Heimskringla - 20.07.1927, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐA
TIEIMSKRIN GLA
WINNIPEG 20. JÚLí 1927.

Tyrkjaránið 1627
I sumar eru liöin 300 ár síSan serk
neskir sjóvíkingar komu hinga'ö til
lands, hjuggu hér strandhögg á
þremu'r stööum, herleiddu fjölda fólks
og drápu og limlestu marga. Hefir
víkingaför þessi jafnan veriö nefnd
“Tyrkjarániö”, og hefir því franr á
þessa daga veriö viö brugöið sem ein-
Ihverjum hinum ægilegasía viburði
í sögu þjóöarinnar.
Víkingar þessir voru frá borgunum
Algier og Kyle á Serklandi. Höföu1
menn i þessum stöðum í fleiri aldir
hina sömu atvinnu og forfeöur vor-
ir eru nrest dáöir fyrir, að þeir fóru
í víking, réöust á saklausar þjóöir
meö báli og brandi, tóku þar her-
fang er þeir náðu í gripum og skipum,
en herleiddu konur, karla og börn og
seldu nransali er heim kom til Bar-
baria en svo var þá norðurhluti
Serklands nefndur.
Bæöi var nú, aö drepin var dáð i
úr íslenzku þjóðinni þá, eins og bezt
má sjá af þvi, að Tyrkjum var
hvergi viönám veitt, enda hefir dóm-
ur manna um víking þeirra hér orð
iö allur á annan veg, en dómur manna
um ránsferðir og víking forfeðra
vorra, og hafi nokkur þjóð vertð
hötuö almennt hér á Islandi, þá eru
það Tyrkir. Heiptin varð enn magn
aöri, vegna þess að þjóöin fann á—
takanlega til sins eigin vanmáttar i
viðureign við þá, og svo bættist þaö
viö, aö þeim átti ei að ganga annað til
en hatur viö kristnina og dæmafár
blóðþorsti. Þótt varlega verði því
aö taka frásögnuni um framferði
Tyrkjans hér á landi, svo sem þeirri,
aö hver maður hafi haft við belti
sér drykkjarflöskur, er á var manna
blóð, blandið púðri, og aö þeir hafi
bergt á því sem stríösöli til þess aö
geta orðið sem allra grimmastir, þá
er hitt víst, að þeir fóru hrottalega
fram og miskunnarlaust. — En það
er siður víkinga, hverrar þjóðar, sem
verið hafa. Hér sannaðist þó, að
sárast brennir sá eldur, er sjaldan
bítur.
Hér skal nú rifjað upp hiö helzta,
sem sagt hefir verið um víking
Tyrkja á voru landi. — Verður það j
aö vísu aðeins stutt ágrip og ófull-
komiö. Þeim, sem vilja kynnast I
þessu betur, er ráðlegt að lesa
“Tyrkjaránið á Islandi 1627” sem
Sögufélagið gaf út á árunlim 1906—
1909. I bók þá hefir dr. Jón Þor—
kelsson þjóðskjalavörður safnað því,
sem um þenna atburð er til, svo að
menn viti. Er bókin hið merkasta j
heimildarrit, eins og vænta má af |
vandvirkni þess manns.
RAN I GR/NDAVIK.
Hnn 20. júní 1627 kom ókunnugt
skip að landi í Grindavík. Var þaö
vkingaskip frá Kyle. Skamt frá
danska kaupskipinu skaut það akk-
erum fyrir borö og sendi þá kaup-1
maðurinn, Lauritz Benzon, 8 menn
islenzka á báti, til að forvitnast um,
hvaöa skip þetta væri. Fóru þeir j
um borö, en voru allir hnepptir í i
hald. Siðan tóku Tyrkir kaupskip-
iö og varö lítil fyrirstaða, þvi að j
skipstjóri var einn um borð. Þá
flýöi Bentzon og Danir með honum,
en víkingar gengu á land og heim til
Járngerðarstaða. Þar bjuggu Jón
Guðlaugsson og Guðrún Jónsdóttir.
