra minst móð- svala sálum vorum. til þess aö minn- ( lesiS hver annars sál; að geta séð meÖ
ur sinnar, þótt örlögin hafi fjar- ast móSur vorrar, til þess aS finnast hver annars augum; að finna til hver
þaö af nýju á helgum velli, sem
vigður sé friði, sátt og samtökum.
Eg hefi átt minn skerf í deilum meðal
Vestur-Islendinga, og þótt eg þykist
æfinlega hafa, eftir beztu sannfær-
ingu, staSiS þeim megin, í hvert
skifti, er samvizkan bauð, þá er eg
samt ekki svo blindur að sjá ekki ___
að minsta kosti nú — aS andi Þor-
geirs Ljósvetningagoða hefir ekki
æfinlega ráðiö mínum orSun, og at-
höfnum fremur en. annara, í eins
rikum mæli og vera skyldi.
Hátið verSur haldin á ættjöröu
vorri áriö 1830 — eftir aðeins fjög-
ur ár —. Skemtilegt væri þaS, ef
allir Islendingar gætu á þeirri hátíð
fallið fram viS altari samúSarinnar,
brent þar allar myndir og ímyndir
allra sinna guða og goSa, en játaS
trú í einlægni á þann eina og sanna
guS, sem er almáttugur o* algóður
— guS kærleikans og einingarinnar.
ÞaS €r eins og einhver atburSur i
sögu þjóðanna lýsi þeim lengra,
hvetji þær betur, veki þær til meiri
umSrota en alt annað. Einn slíkan
atburö eiga Islendingar í sinni sögu;
það er stofnun Alþingis árið 930.
Þaö var um 1830, sem fleiri ágætis-
nienn risu upp með þjóÖ vorri en.
endrarnær. Um 1930 ætti þaS ekki
siöur aö verða; þá er þúsund* ára
afmæli Alþingis. Núna rétt fyrir
1930 er margt líkt því, sem var fyrir
og um 1830. Þá áttu sér stað víð-
tækar byltingar víSsvegar í heimin-
um; nú eiga þær sér stað í enn
stærri stíl. Þá vöknuðu áhrif Al-
þingisdýrðarinnar i hugum Islend-
inga. Nú vakna þau áhrif á ný.
Og hverjir voru' þeir, sem mest
létu til sín taka'? ÞaS voru Islend-
ingar crlendis. Astin til lands og
þjóöar hreyfir sér dýpst í tilveru
einstaklingsins, þegar hann er að
heiman. Baldvin Einarsson gerðist
foringi Islendinga í Kaupmannahöfn.
Þeir stofnuðu þar félag um 1830, er
þeir nefndu Alþingi. Baldvin gaf
Þegar kristnin var lögtekin á Is- j út rit, er hann nefndi "Armann á
landi, árið 1000, urðu allir sammála, J Alþingi”. I þvi riti lætur hann
allir samtaka, þrátt fyrir þann mikla j þjóSarandann koma fram á Alþingi
lan. Foringi þeirra gerðistí Teitur
Gizurarson. ' Þeir gengu í einni
fylkingu aö fangelsinu, þar sem G.sl
var geymdur, brutu þaS upp, hjuggu
fjötrana af Gisl, fylgdu honum fram
fyrir konung í réttarsalnum, þar sem
dómurinn átti fram að fara, og til-
kyntu honum, aS annaðhvort héldi
Gísl lífi, eSa þeir létu lífið allir.
Konungur skildi hvað þetta þýddi,
og fór nú sem fyr, að landinn hafði
sitt fram með eiphuga og samtök-
um.
Þegar Þórarinn Nefjólfsson vildi
ná Grjmsey á vald Olafs konungs
helga, þá mótmælti Einar Þveræing-
ur svo kröftuglega og meö svo mikl-
hita og æsing, er þá ríkti.
Þegar konungsfullrúi ætlaði
| og tala til fólksins
að eggjunarorðum.
áhrifamiklum
traðka rétti Islendinga á þjóöfundin-
um 1851, þá stóSu menn upp og
sögöu: “Vér mótmælum allir!” Og
þaö hreif.
Þessi atrlöi nægja, þó fá séu. Þau
eru dýrölegustu minni, sem Island
hefir hlotiS.
Margir þeir, sem langt hafa kom-
ist heima á Islandi í því aS vekja
þjóSina, hafa sjálfir áður vaknaS
viö þann vonda draum, að þeir voru
að tapa sálu sinni —■ týna“sinn iís-
lenzku sál. , Sæm.tndur fróöi Sigfús-
lægt þá henni. 'I huga þeirra ón.a eins og systkini, sem dreifð hafa ver
og enduróma orð Hannesar Hafsteir,: ið í fjarlægö hvert frá öðru; til þess
að njóta saman móðurminninganna;
"Hvert þitt býli um bygðir víða
blessi drottinn, faðir alls.”
til þess að gleðjast saman og sakna
saman. Eg hefi aldrei verið á Is-
Hvort sem Islendingurinn geymir í lendirigadegi þar sem. enginn hefir
huga sér r«unamyndir frá reynslu- grátið — já, vér komum saman til
dögum ættjarðarinnar, eða ljósmyndir þess að svala sálum vorum; en vér
bróður sinn til hennar meS einka- j hagsældaráranna, þá finnur hann sálu ættum einnig að geta látiö Islendinga
málum sínum, en sá sveik hann og sinn; fr;g j heimi minninganna, og sá daginn veröa lyftistöng, til verklegra halda áfram
með öðrum; að veröa svo nátengdir
hver öðrum, áð eins böl veröi annars
böl; eins gleði annars sæla, — það er
galdurinn, það er námsgreinin, sem
vér þurfum að læra í skóla lífsins,
Einu sinni var maöur á ferð. Það
var niðaþoka. Maðurinn sá voðalegt
skrímsli koma á móti sér, og hann
son var týndur erlendis. Jón ög-
Þannig hafa þeir heima vaknað, mundsson fann hann af tilviljun og
kraft samvinn- vakti hann aftur til til íslenzks lífs.
til meövitundar um
unnar á vissum tímum. En hvað er ( Hallgrímur Pétursson var týndur er
aS segja um oss hér vestrá? Hvað lendis. Brynjólfur biskup fann hann
getum vér gert Islandi — ættlandi líka af tilviljun. Hallgrímur bölvaði
voru — til vegsemdar með samskon- svo myndarlega á íslenzku, þar sem
ar eindrægni? Og hvað höfum vér, hann var við vinnu sína, að Brynjólfi
gert . þá átt ? Hvenær verðum vér, fanst mikið til um. Séra Friörik
hér allir á eitt sáttir? Hvaða þýö- ( FriSriksson var svo að segja týnd-
ingu hefði sú heillastund, þegar andi j ur erlendis; skólabræður hans fundu
hann aftur. Allir þessir menn hafa
og
varö dauðhræddur; en hann varð að j einingarinnar kæmi yfir oss?
gat ekki snúið aftur. Eins og áður hefir veriö tekið fran, orðið óskabörn þjóðar sinnar,