Voru þar heima þrir synir þeirra, i
Jón, skólagetíginn, Helgi og H<éð-
inn. Þau tóku þeir öll höndum, og;
einnig Halldór bróður Guörúnar, og
drógu til sjávar. Tveir bræður!
Guðrúnar aðrir, Filippus og Hjálm-!
ar, komu aö þeim á leiðinni og vildu'
veita systur sinni, en. lágu báðir eftir,
óvígir af sárum, enda höföu þeir ekki
vopn, nema Hjálmar. Hann hafði j
járnsvipu í hendi og lét hana ganga
á ræningjum, og er vörn hans fræg,
orðin, sem hins eina manns, er þorði
aö veita viðnám. Fjórði bróöir
Guðrúnar, Jón, var á bátnum, sem
sendur var um borð. Jón Guðlaugs
son var við aldur og veikur. Féll
hann i fjörunni magnþrota. Skildu
Tyrkir hann þar eftir og þótti ekki
slægur í honum. En annaö fólk
fluttu þeir til skips.
Sama dag sigldi þar um danskt
kaupfar sem átti að fara til Vest—
fjarða. Þaö hertóku Tyrkir. Gáfu
#
þeir síöan tveim mönnum, er sendir
voru, um borð, landfararleyfi, og
sigldu siðan vestur um Reykjanes og
setluðu að hertaka danska kaupfarið
í Hafnarfirði.
Holger Rosenkranz var þá hirð-
stjóri á Islandi og hafði setu á
Bessastöðum. Honum barst njósn
af för Tyrkja. Kallaði hann þá
dönsku kaupförin í Keflavik og
Hafnarfirði inn á Seiluna hjá Bessa
stöðum en kaupskipið, sem í Reykja-
vík var (Hólmi), sigldi suður á
Leiruvog og lagðist þar grunnt. —I
Bjóst nú hirðstjóri til varnar og lét
gera skotvígi í landi. Hafði hann
ærinn mannafla, þvi að þar voru þá
statddir margir Norð.iendingar, auk
heimamanna og skipverja á þrem
kaupskipum.
Tyrkir komust að því, að kaup-
skipin voru komin inn i Seilu, og
lögðu þvi inn í Skerjafjörð að
kvöldi fyrir Jónsmessu, en herskipið
tyrkneska, er fór á undan kaupskip-!
inu vestfirzka, sem Tyrkir höfðu ^
tekið, rakst á sker og stóð þar fast. 1
Fluttu Tyrkir þá af þvi farangur og j
fólk yfir i hitt skipið og voru að
því alla Jónsmessu. Losnaði skip
þeirra ekki fyr en daginn eftir og
sigldu svo bæði skipin burtu með
allan ránsfeng sinn, en Hjolger Ros-
enkranz fékk ámæli mikið fyrir slæ-
lega framgöngu. — Vildu Islending-1
ar leggja að skipinu meðan það stóð !
á flúð, en hirðstjóri var svo hrædd- j
ur, að hann hafði söðlaðan hest að
húsabaki á Bessasfððum, og ætlaði
að vera viðbúinn að flýja, ef nokk-
ur hætta væri.
Tyrkir ætluðu nú til Vesturlands,
en höfðu þá spurn af enskum fiski-
skipum undir Jökli, að enskt herskip
væri fyrir vestan. Sneru Tyrkir þá
aftur og héldu heim. Voru band—
ingjar fluttir á land i Kyle 2. á-
gúst og seldir, og niun siðar sagt
frá afdrifum þeirra og annara her-
tekinna manna.
RAN EYSTRA.
5. júlí komu tvö tyrknesk herskip
frá Algier til Hvalsness í Lðni. Fóru
Tyrkir þar á land og rændu öllu
fémætu, en allt fólk var í seli. Urn
morguninn sáust þau frá Papey og
sigldu inn á Berufjörð. Þar á firð-
inum hittu þeir fjóra menn danska á
báti og hertóku þá. Hjá Behunesi
vörpuðu þeir akkerum. Voru þá
þegar sendir bátar að Djúpavogi.
Tóku þeir kaupskipið og slógu hring
um búðirnar meðan allir voru í j
svefni, og hertóku þar 14 Dani og
1 Islending og komst enginn undan.
Eftir það fóru T^ririr “svo fem
grenjandi ljón” heim að Búlandsnesi.
Þar tóku þeir Guttorm Hallsson,
bónda, þrjár kerlingar, eina stúlku
og unglingspilt, Jón As.bjarnarson að
nafni (aðrir nefna hann Þorbjörn),
6 vergangsmenn og hjón þar í hjá-
leigunni. Var fólkið rekið til
Djúpavogs eins og fénaður, og flutt
uni borð.
Nú héldu Tyrkir heim að prest-
setrinu Hálsi. Voru þar allir i seli,
en þeir leituðu uppi selið og tóku
þar presthjónin, Jón Þorvarðsson og
Katrínu Þorkelsdótuur og 9 menn
aðra. Ráku þeir það fólk á undan
sér inn að Berufirði. Þar voru all-
ir flúnir upp í Breiðdal. Tyrkir
skildu þar eftir prestshjónin og fleiri
sem uppgefnir voru, en hinir voru
reknir til Beruness. Þangað höfðu
aðrir vikingar farið, en flest heima-
fólk gat flúið. Skiftust nú víking-
ar; fóru sumir inn með firði, en aðr-
ir upp til fjalla.
Það er til marks um, hve felmtr-
aðir menn hafa verið, að Bjarni
bóndi í Berunesi sendi tvo menn frá
sér að njósna, og voru þeir á gæðing
um. Var þoka ofan í miðjar hlíðar.
Er sendimenn komu fram úr þok-
unni, sáu þeir fara 8 menn, er þeir
hngðu íslenzka flóttamenn, en er nær
koin, sáu þeir blika á vopn. Var
þarna 1 Tyrki með 7 bandingja,
Magnús Þórðarson úr Berufirði og
fiyni hans, sem teknir voru utan
heimilis. Urðu sendimenn þá svo
hræddir, að þeir flýðu. Tyrkinn elti
þá um hríð, en náði þeim þó ekki.
en þeir flýðu norður í Breiðdal.
Vikingar, er inn eftir sveit fóru,
tóku 3 menn á Þiljuvöllum, 9 í
Gautavík, 10 frá Skála og 8 frá
Kelduskógum. Frá hjáleigunni á
Karlsstöðum tóku þeir bóndann og 3
brirn (eitt i vöggu*. A Krossi tóku
þeir bóndann og tvo vinnumenn; úr
Gerði hjónin og barn; frá Kross-
gerði hjónin og pilt; einn mann frá
Borg; hjónin frá Sjávarborg, og 2
pilta frá Papey. Allt þetta fólk var
flutt til skips 6 júlí, og þá var séra
Jón sóttur og fólk hans, en aðrir
rændu byggðina á meðan.
Uni nóttina fóru 35 Tyrkir allt
að þeim bæ, sem að Hömrum heitir,
og er hálf þingmannaleig frá Djúpa
vogi. Bóndi hafði borgig öllu sínu
undan og sett tvo menn á vörð, en
þeir sofnuðu i skála og vöknuðu
ekki fyr en Tyrkir tóku hús á þeim.
Voru 2 herteknir þar og reknir til
skips.
7. júlí réðust Tyrkir yfir í Breið—
dal og voru ekki íleiri -en 8 saman.
A Osi tóku þeir 3 karlmenn. Urðu
þar tveir eftir af víkingum að gæta
þeirra, en aðrir fóru yfir á að elta
nienn, sem þeir sáu þar; en það voru
húskarlar séra Höskuldar Einarsson-
ar frá Eydölunt og voru að bjarga
undan kistum, fullum af ýmsurn grip-
um. Náðu ræningjarnir kistunum,
en heim til Eydala fóru þeir eigi. Er
mælt, að séra Einar, faðir Höskuld-
ar, þá blindur og kominn á grafar-
bakkann, hafi látið leiða sig út og
benda sér í áttina til Tyrkja. Hóf
hann þá að kveða kvæði er svo villti
Tyrkjum sýn, ag þeim sýndist bær-
inn í Eydölum vera klettar, og hurfu
aftur. En það er að segja frá þeim
á Osi, að þar bar að búanda frá
Streiti, er Jón hét, ásamt heima—
fólki hans, er allt var á flótta. Vissi
Jón ekki til Tyrkja þar. Þegar
Tyrkir sáu fólkið koma, þorðu þeir
ekki að bíða, en hlupu upp í fjall.
Jón á Streiti fór heim'á bæinn og
leysti bandingjana þar og flýðu svo
allir inn í Breiðdal og komust und-
an.
Næsti dagur var sunnudagur. —
Fóru þá Tyrkir enn inn í Breiðdal.
Séra Hösl^uldur hafði þá sett
njósnarmenn. Voru þeir 8 saman.
Rákust 8 Tyrkir á þá og eltu þá.
Voru Islendingar ríðandi. — Samt
hlupu Tyrkir einn uppi, en hinir
komust undan. Sáu Tyrkir þá mann
á ferg nieð trjáviðar-klyfjabánd og
eltu hann. Þessi maður reið góðum
hesti. En er hann sá för Tyrkja,
hafði hann hesta skifti, setti klyfjarn
ar á reiðhestinn,' en reið hinum. —
Drógu Tyrkir á hann. Þá slepti
hann reiðhestinum og barði frarn lata
klárinn, þangað til Tyrkir tóku mann
inn og kundu. “Það hafði hann af
sinni óframsýni og sunnudaga-klyfja-
burði,” segir Skarðsárannáll.
Þriðja manninum, unglingspilti,
náðu Tyrkir í þessari ferð. Fluttu
þeir bandingjana með sér niður að
Núpi á Berufjarðarströnd og ætluðu
að ræna þar. Meðan þeir voru á
bænum, hljóp pilturinn í burtu, með
hendur bundnar á bak aftur. Sáu
Tyrkir til ferða hans og eltu hann.
En er pilturinn var kominn upp í
fjallig "og í þokuna”, missti hann
niður um sig buxurnar og varð þá
að lej^ jast niður þar sem hann var
kominn. Þrátt fyrir mikla leit,
fundu Tyrkir hann ekki og komst
pilturinn síðan norður í Breiðdal.
9. júlí vörðu Tyrkir til rána báðu
rnegin Berufjarðar. I kirkjunni í
Berufirði kveiktu þeir upp eld áf
hökli kirkjunnar og altarisbrík og
steiktu sér þar tvö lönib og nokkur
hæns. A Berunesi ræntu þeir kirkj-
una og búið. Auk þess tóku þeir þar
13 og 80 ær með lömbum. Þá sóttu
þeir og kaupfarið inn á Djúpavog
og ræntu úr því öllu sem þeir vildu
hafa.
Margt er sagt um hermdarverk
þeirra eystra. A Berunesi drápu þeir
tvær gamlar konur, en á Karlsstöð-
t^m umrenning, sent lá þar veikur, og
fóru hrottalega að. A Hamri var
húsfreyjan veik og gat ekki gengið.
Laust þá einn ræninginn byssuskefti
sínu við vanga hennar, svo hún hneig
í óntegin. Spörkuðu þeir þá í hana
og héldu að þeir hefðu gengið frá
henni dauðri. Gamlan mann hittu
þeir á förnum vegi inn i Breiðdal
og drápu þeir hann; var hann um
áttrætt. Mörguni af föngunum mis-
þyrmdu þeir eftir að þeir höfðu bund
ið þá, og allt var fólkið haft í bönd-
unt niðH í skipinu. Einn pilt deyddu
þeir svo, að þeir ristu þvert yfir
ennið, og flettu húðinni niður fyrir
augun, og skáru síðan af honum
þjóhnappana.
10. júlí ætluðu ræningjar að sigla
á brott, en byrleysi var, og urðu þeir
að Hggja yzt í firðinuni í þrjá daga.
13. júli kom byr og sigldu þeir þá
austur með landi. Þá andaðist fyrsti
bandinginn, kona frá Gautavík, og
var líki hennar varpað fyrir borð.
— Héldu þeir nú til Fáskrúðsfjarð-
ar og ræntu þar ntiklu, en fólk allt
var ílúið. Bát sendu þeir út í
Andey. Þar voru fyrir þrír menn
og v.ar einn við aldur, Hallur Arason
að nafni. Þegar þeir ætluðu að
'binda hann, hnykkti hann að sér hend
inni. Greip þá einn ræninginn hníf
og skar af honunt hendina; tvo aðra
áverka veittu þeir honum ok skildu
hann svo eftir. Lifði hann hálfan
mánuð eftir það.
Ætluðu nú ræningjar inn á Reyð-
arfjörð, en komust ekki fyrir mót-
vindi. Reyndu þeir þá að fara á
bátum, en það tókst ekki heldur. —
Héldu þeir þá vestur með landi. Er
talið að þeir hafi hertekið 110 manns
á Austfjörðum en drepið 9.
Ekki verður nú vitað, hve mikinn
ránsfeng Tyrkir hafa haft af Aust-
irrlandi. en hann hefir verið all—.
núkill. — Er svo að sjá sem þeir
hafi verið nýtnir og látið greipar
sópa um það, sem þeir komust yfir.
Þess er t. d. getið, að • þeir hafi
rænt kötlum og harðfiski á bæjunum
Gvöndarnesi, Vik og Hvammi í Fá-
skrúðsfirði. Sauð'fé og nautgripi
tóku þeir þar sem þeir náðu. Verzl-
unarhúsin á Djúpavogi ræntu þeir
öllum þeini vörum er þeim þóttu nýti
Iegastar og eins úr kaupskipinu. Víða
varð þeim og gott til fjár. Er þess
getið, að frá prestinum á Kolfreyju-
stað, séra Bjarna Ormssyni hafi þeir
rænt til 70 hundraða, á Berunesi til
hundrað hundraða og úr kistu séra
Höskuldar, til nær 30 hundraða í
silfri og klæðum. Þessar kirkjur
ræntu þeir öllum dýrgripum; á Kol-
freyjustað, Berunesi, Berufirði og
Hálsi, en 'brutu margt innan kirkna,
svo sem ölturu og bríkur. Sáust þess
lengi minjar. I visitazíubók prófasts
ins í Suður-Múlasýslu stendur svo
1752, eða 125 árum síðar, um bæk-
ur og áhöld Hálskirkju í Hamars-
firði: Altari gamalt og fornfálegt,
sem áður var, og ber enn i dag.sýni-
leg nterki Tyrkjans ránskapar. Er því
ráðlegt að þessu altari sé ekki brjál-
að, svo þetfa aldarfólk minnist þvi
heldur guðs hlífðar og varðveizlu.
----------- Gamall Summariapartur
fylgir hér, og svo berandi rnerki þess
tyrkneska viðskilnaðar.” — Hafa
Tyrkir eflaust haft á brott með sér
ýmsa góða gripi úr kirkjum þessum
öllum.
Eins og sjá rná, hafa Tyrkir farið
allvíða yfir. Segir sagan að þeir hafi
komist lengt um hálfa aðra þing-
mannaleið frá Djúpavogi. Hafa þeir
sýnilega ekki farið í hægðum sin—
um, enda segir sagan, að þeir hafi
verið svo fóthvatir, að þeir hafi
hlaupið uppi góða hesta.
Sagan segir að þeir hafi ætlað sér
að fara lengra vestur með, en þvi
hamlaði Hamarsá. Var hún i vexti
og ófær.
Þeir voru brattgengir mjög, eins
og betur kom þó fram síðar, og víl-
uðu ekki fyrir sér að fara langar
dagleiðir og jafnvel að fara yfir fjall
ið milli Berufjarðar og Breiðdals í
þoku, öllum vegum og öllum leiðttm
ókunnugir.
RAN 1 VESTMA NNAE YJ UM.
1 þenna tíma voru tveir prestar i
V estmannaey j um.
Annar þeirra var Olafur Egilsson.
Móðir hans var Katrín Sigmundar-
dóttir, en móðir Sigmundar var As-
dís Pálsdóttir, systir Ögmundar
biskups.
Séra Olafur átti heima í Ofan—
leiti; kona hans var Asa Þorsteins-
dóttir, systir séra Jóns Þorsteinsson-
ar, sem var hinn prestur þeirra
Eyjamanna. Hann bjó í Kirkjubæ,
og var nafnkunnt sálmaskákl á sinm
tíð. “Eru eftir hann prentaðir Gen-
esis-sálntar og sálmar út af Davíðs
saltara, en niargir sálmar og andleg-
ir kveðlingar skrifaðir”, segir í
prestasögu Jóns Halldórssonar í Hít-
ardal. Kona séra Jóns hét M'argrét
Jónsdóttir, en börn þeirra, Jón, er
varð prestur, Margrét óg Jón yngri,
er kallaði sig Vestmann, og síðar
mun verða minnst á.
Kaupmaðurinn í Vestmannaeyjum
hét Laúritz Bagge. Þegar er ránið
í Grindavík spurðist til Vestmanna-
eyja — og fregnir um það munu
hafa borisfr fugðu fljótt — safnaði
kaupmaður liði í Eyjunum og fékk
mönnum vopn í hendur. Fallbyssur
voru þar til varnar og lét hann þegar
hlaða þær, til þess að vera viðbúinn
að taka á móti ræningjum, ef þá
bæri að Vestmannaeyjum. Skorti þá !
ekki stór orð rneðal Islendinga og
Dana um að þeir myndu verja eyj-
arnar fyrir víkingum. Katipmaður
lét og halda vörð nótt og dag. En
er það spurðist að ræningjar væru
látnir í haf, rann af mönnum víga-
móður, og “kom á fólk nóg athuga-
leysi, hversu sem áminningar voru
gerðar,” segir séra Olafur Egilsson.
Það er af hinum tyrknesku’ ræn—
ingjunt að segja, að þá er þeir kom-
ust ekki inn á Reyðarfjörð, sneru
þeir vestur nteð landi. Kom þá til
þeirra hið þriðja ræningjaskipið.
Hafði það hvergi komið við land og
engiim ránsfeng náð. Var það gam-
alt skip og tæplega haffært. Voru ekki
á því nema 30 ntenn. Foringi hinna
skipanna, sem nefndur er Morat Flam
ing, gerði skipinu kost á að fylgja
sér til Vestmannaevja og ræna þar,
með því móti að það sigldi fyrst inn
á höfnina og tæki við skotum úr
landi; yrði skipinu sökt, skyldu þeir
fá annað skip þar í eyjunum í stað-
inn. Slóst þá skip þetta í fylgd með
hinum tveimur. Þegar skipin voru
undan Eyjajökli, varð fyrir þeim ensk
dugga, sem var að veiðum. Af
'þeirri duggu tóku þeir 9 menn., til
þess að vísa sér leið til Vestmanna-
eyja. Meðal þeirra var Islendingur.
Þorsteinn að nafni, er verið hafði
vinnumaður séra Jóns Þorsteinsson-
ar, en orðið ósáttur við hann.
Snemma morguns hins 16. júlí, sá-
ust þrjú skip í landsuður af Eyjum,
og var eitt þeirra lang-stærst. Héldu
þau upp undir Eyjar, en urðu oft
að venda, því að byr var óhagstæður,
á vestan og útnorðan.
I>egar til skipanna sást, voru karl-
menn í eyjunum kvaddir til varnai
niður hjá hinum svonefndu "Dönsku
húsum”. Var ríkt á lagt við þá, að
enginn niætti þaðan fara fyr en sýnt
væri hvaða skip þetta væru. Gekk
sva til kvölds. Þá þóttust Dani'r
þekkja, að þetta væru varnarskip, er
áttu að vera hér við land. Tvístrað-
ist þá liðið og fór hver til síns
heima. *
Um þetta leyti voru skipin komin
undir Eyjarnar. Féll þá á logn og
vörpuðu þau akkerum. Ráðguðust
nú Tyrkir um hvernig haga skyldi á-
rásinni,. og voru flestir á því, að
leggja inn á höfnina. En Þorsteinn
sá, er fyr er nefndur, gaf þá for-
ingjanum það ráð, að óhultara og
betra væri að setja lið á land sunn—
an á eyjunum, og bauðst til að visa
þeirn á einstigi, sem væri upp að
ganga. Þótti Tyrkjum þetta þjóð-
ráð.
Morguninn eftir gengu þeir svo 4
þrjá báta, og er talið að um 300
manns hafi verið á þeim, Re.ru bát-
ar þessir suður fyrir eyjarnar, en
eyjarskeggjar bjuggust alls ekki við
því, að þeir myndu lenda þar, og því
síður að þeir mundu komast upp á
eyjuna þeim megin. — Lauritz Bag-
ge leizt þó ekki á blikuna. Tók
hann sér hest og reið suður á eyjuna
til njósna. Leizt honum þá svo, sem
ófriður mundt vera ag gerði boð skip
stjóra kaupfarsins, Henrik Thomas-
syni', að hann kæmi þangað með
vopnað lið til að verja þeim land-
göngu.
Tyrkir lögðu fyrst að, þar sem
heitir Kópavik, en treystust ekki að
lenda þar, því að bæði má heita ó—
gengt á eyna þar, og svo sáu þeir
mannaferð uppi á eyjunni. — Héldu
þeir þá lengra suður með, þangað
sem Brimurð heitir. Þar lögðu þeir
að og æddu þegar á land. Kaupmað-
ur var þar kominn nteð nokkra menn.
Hafði hann byssu og skaut á ræn-
ingja, en það hafði eigi önnur áhrif
en að þeir hluþu því ákafar á land, og
veifuðu höfuðklæðum sinum með
ópum og óhljóðum. Sá kaupmaður
þá sitt óvænna og hleypti allt hvað
af tók niður að dönsku húsum. —
Mætti hann skípherra á leiðinni og
sneri honum aftur. Var það nú þeirra
fyrsta verk, ag kaupmaður tók nagla,
er hann hafði látið smiða í því skyni,
og rak þá i kveikjupípur fallbyss—
anna, svo að þær yrðu óvinunum
ekki að notum. En skipherra fór um
borð i kaupskipið, hjó reiða þess og
stýri og opnaði botnhlera, svo að
það skyldi sökkva. Síðan hlupu þeir
á báta ásamt liði sínu, og reru lífróð-
ur til lands. Komust þeir svo undan
en nærri lá að þeir dræpu sig í þeirri
för.
Af eyjaskeggjum er það að segja,
að 'þá er þeir sáu að hverju fór. tóku
þeir sem óðast að fela fjármuni sína,
konur og börn og sjálfa sig. Var
fjöldi fólks fluttur upp í hina svo—
nefndu Fiskhella. Voru það hellar,
pallar og skýli i bjöngum, þar sem
menn geymdu skreið. I lýsingu á
Vestmannaeyjum eftir Gissur Péturs-
son, er þar var prestur 1689—1713,
segir svo: "Þau tvö fjöll, Fiskhellr-
ar ok Skiphellrar, strekkja sig bæði
frá hinum kringumliggjandi fjölluin
inn á eyna eður láglendið. Fiskhellr—
ar mjöig hátt promontorium, hér um
bil 70 faðma hátt, gnapandi fram i
loftið, sem ein spitz húsbust, fast
mólierg með lágum pöllum, skútum
og nefjum. A þessum nefjum, pöll-
um og skútum eru byggð steinbyrgi
eður krær, hvar inni að innbyggj—
arnir geyma sinn fisk á vetrartíman—
um, sem þeir taka hálfharðan af
fiskránum, en þornar þar til fulls, >
því vindurinn blæs alstaðar inn uirt
holurnar, en dögg og votviðri slær
fyrir bergið svo ei kemur inn í skút-
ana. Nokkur fá af þessum byrgjum
eru með hurð og læsing; sum af
þeim hafa engan annan grundvöll á
að standa, en þann, af mönnum er
gerður. Þar svo til hagar, að nefnd-
an gnípur tvær standa íram úr berg
inu samsíða, leggja þeir þar á milli
sterk tré, fjalir og flatar hillur þvers
á milli trjánna, og byggja þar svo
upp af með steinum. Sums staðar
upp af þessum byrgjum, er svo slétt
berg og framskútandi, að þar finnst
eigi minnsta spor eða karta, setn
menn kunni tá eða fingur á að festa,
en þar til brúka þei.r sömu aðferð í
uppgöngunni, sem ...... Súlnaskers- /
uppgöngu....... Þessi innbyggjaranna
hentisemi kemur mörgum ókenndum
undarlega fyrir sjónir, svo hana á
Htandi, að þeir vildu ekki lífi sínu
svo voga, þó mikinn auð gulls og
silfurs þangað sækja ætti og eig—
andi að vera, þar hættusamt sýnist.
Upp í þessi byrgi flýði fólkið í ræn-
ingjatíðinni, og karlmennirnir drógu
þangað upp í vöðum konur og börn.”
Aðrir leituðu sér iskjóls í öðrum
bellrum og dregur einn hellir í Eyjun
um enn nafn af 'því. Hanr> heitir
Hundraðmannahellir, og er sagt að
þar hafi falist hundrað manns, en
Tyrkir fundu ekki þann felustað. Er
og vandratað á hellismtinnr.rn.
Séra Jón Þorsteinsson flýði með
fjölskyldu sína og heimafólk í helli
nokkurn. Var hann í urð undir
hamri, niður við sjóinn, austur frá
Kirkjubæ, svo sem tvö steinköst frá
túninu. Sá hellir var farinn af uirt
1700 og sjást hans nú engar menj-
ar.
Nú er að segja f,rá ræningjum, a'ð
þeir hlupu upp hamarinn upp af
Britnurð, eins og ekkert væri, og
höfðu þó Vestmannaeyingar sjálfir
álitið þar illfært eða ófært. Þegar
upp á eyjuna kom, fylktu þeir liði,
og skiftust í þrjá flokka undir eld-
rauðum fánum. Kom þá á þá ber-
ser.ksgangur og æddu þeir niður á
eyjuna g.renjandi eins og óargadýr. •
Stærsti flokkurinn fór rakleitt til
Dönsku húsanna, en þar varð nú lít-
ið uni vörn, þvi allir voru flúnir það
an fyrir nokk.ru. Hinir flokkarnir
hlupu í byggðina og tóku að smala
saman fólki og fé. Bar þá svo brátt
að, að ekki vafð forðað börnum og
farlama fólki á efri bæjunum fyrir
ofan hraunið. Þeir sem hraustastir
voru, og ekki höfðu neitt með sér
að draga, eða hugsuðu eigi um aðra,
igátu þó koniist undan á flótta og í
felur. Ræningjar komu að Ofan-
leiti. Var séra Ölafur heima. Var
hann með þeim fyrstu, er handteknir
voru. Hann var þá við aldur, en
revndi þó að verjast, og eins fólk
hans, en hafði eigi annað upp úr
því en högg og barsmíð. Asta. kona
séra Olafs, var þá komin langt á leið,
en eigi að stður varð hún fyrir
talsverðu hnjaski. Hy-ggur séra Ol-
afur, að það hafi verið brezkir menn,
er handtóku hann, því að á skipunum
vortt ekki eingxingu Tyrkir, heklitr
allskonar lýður, Englendingar, Þjóð-
verjar, Danir og Norðmenn, sem
áður. höfði verið herteknir, en höfðu
kastað trúnni. Ber öllum sögum
saman um það, að þeir menn hafi
verið miklu grinimari en Tyrkir sjálf
ir og að þeir hafi unnið flest hermd-
arverkin. I Ofanleiti tóku ráns-
menn þau prestshjónin, fjögttr börn
og tvær vinnukonur. Var fólk þetta
allt rekið i böndum niður til Dönsku
húsa. Síðan báru þeir eld að Ofan-
l